Ανησυχία προκαλεί η εικόνα της παιδικής και εφηβικής ψυχικής υγείας στην Ελλάδα, καθώς, πίσω από τις ψυχρές στατιστικές, κρύβεται ένα πρόβλημα που επιδεινώνεται διαρκώς και κινδυνεύει να μετατραπεί σε «σιωπηλή» κρίση της σύγχρονης εποχής.
Με την πλειονότητα των παιδοψυχιάτρων να εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα, πολλές περιοχές της χώρας στηρίζονται σε ελάχιστες έως ανύπαρκτες δημόσιες υπηρεσίες, την ώρα που ακόμη πιο έντονα είναι τα κενά στις κλίνες νοσηλείας για σοβαρά περιστατικά.
Με αφορμή τη νέα έκθεση του Περιφερειακού Γραφείου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η οποία καταγράφει, μεταξύ άλλων, ότι ένα στα επτά παιδιά και εφήβους στην ευρωπαϊκή περιφέρεια του ΠΟΥ ζει με κάποια ψυχική διαταραχή, αλλά και υπό το βάρος των ολοένα αυξανόμενων αναγκών και των σημαντικών ελλείψεων στην ποιότητα και στην προσβασιμότητα των υπηρεσιών, το enikos.gr ανοίγει τον φάκελο «Ψυχική Υγεία», με στόχο την αποτύπωση της κατάστασης στην Ελλάδα, όπου η ισότιμη, κοντινή και έγκαιρη φροντίδα θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη για κάθε παιδί.
Αρχικά, επικοινωνήσαμε με το Γραφείο του ΠΟΥ για την Ποιότητα της Φροντίδας και την Ασφάλεια των Ασθενών, στην Αθήνα, το οποίο σε συνεργασία με την Ομάδα Ψυχικής Υγείας και Ευημερίας (MHW) του ΠΟΥ, συγκέντρωσε, μέσω της παραπάνω έκθεσης που εκπονήθηκε, τα πιο πρόσφατα δεδομένα για την ψυχική υγεία παιδιών και νέων σε περιφερειακό επίπεδο.
Στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ, η έκθεση επισημαίνει ότι οι ανάγκες αυξάνονται με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι εξελίσσονται οι διαθέσιμες υπηρεσίες. Καταγράφεται σημαντική ανομοιογένεια στην ποιότητα, καθώς ένα στα πέντε κράτη δεν διαθέτει πολιτική ή σχέδιο για την ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων, ενώ οι κοινοτικές και σχολικές υπηρεσίες παραμένουν ανεπαρκείς και αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό.
Ένα στα πέντε παιδιά ζει με ψυχική διαταραχή
«Η Ελλάδα εντάσσεται σε αυτή τη συνολική περιφερειακή εικόνα, με τα πρόσφατα δεδομένα του Global Burden of Disease να σκιαγραφούν μια ανησυχητική πραγματικότητα: ολοένα και περισσότερα παιδιά και έφηβοι εμφανίζουν διαταραχές ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 19,23% των παιδιών και των εφήβων ηλικίας 0–19 ετών—σχεδόν ένα στα πέντε παιδιά και εφήβους—ζει με κάποια διαταραχή ψυχικής υγείας» ανέφεραν στο enikos.gr εκπρόσωποι του Γραφείου του ΠΟΥ για την Ποιότητα της Φροντίδας και την Ασφάλεια των Ασθενών στην Αθήνα.
Μάλιστα, η επιβάρυνση αυξάνεται σημαντικά με την ηλικία. Συγκεκριμένα: Στους εφήβους 15–19 ετών, το 30,75% — σχεδόν ένας στους τρεις — ζει με κάποια διαταραχή ψυχικής υγείας, με τα κορίτσια να επηρεάζονται δυσανάλογα (36% έναντι 25,8% των αγοριών). Οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι συχνότερες (19,4%), ακολουθούμενες από την κατάθλιψη (6,75%).
Επιπλέον, οι τελευταίες εκτιμήσεις του Global Burden of Disease για την Ελλάδα δείχνουν υψηλότερο επιπολασμό από τον περιφερειακό μέσο όρο: σχεδόν ένα στα πέντε παιδιά και έφηβοι (19,23%) ζουν με μια διαταραχή ψυχικής υγείας. Ο επιπολασμός είναι 14,62% στις ηλικίες 0–14 και 30,75% στις ηλικίες 15–19.
