Του Χρίστου Τσαντήλα*
Η 26 η Νοεμβρίου κάθε χρόνο έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO το 2019 ως Παγκόσμια Ημέρα της Ελιάς, απευθύνοντας σε όλο τον κόσμο να κηρυχθεί το ελαιόδενδρο ως προστάτης του πλανήτη. Την περίοδο αυτή είναι γίνεται η συλλογή του ελαιόκαρπου με τις προβλέψεις η φετινή παραγωγή να είναι καλή. Την ίδια στιγμή όμως η τιμή του λαδιού που αποτελεί βασικό συστατικό της διατροφής των ανθρώπων ιδιαίτερα της Μεσογείου (εικ. 1) έχει αυξηθεί σε επίπεδα που μαζί με την συνεχιζόμενη ακρίβεια σε όλα τα διατροφικά προϊόντα καθιστά το πρόβλημα για τα νοικοκυριά σημαντικό.
Παράλληλα οι ελαιοπαραγωγοί δικαίως διαμαρτύρονται ότι η τιμή των προϊόντων της ελιάς που εισπράττουν είναι χαμηλότερη του κόστους παραγωγής με αποτέλεσμα η καλλιέργεια να γίνεται μη βιώσιμη. Έτσι μια παραδοσιακή βασική καλλιέργεια της χώρας, τα προϊόντα της οποίας είναι τα μοναδικά στα οποία έχουμε επάρκεια και θετικό ισοζύγιο στις εξαγωγές, ωθείται σε περιθωριοποίηση μετατρέποντάς την σε πολλές περιοχές από βασική δραστηριότητα σε συμπληρωματική για την κάλυψη μόνο των οικογενειακών αναγκών στα προϊόντα της. Διεθνώς όμως η πορεία της ελαιοκαλλιέργειας βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση, όπως την περιγράψαμε στην προηγούμενη Παγκόσμια Ημέρα της Ελιάς το 2024 . Ο τομέας της ελιάς, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας σε παγκόσμιο επίπεδο καλλιεργείται στη Μεσόγειο (βλ. εικ. 1) εξακολουθεί να είναι ένας πολύ ισχυρός παράγοντας οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξη στις αγροτικές περιοχές, όπου δημιουργεί σταθερή απασχόληση και οικονομικό εισόδημα στους κατοίκους της περιφέρειας, ενισχύοντας σημαντικά και άλλους τομείς της οικονομίας, τη μεταποίηση, την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, του τουρισμού. Εκτός από αυτή τη διαρθρωτική συμβολή, συμβάλλει στη διαρκή ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, που υποστηρίζεται από εναρμονισμένα εθνικά και διεθνή πρότυπα βάσει επιστημονικών γνώσεων.
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ
Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου στην περίοδο 2024/2025 σημειώθηκε ρεκόρ παραγωγής ελαιολάδου παγκοσμίως με εκτιμώμενη ποσότητα 3.575 χιλ. τόνους (αύξηση 5% από την προηγούμενη περίοδο). Η παγκόσμια κατανάλωση αυξήθηκε κατά 13% ποσοστό που διαμορφώθηκε από την αύξηση κατά 21% στην Ισπανία και κατά 13% στις χώρες της ΕΕ. Οι εξαγωγές αυξήθηκαν παγκοσμίως από τις ελαιοπαραγωγικές χώρες κατά 27% με την Τουρκία να βρίσκεται στην πρώτη θέση (αύξηση 132%), ακολουθούμενη από την Τυνησία (+38%), την Ισπανία (+31%) και την Ιταλία (+25%). Αντίστοιχα οι εισαγωγές των βασικότερων χωρών που απορροφούν το ελαιόλαδο, αυξήθηκαν εντυπωσιακά, από την Κίνα κατά 98%, την Αυστραλία κατά 57%, τον Καναδά κατά 42% και τις ΗΠΑ κατά 21%. Παρόμοια ήταν η κατάσταση στην παραγωγή της επιτραπέζιας ελιάς που επίσης κατέκτησε ρεκόρ με μια ποσότητα 3.318 χιλ. τόνους καθώς και η κατανάλωση των βρώσιμων ελαιών που αυξήθηκε κατά 5% σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο. Οι προβλέψεις για την περίοδο 2025/2026 είναι η επιστροφή σε κανονική παραγωγή που θα φθάσει τους 3.300 χιλ. τόνους ελαιόλαδου, και μια κάπως μικρότερη παραγωγή βρώσιμων ελαιών που εκτιμάται σε 3.000 χιλ. τόνους περίπου.
ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ
Το ελαιόλαδο και οι ελιές είναι βασικά συστατικά της Μεσογειακής Διατροφής, η οποία ανακηρύχθηκε Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας από την UNESCO το 2010. Αυτός ο τύπος διατροφής παρίσταται σχηματικά με μία πυραμίδα, στην οποία συμμετέχουν τα σιτηρά, τα όσπρια και οι ξηροί καρποί, φρούτα και λαχανικά, ελαιόλαδο και ελιές, γαλακτοκομικά και ιχθυολογικά τρόφιμα. Η αρχική Μεσογειακή Πυραμίδα Διατροφής πρωτοδημοσιεύθηκε το 1995 και σε ενημερωμένη έκδοση το 2008 με τη συνεργασία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Harvard. Στη βάση της πυραμίδας βρίσκονται τα τρόφιμα που πρέπει να καταναλώνονται σχεδόν σε κάθε γεύμα, δηλαδή φυτικές τροφές, λαχανικά, φρούτα, ξηρούς καρπούς, δημητριακά ολικής αλέσεως, ελαιόλαδο και μπαχαρικά. Προς τα υψηλότερα σημεία της πυραμίδας βρίσκονται τα θαλασσινά, τα πουλερικά, αυγά τυρί και γιαούρτι και στην κορυφή το κρέας και τα γλυκά. Σημειώνεται ότι στα τελευταία τριάντα χρόνια Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών, έχουν συσσωρευθεί σημαντικές ενδείξεις για να υποστηρίξουν σοβαρά τα οφέλη της Μεσογειακής Διατροφής στην πρόληψη της χρόνιων ασθενειών και προώθηση της υγιούς γήρανσης. Απαιτούνται όμως περαιτέρω μελέτες για την αξιολόγηση της μακροπρόθεσμης αποτελεσματικότητας και της προσαρμοστικότητας της σε διάφορους πληθυσμούς, πολιτιστικούς χώρους και περιβάλλοντα τροφίμων. Μια εκλαϊκευμένη σχηματική παρουσίαση της κεντρικής ιδέας της Μεσογειακής Διατροφής φαίνεται στην παρακείμενη εικ. 2.
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Η έκταση της καλλιέργειας της ελιάς διατηρείται σε σχεδόν σταθερά επίπεδα την τελευταία δεκαετία. Το μεγαλύτερο ποσοστό προορίζεται για παραγωγή ελαιόλαδου και το υπόλοιπο για βρώσιμες ελιές. Το 2012 η έκταση ελαιοποιήσιμης ελιάς ήταν 6.172 χιλ. στρ. και της βρώσιμης 1.365 χιλ. στρ. και το 2023 (περίοδο για την οποία υπάρχουν στοιχεία) 6.902 χιλ. στρ. και 1.216 χιλ. στρ. αντίστοιχα. Το ποσοστό της έκτασης της ελαιοποιήσιμης ελιάς ήταν 83% και της βρώσιμης 17% το 2012 και τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 85% και 15% αντίστοιχα το 2023. Η κατανομή αυτή είναι δυσμενής για το εισόδημα του παραγωγού με δεδομένη τη σημαντική διαφορά στην τιμή ελαιολάδου και βρώσιμης ελιάς είναι πολύ μεγαλύτερη υπέρ της βρώσιμης ελιάς. Η παραγωγή βρώσιμων ελαιών αυξήθηκε σημαντικά από το 2012 έως το 2023 από 359 χιλ. τόνους σε 474 τόνους αντίστοιχα. Αντίθετα όμως καταγράφηκε πτώση στην ποσότητα ελαιολάδου την ίδια περίοδο, από 332 χιλ. τόνους σε 229 τόνους αντίστοιχα. Η ελαιοποιήσιμη ελιά δεν παρουσίασε σαφή τάση, όπως παρουσιάζονται στην εικ. 3.
