«Η γραφειοκρατία των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών και κυρίως των Αρχαιολογικών Συμβουλίων και των Συμβουλίων Αρχιτεκτονικής είναι ανυπέρβλητη. Η ειρωνεία είναι ότι αυτά τα εμπόδια πολλές φορές δεν προέρχονται μόνο από τις δημόσιες υπηρεσίες αλλά από τους «ειδικούς» οι οποίοι κόπτονται για την διάσωση και την διατήρηση των κτηρίων»
Του Γιώργου Σούλτη
Η διατήρηση της ιστορικής μνήμης και της ζωντανής ιστορίας μιας πόλης, αποτελεί κατά την γνώμη μου χρέος της κάθε γενιάς προς τις επόμενες. Οι λόγοι δεν είναι μόνο συναισθηματικοί, πολιτιστικοί, ηθικοί ή απλά ένα μνημόσυνο προς το παρελθόν. Οι λόγοι είναι πολύ βαθύτεροι: η διατήρηση της ιστορικής μνήμης διαμορφώνει την αγάπη για την πόλη, δημιουργεί θρύλο για τους ανθρώπους της, καλλιεργεί ένα πνεύμα διαρκή αγώνα για ένα καλύτερο μέλλον και γενικά επηρεάζει θετικά την όλη ανάπτυξη της πόλης.
Ίσως οι περισσότεροι Λαρισαίοι και κυρίως οι τοπικοί άρχοντες (παρελθόντες, παρόντες και επίδοξοι μελλοντικοί) να μην θεωρούν την διατήρηση της ιστορικής μνήμης σαν ένα μεγάλο και διαχρονικό πρόβλημα για την πόλη. Μάλλον δε το αξιολογούν καν σαν πρόβλημα , «δεν το βλέπουν καν» όπως θα λέγαμε λαϊκά! Εγώ το θεωρώ ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της Λάρισας. Είναι ένα πρόβλημα όχι μόνο της Λάρισας, αλλά όλων σχεδόν των ελληνικών πόλεων από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους. Η Λάρισα στην πορεία των 40 αιώνων της ύπαρξής της δίνει την εντύπωση μιας πόλης οι κάτοικοι της οποίας δεν νοιάζονταν ούτε για την διατήρηση της ιστορικής μνήμης του παρελθόντος της, αλλά ούτε να αφήσουν ζωντανά ίχνη για τις επόμενες γενιές. Σίγουρα θα έχει εξηγηθεί ή πρέπει να εξηγηθεί από μελετητές το γεγονός: «πως και γιατί μια πόλη του μεγέθους της Λάρισας, τόσο παλιά, με μεγάλο οικονομικό στάτους σε πολλές ιστορικές περιόδους, δεν άφησε ζωντανά ίχνη της ιστορίας της για τις επόμενες γενιές»!
Σε όλες τις πόλεις του κόσμου βλέπουμε να υπάρχουν τα ιστορικά κέντρα διατηρημένα και σε πλήρη λειτουργία δίπλα στη νέα πόλη με τις πολυκατοικίες, τους ουρανοξύστες και τις μεγάλες λεωφόρους. Στο ισοπεδωμένο Βερολίνο μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, έχτισαν ξανά τα παλιά κτήρια και ανάπλασαν την παλιά πόλη στην μορφή που είχε πριν την καταστροφή και οι Γερμανοί συνεχίζουν ακόμη μέχρι σήμερα τα έργα αυτά. Η διατήρηση της ιστορίας μια πόλης θεωρώ ότι είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχολογία των ίδιων των κατοίκων της, εκτός από αναπτυξιακά πλεονεκτήματα τα οποία δημιουργεί όπως τουριστική ανάπτυξη, ενίσχυσή της αγοράς στο κέντρο της πόλης, αναψυχή, πολιτισμό, σημεία συνάντησης της νεολαίας κλπ.