Τα ελληνικά δεδομένα δείχνουν επίσης σημαντικές διαφορές ανά φύλο: 21,43% των κοριτσιών έναντι 17,17% των αγοριών (0–19 ετών) ζουν με κάποια διαταραχή ψυχικής υγείας. Στους εφήβους 15–19 ετών το χάσμα διευρύνεται ακόμη περισσότερο: επηρεάζεται το 36,09% των κοριτσιών έναντι 25,78% των αγοριών.
Όπως λέει στο enikos.gr ο κ. Κωνσταντίνος Κώτσης, αναπληρωτής καθηγητής Παιδοψυχιατρικής στο τμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και μέλος της Επιστημονικής Συντονιστικής Επιτροπής της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών & Εφήβων, «δεν υπάρχει σαφής αιτία που συμβαίνει αυτό, καθώς όλες οι ψυχικές διαταραχές είναι πολυπαραγοντικές. «Σίγουρα όμως, δεν μπορώ να αμελήσω τις κοινωνικές συνθήκες. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι τα παιδιά που γεννήθηκαν το 2010-11 στην Ελλάδα, δηλαδή στην έναρξη της κρίσης, αυτή τη στιγμή είναι 14 ετών. Τα παιδιά ζουν μέσα στην κρίση, με όλες τις επιπτώσεις της. Δεν γίνεται αυτό να μην έχει επίδραση».
Ανεπάρκεια σε δομές και παιδοψυχίατρους
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του συστήματος, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η παροχή ποιοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, όπου εξακολουθούν να παρατηρούνται σημαντικά κενά, κυρίως ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό και άνιση διαθεσιμότητα υπηρεσιών, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για συνεχή επένδυση και συστηματική βελτίωση της ποιότητας, όπως αναφέρουν οι εκπρόσωποι του Γραφείου του ΠΟΥ για την Ποιότητα της Φροντίδας και την Ασφάλεια των Ασθενών.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα, που επικαλούνται οι εκπρόσωποι, η πρόσβαση και η ποιότητα εξακολουθούν να παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων, αναδεικνύοντας περιοχές όπου απαιτείται στοχευμένη ενίσχυση και περαιτέρω υποστήριξη των υπηρεσιών. «Η εθνική νομοθεσία, ιδιαίτερα ο Νόμος 5149/2024, που αναδιοργανώνει τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε περιφερειακά δίκτυα, αναγνωρίζει τις γεωγραφικές ανισότητες και θέτει ένα πλαίσιο για πιο συστηματικό συντονισμό. Η εστίαση στα περιφερειακά δίκτυα υπογραμμίζει ότι η διασφάλιση συνεπούς και υψηλής ποιότητας υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε εθνικό επίπεδο αποτελεί κεντρική στρατηγική προτεραιότητα», υπογραμμίζουν και επισημαίνουν ότι σε ταχεία αξιολόγηση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων που πραγματοποιήθηκε το 2023, «αναδείχθηκαν σημαντικά παραδείγματα υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και ισχυρών τοπικών δικτύων εκτός Αττικής, καθώς και καινοτομίες, όπως η τηλε-ψυχιατρική».
400 παιδοψυχίατροι σε ολόκληρη την Ελλάδα
Σημειώνεται πως η Έκθεση του ΠΟΥ καταδεικνύει σημαντική ανομοιογένεια στη διαθεσιμότητα υπηρεσιών ψυχικής υγείας για παιδιά και νέους στην Περιφέρεια, με έναν παιδοψυχίατρο να αναλογεί σε περίπου 76.000 παιδιά και εφήβους. Παρόμοιες ελλείψεις παρατηρούνται και σε άλλες κρίσιμες ειδικότητες, όπως εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές και κοινωνικοί λειτουργοί.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, υπάρχουν 399 παιδοψυχίατροι και 1.738 ψυχίατροι συνολικά. Περίπου το 60,2% των παιδοψυχιάτρων και το 52,6% των ψυχιάτρων βρίσκονται στην Αττική —«γεγονός που δείχνει έντονη γεωγραφική συγκέντρωση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας», σχολιάζουν οι εκπρόσωποι του Γραφείου του ΠΟΥ για την Ποιότητα της Φροντίδας και την Ασφάλεια των Ασθενών στην Αθήνα.
