Αντώνης Ψάλτης: Η Παλατινή Ανθολογία, η Λάρισα και ο πολιτισμός που διεκδικούμε

Έχουμε μια πόλη που διαφημίζεται ως πόλη του καφέ και διεξάγουμε Coffee Show. Από αυτό το show προτιμώ ένα παιδί που μπορεί να μην είναι ο καλύτερος ποιητής της χώρας, αλλά θα κάνει μια παρουσίαση του βιβλίου του, προτιμώ ένα παιδί που είναι ερασιτέχνης ηθοποιός και θα ανεβάσει ένα μονόπρακτο

Συνέντευξη στον Λάμπρο Αναγνωστόπουλο

Ο Αντώνης Ψάλτης, δικηγόρος και άνθρωπος του πολιτισμού και των βιβλίων, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις στο κοινό της Λάρισας. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η δεύτερη έκδοση της μετάφρασης της «Παλατινής Ανθολογίας», αυτή τη φορά από Εκδόσεις «Λογότυπο». Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο δημιουργός μιλά με ειλικρίνεια για τη συγγραφική του πορεία, την ιδιαίτερη σχέση του με την ανάγνωση, τη θέση της λογοτεχνίας στη ζωή του και τη διαδρομή που οδήγησε στη δεύτερη αυτή έκδοση της «Παλατινής Ανθολογίας». Παράλληλα, σχολιάζει με κριτικό βλέμμα τον πολιτισμό στη Λάρισα, τον ρόλο των θεσμών, τις προτεραιότητες της δημοτικής αρχής και την αξία της συμμετοχής των πολιτών στα πολιτιστικά πράγματα της πόλης.

Αναλυτικά η συνέντευξη έχει ως εξής:

Συναντιόμαστε με αφορμή την δεύτερη έκδοση της «Παλατινής Ανθολογίας» και έχω την εντύπωση ότι βρίσκεσαι σε συγγραφικό οίστρο τελευταία. Ισχύει;

Είναι καθαρή σύμπτωση. Όταν έβγαλα το πρώτο βιβλίο το 2005, πέρασαν 8 χρόνια για το δεύτερο. Μετά πέρασαν άλλα 4 για το τρίτο. Εντελώς συμπωματικά λοιπόν μέσα σε διάστημα δυο ετών, κυκλοφόρησαν τέσσερα βιβλία. Η νουάρ νουβέλα «Από την Ταϊτή με αγάπη» από τη larissanet, μια συλλογή ποιημάτων, «Με το χέρι στην καρδιά», από Εκδόσεις «Γραφή», που δεν είναι ποιήματα που γράφτηκαν τώρα, αλλά κυρίως ποιήματα προηγούμενων εποχών που δεν είχαν βρει τον χώρο τους μέσα σε ένα βιβλίο και ποιήματα της συντρόφου μου Ξένιας Μουστάκα που συμμετέχει με την δική της γραφίδα στη συλλογή. Οι Εκδόσεις «Λογότυπο» μου έκαναν την τιμή επίσης της δεύτερης έκδοσης της «Παλατινής Ανθολογίας» και τελευταίο υπάρχει το παιδικό παραμύθι «Η χαμένη μέρα της κυρίας Προυστ» από Εκδόσεις «Μωβ Σκίουρος», στο οποίο φιλολογική επιμέλεια κάνει η Ξένια. Αυτό το βιβλίο μαζί με τη νουβέλα «Από την Ταϊτή με αγάπη» είναι επί της ουσίας εντελώς νέα έργα. Τα άλλα έχουν γραφτεί σε προγενέστερο χρόνο.

Αναγνώστης ή συγγραφέας;

Σαφώς αναγνώστης.

Έχοντας τη στήλη σου για τα βιβλία στην έντυπη larissanet αλλά και αλλού στο παρελθόν, πολλοί είναι εκείνοι που σε χαρακτηρίζουν δεινό αναγνώστη. Πώς λειτουργεί σε σένα η λογοτεχνία και τι σημαίνει ακριβώς;