Στην Ελλάδα σχεδόν όλες οι πόλεις (κυρίως οι επαρχιακές) έχουν περίπου την ίδια εξέλιξη. Η «ανοικοδόμηση» μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο σάρωσε στο διάβα της τα πάντα. Οι ελληνικές πόλεις που είχαν την τύχη να διατηρήσουν μεγάλο κομμάτι των ιστορικών τους κέντρων γλύτωσαν μάλλον γιατί δεν υπήρξε εργολαβικό ενδιαφέρον, δηλαδή γλύτωσαν από τύχη. Δεν θέλω να υποβαθμίσω την πολύτιμη συμβολή κάποιων μεμονωμένων φωτισμένων ανθρώπων της κάθε τοπικής κοινωνίας (με επίσημες διοικητικές θέσεις ή όχι), οι οποίοι συνέβαλαν αποφασιστικά στην σωτηρία ολόκληρων περιοχών σε κάποιες πόλεις. Πιστεύω όμως ότι αν τις πόλεις τους «τις είχαν βάλει στο μάτι» κάποια οικονομικά εργολαβικά συμφέροντα, τίποτα δεν θα είχαν καταφέρει. Δυστυχώς το κράτος σε αυτό το θέμα ήταν παντελώς απών ή μάλλον ήταν με το μέρος των εργολαβικών οικονομικών συμφερόντων. Πράγμα το οποίο δυστυχώς ισχύει διαχρονικά στην Ελλάδα. Οι εκάστοτε κυβερνήσεις έχουν σαν προτεραιότητα την «ανάπτυξη» η οποία στην χώρα μας μεταφράζεται σε αύξηση των κερδών μεγάλων οικονομικών ομίλων.
Στη χώρα μας η διατήρηση της αρχιτεκτονικής, πολεοδομικής και ιστορικής κληρονομιάς άρχισε να συζητιέται δημόσια μετά την μεταπολίτευση και κυρίως μετά την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (δεν εννοώ ότι κάποιοι δεν ενδιαφέρονταν και παλιότερα, αλλά αυτό το ενδιαφέρον δεν ήταν κτήμα μια γενικής κουλτούρας ). Μέχρι τότε αποτελούσε αντικείμενο συζητήσεων των ειδικών και των «ρομαντικών». Η επαφή με τις ευρωπαϊκές πόλεις, αλλά και οι αυστηρές επιλεξιμότητες των δαπανών στα ευρωπαϊκά προγράμματα άρχισαν να προβληματίζουν τους Έλληνες πολίτες και κυρίως τους τοπικούς άρχοντες, τους μηχανικούς και πολλές συλλογικότητες τοπικού και εθνικού επιπέδου. Είναι αλήθεια ότι όλα αυτά τα χρόνια έγιναν κάποια βήματα τόσο όσον αφορά την νομοθεσία, όσο και στην δημιουργία μιας άλλης κοινωνικής συνείδησης. Στην ουσία όμως και πάλι τίποτα δεν γίνεται από την πλευρά της πολιτείας. Ακόμα και σήμερα χάνονται πολύτιμα ιστορικά κτήρια, είτε γίνονται βορά των εργολάβων, είτε καταρρέουν από την εγκατάλειψη αν και η πολιτεία τα έχει κηρύξει διατηρητέα.