«Σύμφωνα με τα δεδομένα του 2022, είμαστε αρκετά ψηλά στην Ευρώπη στους παιδοψυχιάτρους, όμως αυτό δεν αρκεί, εάν αναλογιστεί κανείς ότι το περίπου 13-20% των εφήβων παρουσιάζει μία ψυχική διαταραχή, δηλαδή ένα στα πέντε παιδιά» επισημαίνει από την πλευρά του ο κ. Κώτσης.
«Υπάρχουν περιοχές που δεν έχουν καθόλου παιδοψυχίατρους σε δημόσιες υπηρεσίες»
Το ζήτημα για τον κ. Κώτση, είναι πως το μεγαλύτερο μέρος των παιδοψυχιάτρων απασχολείται στον ιδιωτικό τομέα, συνεπώς, ο δημόσιος τομέας είναι αυτός που είναι υποστελεχωμένος. «Είναι πολύ λίγοι, και εργάζονται κυρίως στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη. Υπάρχουν μεγάλες περιοχές της χώρας που δεν έχουν καθόλου παιδοψυχίατρους σε δημόσιες υπηρεσίες. Υπάρχουν νομοί που δεν έχουν κανέναν. Με μεγάλη ακρίβεια, για παράδειγμα, μπορώ να σας πω πως στους νομούς Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας, Άρτας, Πρέβεζας, Κέρκυρας και Λευκάδας, περίπου 450.000 σε πληθυσμό, έχουν μόνο τα Γιάννενα».
Το παραπάνω γεγονός, έχει ως αποτέλεσμα οι λίστες αναμονής να μακραίνουν, κυρίως στην Αθήνα. «Στο Αγρίνιο για παράδειγμα υπάρχει στο δημόσιο ένας παιδοψυχίατρος. Για αυτό, όσοι πολίτες έχουν την οικονομική άνεση, απευθύνονται σε έναν ιδιώτη. Σίγουρα θα έπρεπε να υπάρχει ισότιμη ευκαιρία για όλα τα παιδιά, δυστυχώς όμως αυτό δεν παρατηρείται σε πάρα πολλές περιοχές της Ελλάδας».
Οι λίστες αναμονής και οι ελλείψεις στις κλίνες νοσηλείας
Ο κρίκος που συνδέεται στην αλυσίδα, είναι ότι αποτέλεσμα των παραπάνω, σύμφωνα με τον κ. Κώτση, είναι πως δεν υπάρχει και ασφαλής φροντίδα. «Αυτό είναι το ζητούμενο. Όταν ένας ασθενής πρέπει να περιμένει 4 μήνες για να δει έναν παιδοψυχίατρο, ο οποίος είναι ο μοναδικός σε μία περιοχή, όπου υπάρχουν άλλοι τόσοι που περιμένουν στην σειρά, ή ένα παιδί με αυτοκτονικό ιδεασμό, σημαίνει ότι δεν γίνεται να προσφέρει ασφαλή φροντίδα, παρόλο που ο ίδιος θα κάνει το καλύτερο δυνατό».
Ωστόσο, αν και υπάρχουν πολλές δυσκολίες στις δημόσιες υπηρεσίες, ο κ. Κώτσης εκτιμά πως οι συνάδελφοί του, ξεπερνούν τα όριά τους, σε αυτό το πλαίσιο, και παρέρχονται ποιοτικές υπηρεσίες. «Σύμφωνα και με δεδομένα της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών & Εφήβων, φαίνεται ότι υπάρχει υψηλή ικανοποίηση στις υπηρεσίες, σίγουρα όμως τα πράγματα θα έπρεπε να είναι καλύτερα από άποψη στελέχωσης και συχνότητας σε διάφορες περιοχές της χώρας».