Τα τελευταία τουλάχιστον 10-15 χρόνια θα έλεγα ότι δεν είμαι αναγνώστης λογοτεχνίας. Η λογοτεχνία και μόνο αυτή (που σημαίνει ποίηση και πεζό) ξεκινάει γύρω στα 15 μου και σταματάει ως συστηματική και σχεδόν αποκλειστική ανάγνωση γύρω στα 35 μου. Όχι ότι δεν διαβάζω λογοτεχνία και τώρα, αλλά τα τελευταία χρόνια με ενδιαφέρει περισσότερο η ιστορία και γενικότερα τα βιβλία που εντάσσονται στο πλαίσιο των ανθρωπιστικών σπουδών, κοινωνική ανθρωπολογία, φιλοσοφία, πολιτική επιστήμη πάρα πολύ. Ίσως να μην μπορέσω να απαντήσω ποτέ τι είναι ακριβώς για μένα η λογοτεχνία. Αυτό που μπορώ να πω είναι το πώς είναι, πώς λειτουργεί, για μένα η λογοτεχνία. Διαβάζω, για παράδειγμα, ένα εκπληκτικό κείμενο ή ποίημα και ανατριχιάζω ολόκληρος. Την ίδια φλόγα έχω μέσα μου και όταν γράφω. Άρα το θέμα είναι πώς λειτουργεί αυτό το πράγμα στον καθένα και ίσως αυτό το πώς να δίνει την απάντηση στο τι. Ακόμη θεωρώ ότι είναι τόσο δύσκολοι οι καιροί που ζούμε ήδη πολλά χρόνια που αναγκαστικά το μυαλό σου οδηγείται στο να διαβάσει κάτι με πολιτικό υπόβαθρο. Πρέπει να ερμηνεύσουμε με έναν τρόπο και τους καιρούς μας. Όταν είσαι μικρό παιδάκι και έχεις γονείς που σου παρέχουν κάποια πράγματα, πράγμα όχι δεδομένο για πολλούς, τότε είναι πιο εύκολο να διαβάσεις, π.χ. την Μαντάμ Μποβαρί του Φλομπέρ. Όταν όμως έρχεται η ώρα να βγάλεις το μεροκάματο, σκέφτεσαι και για ποιο λόγο επικρατεί ο στυγνός και απολύτως άδικος χρηματοπιστωτικός νεοφιλελευθερισμός.

Πώς κρίνεις αυτό που λέμε πολιτισμός στη Λάρισα; Υπάρχει θέμα ποιότητας; Διότι παρακολουθώντας το πολιτιστικό ρεπορτάζ, καθημερινά γίνονται πάρα πολλές εκδηλώσεις…

Ας γίνονται όσες περισσότερες εκδηλώσεις μπορούν να γίνουν. Ας μην μπορούμε να τις παρακολουθήσουμε όλες, κάποιοι θα υπάρχουν πάντα να τις παρακολουθήσουν, έστω λίγοι. Το θέμα της ποιότητας για μένα είναι εξίσου σημαντικό, αλλά σε κάθε περίπτωση η πληθώρα είναι που δίνει τη ζωντάνια και τη ζωή στην πόλη. Ας κρίνει ο καθένας τις εκδηλώσεις και αν δεν του αρέσει κάτι, δεν θα ξαναπάει. Θέλω να ξεκινάω με την αισιόδοξη οπτική, ας γίνονται όσα περισσότερα πράγματα μπορούν και ας ξεχωρίσουν με βάση το κοινό. Έχουμε μια πόλη που διαφημίζεται ως πόλη του καφέ και διεξάγουμε Coffee Show. Από αυτό το show προτιμώ ένα παιδί που μπορεί να μην είναι ο καλύτερος ποιητής της χώρας, αλλά θα κάνει μια παρουσίαση του βιβλίου του, προτιμώ ένα παιδί που είναι ερασιτέχνης ηθοποιός και θα ανεβάσει ένα μονόπρακτο. Και όπως είχε πει και ο μέγας ανθρωπολόγος Φρέντερικ Τζέιμσον, το brand name πολιτισμού του νεοφιλελευθερισμού είναι ο καφές. Ειπώθηκε από τη δημοτική αρχή ότι μόνο δέκα άνθρωποι ασκούμε κριτική σε αυτό το νέο, ίσως και μοναδικό νέο μεγαλεπήβολο δρώμενο, που η νέα δημοτική αρχή προτείνει. Δεν είναι έτσι. Είτε η δημοτική αρχή δεν παρακολουθεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δεν πιάνει τον σφυγμό της πόλης, τουλάχιστον εκείνου του κομματιού της πόλης που είναι κοντά στον πολιτισμό, είτε αδιαφορεί για την κριτική που ακούγεται. Προσωπικά δεν αρνούμαι μια εκδήλωση Χριστουγέννων ή μια εκδήλωση στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται ο καφές. Κάθε δήμος πρέπει να καλύπτει με εκδηλώσεις τις ανάγκες όλων των δημοτών. Άλλωστε, η μειοψηφία και η πλειοψηφία ως έννοιες ξεκινάνε και τελειώνουν την ημέρα των εκλογών. Μετά η εκάστοτε δημοτική αρχή είναι αρχή όλων των πολιτών και όχι μόνο όσων τους ψήφισαν.