Για τη σπουδαιότητα της καλλιέργειας της ελιάς στη χώρα μας, αναφέρεται ότι τα προϊόντα της είναι τα μόνα στα οποία η χώρα έχει υπερ-επάρκεια και θετικό ισοζύγιο στις εξαγωγές, όπως φαίνεται στην εικ. 4.
Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Η Θεσσαλία συμβάλλει στην παραγωγή ελαιοκομικών προϊόντων όχι σε ασήμαντο ποσοστό. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το 5.8% των εκτάσεων που καλλιεργούνται με ελιές βρίσκονται στη Θεσσαλία, όπου παράγονται το 5.3% του ελαιόκαρπου και το 2% περίπου του ελαιολάδου σε σχέση με το σύνολο της Χώρας.
Η ελιά με τις αξιοσημείωτες φυσιολογικές δυνατότητες ανθεκτικότητας στις ακραίες κλιματικές συνθήκες, ιδιαίτερα στην ξηρασία, που δοκιμάζει τη Χώρα τα τελευταία χρόνια, είναι μια καλλιέργεια που πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα στην αναγκαία αναδιάρθρωση των καλλιεργειών που πρέπει να γίνει λόγω της κλιματικής αλλαγής. Σήμερα δυστυχώς το επίπεδο οργάνωσης είναι πολύ χαμηλό οδηγώντας την καλλιέργεια σε μια περιθωριακή συμπληρωματική συμβολή στο εισόδημα των κατοίκων που σε μεγάλο ποσοστό τη διατηρούν με σκοπό την εξοικονόμηση των αναγκαίων ποσοτήτων ελαιολάδου και ελιών για τις οικογενειακές τους κυρίως
ανάγκες, ενώ θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να αποτελέσει μια σημαντική παραγωγική δραστηριότητα με σημαντικά οφέλη σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων και στο περιβάλλον.
Αυτήν περίοδο βρίσκεται σε εξέλιξη η συλλογή του ελαιοκάρπου στην περιοχή. Από τις πρώτες ενδείξεις φαίνεται ότι η φετινή είναι μία καλή χρονιά σε ό,τι αφορά τις αποδόσεις σε αντίθεση με την προηγούμενη. Εκείνο όμως που δεν φαίνεται να είναι ικανοποιητικό για τους παραγωγούς, είναι η τιμή πώλησης των προϊόντων της ελιάς. Ο Δήμος Τεμπών, στον οποίο η καλλιέργεια της ελιάς αποτελεί σημαντική δραστηριότητα και πηγή εισοδήματος για πολλούς κατοίκους του, διοργανώνει κάθε χρόνο την περίοδο αυτή Γιορτή Ελιάς, με στόχο την ανάδειξη των θεμάτων που αφορούν την καλλιέργεια και τη διαμόρφωση προτάσεων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Η φετινή Γιορτή Ελιάς γίνεται στους Γόννους στις 29 και 30 του τρέχοντος μηνός περιλαμβάνει εκτός από τις πανηγυρικές εκδηλώσεις την Κυριακή (30/11), εσπερίδα το Σάββατο (29/11) με σημαντικά θέματα, που αφορούν τα προβλήματα και την προοπτική της καλλιέργειας στην περιοχή του Δήμου, στην οποία ο Δήμος καλεί τους πολίτες να συμμετάσχουν.
* Γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, Ερευνητής, πρ. Διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και
Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