«Είναι ζήτημα για ένα παιδί να μεταφέρεται 200-300 χλμ μακριά από τον τόπο του»
Παράλληλα, ο κ. Κώτσης αναφέρεται και στις τραγικά σημαντικές ελλείψεις στις κλίνες νοσηλείας. «Για τα πολύ σοβαρά περιστατικά, δεν υπάρχουν κλίνες νοσηλείας. Είναι συνολικά γύρω στις 60, και περίπου οι 40 από αυτές είναι στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Για παράδειγμα, η 5η Υγειονομική Περιφέρεια, δεν έχει καμία κλίνη. Σε αυτή την περίπτωση το παιδί μεταφέρεται σε άλλη υγειονομική περιφέρεια. Επίσης, εάν κάποιος είναι στα Ιωάννινα, θα χρειαστεί να πάει στην Πάτρα. Είναι πολύ μεγάλο ζήτημα, ένα παιδί να μεταφέρεται 200-300 χλμ μακριά, ίσως και χωρίς τους γονείς του. Στην Αθήνα ας πούμε, δεν είναι εύκολα διαθέσιμες».
Ερωτηθείς εάν του έχει τύχει να μην βρίσκει κλίνη νοσηλείας, ο κ. Κώτσης ανέφερε πως «δεν μου έχει συμβεί, αλλά φανταστείτε ένα παιδί από την Αλεξανδρούπολη, να πρέπει να μεταφερθεί στην Πάτρα, γιατί εκεί υπάρχει διαθέσιμη. Είναι ανησυχητικό».
Το στίγμα
Η έρευνα «Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων στην Ελλάδα: Ανάγκες και Προτεραιότητες» της Πρωτοβουλίας για την Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων καταδεικνύει ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα παραμένει το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει την ψυχική υγεία, όχι μόνο ανάμεσα στα ίδια τα παιδιά και τους εφήβους, αλλά και στους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και την κοινωνία συνολικά.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι περισσότεροι ανήλικοι είναι σε θέση να αναγνωρίσουν κάποια ψυχικά προβλήματα, όπως η κατάθλιψη και η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, αλλά και πως κάποια ζητήματα χρήζουν φροντίδας από ειδικούς. Ωστόσο, δυσκολεύονται να ταυτιστούν με τα ίδια τα συμπτώματα όταν αυτά τους αφορούν προσωπικά και εκφράζουν αμφιβολίες ως προς το αν η στήριξη από ειδικούς θα τους ανακουφίσει πραγματικά.
Επίσης, υπάρχουν και πεποιθήσεις ότι τα ψυχικά προβλήματα δεν είναι αληθινά, ενώ πολλοί ανήλικοι θα προτιμούσαν να μην γνωρίζουν οι συμμαθητές τους, ότι συμβουλεύονται κάποιον ειδικό. «Το στίγμα αποτελεί ένα από τα στοιχεία που εμποδίζουν τους γονείς να απευθυνθούν σε κάποια υπηρεσία για τα παιδιά τους. Το στίγμα, αφορά όλη την κοινωνία. Για παράδειγμα, σε κάποιες ειδήσεις τίθεται αμέσως εάν ένας άνθρωπος έχει ψυχολογικό πρόβλημα, και αυτό είναι στιγματιστικό. Δεν έχει μεγαλύτερη επιθετικότητα ή βία, ένας άνθρωπος με ψυχική διαταραχή. Το στίγμα είναι ένα κοινωνικό ζήτημα που πρέπει να καταπολεμήσουμε», αναφέρει ο κ. Κώτσης.
Τουλάχιστον 60.000… «life coaches»
Σύμφωνα με τον κ. Σάκη Παπακωνσταντίνου, ψυχίατρο και σεξολόγο, συντονιστή των Ψυχιάτρων όλων των δομών της ΑΜΚ ΕΠΑΨΥ και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της ΕΠΑΨΥ, το στίγμα της ψυχικής νόσου επιμένει, ενώ μια υπερπροσφορά υπηρεσιών από μη εξειδικευμένους επαγγελματίες επιβαρύνει την κατάσταση.
«Καταγράφονται τουλάχιστον 60.000 ψυχολόγοι, σύμβουλοι, ψυχοθεραπευτές παντός είδους και “life coaches”. Το αποτέλεσμα είναι η θόλωση της εικόνας των σοβαρών ψυχιατρικών διαταραχών και η δυσκολία εντοπισμού εκείνων που πραγματικά χρειάζονται εξειδικευμένη φροντίδα. Η ψυχική υγεία δεν αποτελεί μία πολυτέλεια. Αντίθετα, είναι μια τεράστια προτεραιότητα – ειδικά για τα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους. Είναι μια πολύ σοβαρή επένδυση κοινωνικού κεφαλαίου για την κοινωνία».