Όμως είναι άλλο αυτό, δηλαδή είναι κάτι άλλο μια καφεδοπόπ γιορτή και άλλο να διοχετεύονται τα περισσότερα χρήματα σε αυτές τις εκδηλώσεις και να έρχονται άλλες δυνατότητες πολιτιστικές σε δεύτερη εξασθενημένη μοίρα. Ουδείς μπορεί να δικαιολογήσει τις 200 χιλιάδες ευρώ για ένα εν τέλει αποτυχημένο πανηγύρι τριών ημερών, αλλά ουσιαστικά μιας ημέρας, δηλαδή της ημέρας της συναυλίας, κι αυτό δυστυχώς μας βάζει σε δεύτερες σκέψεις. Θα μπορούσε ο δήμος, αφού υπάρχουν τόσα χρήματα, να διαθέσει πολύ λιγότερα για αυτή την εκδήλωση, ας πούμε 50 χιλιάδες ευρώ, και από το περίσσευμα να έπραττε κοινωνική πολιτιστική πολιτική. Θα μπορούσε, π.χ. πέρα από τον ΟΑΕΔ να διαθέτει εισιτήρια για όλες τις εκδηλώσεις σε συμπολίτες μας με χαμηλά εισοδηματικά κριτήρια. Έτσι πετυχαίνεις την εξωστρέφεια. Και γιατί να έρθει ένας διάσημος και πάμπλουτος τραγουδιστής ποπ στην πόλη και να μην προτιμηθούν οι δικοί μας ποπ τραγουδιστές, να βγάλουν κι αυτοί μεροκάματο; Γιατί να μην γίνει ένα δημοτικό πενθήμερο φεστιβάλ στην κεντρική πλατεία με όλες τις μπάντες της πόλης με όλα τα είδη μουσικής; Έτσι πετυχαίνεις την εξωστρέφεια. Ακούστηκε επισήμως η άποψη ότι η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της πόλης είναι ο καφές. Σοβαρά τώρα; Σε μια πόλη που έχει ίσως το καλύτερο δημοτικό θέατρο και αρκετούς ερασιτεχνικούς θιάσους με αξιοπρόσεκτες δουλειές, σε μια πόλη που πολιτιστικά φεστιβάλ γίνονται εδώ και πολλά χρόνια, που έχει ένα ωδείο κλασικής μουσικής που έχει βγάλει παγκόσμια ονόματα, μια εκπληκτική πινακοθήκη που μόνο προβλήματα αντιμετωπίζει τον τελευταίο καιρό, ένα εκπληκτικό μουσείο, ένα εκπληκτικό τμήμα παραδοσιακής μουσικής, σε μία πόλη με φοβερή φιλαρμονική, με εκπληκτικό μπαλέτο, σε μια πόλη που οι συναυλίες είναι ο σχεδόν εβδομαδιαίος θεσμός, σε μια πόλη με εικαστικούς φοβερούς και σε μια πόλη με αθλητικές επιτυχίες έρχεται η νέα δημοτική αρχή να μας πει ότι η κληρονομιά μας είναι ο καφές; Όχι μόνο διαφωνώ εντόνως, αλλά θεωρώ αυτή την άποψη και επικίνδυνη. Και για να μη μείνουμε μόνο στο οικονομικό, για μένα το θέμα είναι τι ακριβώς προβάλλεις ως δική σου πολιτιστική άποψη. Αν το θέατρό σου ονομάζεται Κώστας Τσιάνος, δεν μπορεί η δική σου πολιτιστική πρόταση να είναι ο Σάκης Ρουβάς.