«Μία ολόκληρη γενιά ζει υπό πίεση των συνεχιζόμενων κρίσεων»
Όπως λέει ο κ. Παπακωνσταντίνου, μία ολόκληρη γενιά, ζει υπό πίεση των συνεχιζόμενων κρίσεων όπως η πανδημία της COVID-19, οι πόλεμοι, η ενεργειακή και κλιματική κρίση, η οικονομική ανέχεια. «Η επιδείνωση της ψυχικής υγείας των νέων μπορεί να αποδοθεί σε συνδυασμό ακαδημαϊκής πίεσης, επιρροής από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οικονομικής αβεβαιότητας και στιγματισμού γύρω από την ψυχική υγεία».
Πολλά είναι τα στοιχεία, όπως αναφέρει ο κ. Παπακωνσταντίνου, τα οποία συγκλίνουν στο ότι η ψυχική υγεία χειροτερεύει τα τελευταία χρόνια. Παράλληλα όμως έγιναν εμφανείς και οι ελλείψεις στα συστήματα υγείας παγκοσμίως.
«Η ενίσχυση της σχολικής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, η ενσωμάτωση της ψυχικής αγωγής στα εκπαιδευτικά προγράμματα, ο ψηφιακός εγγραμματισμός και η αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων πρόληψης μπορούν να μεταβάλουν τις αρνητικές εκβάσεις. Η ψυχιατρική του 21ου αιώνα οφείλει να κινηθεί από τη θεραπεία προς την ολιστική πρόληψη, προωθώντας μια κουλτούρα ανθεκτικότητας, συμμετοχικότητας των παιδιών και εφήβων στα προγράμματα παρέμβασης, ενσυναίσθησης και κοινωνικής δικαιοσύνης. Η ψυχική υγεία των παιδιών αποτελεί αντανάκλαση της ηθικής και ψυχικής ωριμότητας της κοινωνίας που τα ανατρέφει».
Οι εκπρόσωποι του Γραφείου του ΠΟΥ για την Ποιότητα της Φροντίδας και την Ασφάλεια των Ασθενών στην Αθήνα επισημαίνουν ότι, παρά τα κενά που επισημαίνει η πρόσφατη Έκθεση στις κοινοτικές και σχολικές υπηρεσίες σε επίπεδο Περιφέρειας, η Ελλάδα έχει σημειώσει ουσιαστική πρόοδο στον τομέα της ψυχικής υγείας. Όπως τονίζουν, οι πρωτοβουλίες του Υπουργείου Υγείας —από την επέκταση των κοινοτικών υπηρεσιών έως τη δημιουργία νέων μονάδων για παιδιά και εφήβους— συνθέτουν μια εικόνα συστηματικής προσπάθειας και δείχνουν ότι η ψυχιατρική μεταρρύθμιση αποκτά πλέον πιο συμπαγή θεμέλια. Το νέο νομικό πλαίσιο, υπογραμμίζουν, ενισχύει τη διακυβέρνηση, την προστασία δικαιωμάτων και τους μηχανισμούς παρακολούθησης της ποιότητας.
Την ίδια στιγμή, ωστόσο, οι ίδιοι αναγνωρίζουν ότι η πρόοδος δεν αρκεί για να καλύψει πλήρως τις αυξανόμενες ανάγκες. Αν και υπάρχουν μηχανισμοί αξιολόγησης της ποιότητας, η συνέπεια και το εύρος της παρεχόμενης φροντίδας «δεν είναι ακόμη πλήρως διασφαλισμένα» και απαιτούν περαιτέρω ενίσχυση. Η Ελλάδα, σημειώνουν, είναι από τις πρώτες χώρες στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ που εφαρμόζουν πιλοτικά τα Πρότυπα Ποιότητας σε επιλεγμένες κοινοτικές υπηρεσίες μια διαδικασία που, σε συνδυασμό με δράσεις ενδυνάμωσης ικανοτήτων και τεχνική υποστήριξη, «στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας, της συνέπειας και του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα της φροντίδας».
Πηγή: enikos.gr
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