Είσαι μέλος της Κινηματογραφικής Λέσχης εκτός των άλλων…

Η Κινηματογραφική Λέσχη είναι αυτή τη στιγμή μια από τις σημαντικότερες στην Ελλάδα. Είναι μια από τις πιο παλιές, έκλεισε 50 χρόνια φέτος. Οι μνήμες μου είναι άπειρες από εκεί. 17 χρονών γνωρίστηκα με τον Μπαρμπή Βοζαλή, εκεί γνώρισα ακόμη σπουδαίους ανθρώπους και καλλιτέχνες όπως τον Θανάση Παπακωνσταντίνου. Ο Θάνος Μουκούλης και οι υπόλοιποι κάνουν σημαντική δουλειά πολλά χρόνια τώρα. Αυτή η Λέσχη για μένα διδάσκει κινηματογράφο και μακάρι να συνεχίσει για άλλα 50 και επιπλέον χρόνια. Πραγματικά λυπήθηκα πολύ όταν πριν ένα περίπου χρόνο δημιουργήθηκε, έστω και στο πλαίσιο μιας «παρεξήγησης» και «παρερμηνείας» των προθέσεων, ένα ζήτημα με τη λέσχη και χρειάστηκε να προσφύγουμε στο Δημοτικό Συμβούλιο. Η Λέσχη της Λάρισας, πάντα γεμάτη, είναι ένας από τους πιο παλιούς και ωραίους θεσμούς της πόλης μας, και ποτέ με την παρουσία της δεν εμπόδισε χρονικά ή χωρικά άλλες εκδηλώσεις να γίνονται στο Χατζηγιάννειο.

Πάμε τώρα να κλείσουμε σιγά σιγά όπως ξεκινήσαμε. «Παλατινή Ανθολογία»…

Η πρώτη έκδοση ήταν από τις Εκδόσεις «Θράκα». Δεν πήγε τόσο καλά εκδοτικά και με δική μου ευθύνη τότε και μετά από χρόνια βρήκαμε μια φιλόξενη στέγη στην Αθήνα, τις Εκδόσεις «Λογότυπο», ένας εκδοτικός με ιδιαίτερη αγάπη στο βιβλίο και στην κουλτούρα. Μου έκανε την τιμή έξι χρόνια μετά την πρώτη έκδοση να κυκλοφορήσει την «Παλατινή Ανθολογία». Είναι μια μετάφραση που πραγματικά αγαπάω πάρα πολύ. Όταν ήμουν μαθητής Λυκείου είχε βγει μια μετάφραση ελληνικών επιγραμμάτων από τις Εκδόσεις Άγρα, δεν θυμάμαι ακριβώς ποιανού και μου άρεσε. Σιγά σιγά όποτε έπεφτε στα χέρια μου οποιαδήποτε μετάφραση της Παλατινής Ανθολογίας την έπαιρνα γιατί με ενδιέφερε. Κάποια στιγμή γύρω στο 2017, είπα στον εαυτό μου ότι πρέπει να διαβάσω ολόκληρη την Παλατινή Ανθολογία. Είναι 5000 ποιήματα! Μου άρεσε γιατί ήταν η ποίηση του απλού ανθρώπου. Γραφόταν ποίηση από τα αρχαία χρόνια μέχρι περίπου το 1000 μ.Χ. Έχουμε τον Σοφοκλή, τον Πλάτωνα, αλλά υπήρχε και μια άλλη πλευρά της αρχαιότητας και φαίνεται στην ποίηση της Παλατινής Ανθολογίας. Όταν αγόρασα μια έκδοση το 2018 από τις Εκδόσεις «Κάκτος», δεν μου άρεσε η μετάφραση. Και σκέφτηκα ότι η μετάφραση της Παλατινής Ανθολογίας πρέπει να είναι όπως τα λούμπεν τραγούδια του 1950 με τον Καπνίση και τον Ξανθόπουλο. Και έτσι ξεκίνησα να μεταφράζω. Προϋπήρχε όμως μέσα μου καθώς έχω μια βιωματική σχέση με την Παλατινή Ανθολογία. Δεν είναι μια φιλολογική μετάφραση επακριβώς, είναι μια ποιητική απόδοση, θα μπορούσαμε να πούμε.

Πόσο εύκολη ή δύσκολη διαδικασία είναι η μετάφραση;

Όπως είχε πει και ο Ελύτης η μετάφραση είναι μια δεύτερη γραφή. Θέλουμε δεν θέλουμε πρέπει να ξαναγράψουμε από την αρχή και χωρίς να προδώσουμε το πνεύμα του κειμένου. Άρα είναι πολύ δύσκολη διαδικασία. Στην Παλατινή Ανθολογία προσπαθώ να αποποιηθώ των ευθυνών της μετάφρασης λέγοντας ότι κάνω απόδοση (γέλια). Περισσότερα για αυτό το ζήτημα θα αναφερθούν στην παρουσίαση της Παλατινής που θα λάβει χώρα την Κυριακή το μεσημέρι στις 07/12/2025 στην Αθήνα στο μπαρ Calderone Art Space. Αν κάποιοι βρεθούν Αθήνα θα χαρώ να τους δω. Σε ευχαριστώ θερμά για την φιλόξενη κουβέντα μας.