Τα ιστορικά και τα αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος κτήρια στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο αποτελούν ιδιωτική περιουσία. Το πρώτο βήμα που χρειάζεται για την διάσωσή τους είναι η αγορά τους από το κράτος η την τοπική αυτοδιοίκηση. Η πολιτεία με νόμο μπορεί να κηρύξει ένα αξιόλογο κτήριο «διατηρητέο» και με αυτό τον τρόπο ο ιδιοκτήτης απαγορεύεται να το γκρεμίσει, αλλά και να κάνει οποιαδήποτε παρέμβαση χωρίς την ειδική άδεια της υπηρεσίας νεοτέρων μνημείων. Η νομοθεσία για τα διατηρητέα κτήρια στην Ελλάδα ξεκινάει από πολύ παλιά (από το 1834) και εκσυγχρονίζεται συνεχώς με πιο πρόσφατες και νομοθετικές ρυθμίσεις του 2002 και του 2010 οπότε και ενσωματώθηκαν όλες οι Ευρωπαϊκές οδηγίες στην ελληνική νομοθεσία. Κάποιος θα πει μπράβο αυτό θα έπρεπε να γίνεται! Δυστυχώς το θέμα στην Ελλάδα δε είναι οι νόμοι, αλλά πως αυτοί εφαρμόζονται. Η ανακήρυξη μιας ιδιοκτησίας ως διατηρητέα σημαίνει ότι κάποιοι πολίτες χάνουν την περιουσία τους. Σε όλες τις χώρες της ΕΕ (και σε όλο τον κόσμο) υπάρχουν επιδοτήσεις και δάνεια για την αναστήλωση και την αξιοποίηση τέτοιων ακινήτων. Στην Ελλάδα όσες φορές εξαγγέλθηκαν τέτοια προγράμματα, στην πράξη δεν δούλεψαν. Η τεράστια γραφειοκρατία και η πελατειακή πολιτική των επιδοτήσεων είναι με δυο λόγια οι αιτίες, αλλά αυτό είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση. Έτσι βλέπουμε σήμερα στην τρίτη δεκαετία του 2000, να χάνονται πολύτιμα ιστορικά και αρχιτεκτονικά στολίδια σε όλη την Ελλάδα. Ειδικά σήμερα το 2025, μια νέα λαίλαπα απειλεί να καταστρέψει ότι έχει απομείνει ακόμα όρθιο. Μια νέα έξαρση ανοικοδόμησης σαρώνει πάλι τις ελληνικές πόλεις, όχι και πολύ πιο οργανωμένη από εκείνη των δεκαετιών του 60 και του 70.
Η Λάρισα αποτελεί ένα από τα αρνητικά παραδείγματα στην Ελλάδα στο θέμα διατήρησης της ιστορικής μορφής της πόλης. Όσα κτήρια παρέμειναν στην πόλη όρθια μετά την σαρωτική καταστροφή το 1941 από τους βομβαρδισμούς και τον μεγάλο σεισμό, σταδιακά έγιναν θυσία στο βωμό του εργολαβικού οφέλους. Μέχρι σήμερα έχουν χαθεί πάρα πολλά κτήρια και μάλιστα πολλά από αυτά ήταν εμβληματικά (και δεν μιλάω από άποψη αρχιτεκτονικής γιατί δεν είμαι αρχιτέκτονας), μιλάω για κτήρια τα οποία έδιναν μια άλλη μορφή στην πόλη ή είχαν παίξει έναν ιστορικό ρόλο στη Λάρισα. Είναι αλήθεια ότι για αρκετά από αυτά τα κτήρια υπήρξαν διαχρονικά αντιδράσεις από συλλογικότητες της Λάρισας, κυρίως από το σύλλογο Αρχιτεκτόνων και από το δήμο. Πολλές φορές υπήρξαν και δυναμικές ακτιβιστικές πράξεις (θυμάμαι το «ΠΑΝΝΕΛΗΝΙΟ» στην κεντρική πλατεία και πιο πρόσφατα το κτήριο στη γωνία Παναγούλη και Παπακυριαζή). Οι αντιδράσεις και οι ακτιβιστικές κινητοποιήσεις των πολιτών αποτελούν σημαντικές ενέργειες κυρίως για την ανάπτυξη μιας άλλης κουλτούρας στην πόλης και πρέπει όχι απλά να υπάρχουν, αλλά να ξεσηκώνουν όλους τους πολίτες.
Δυστυχώς όμως μέχρι και σήμερα δεν θυμάμαι καμία κινητοποίηση για την διάσωση κάποιου κτηρίου η οποία να πέτυχε την αποτροπή της κατεδάφισης. Ότι έγινε στη σύγχρονη Λάρισα στον τομέα της διάσωσης κάποιων κτηρίων το χρωστάμε στην εξαντλητική, στην ανιδιοτελή και την επίμονη δουλειά κάποιων χαρισματικών πολιτών οι οποίοι βρέθηκαν, κάποια ευτυχή στιγμή στην κατάλληλη θέση (δήμο, κυβέρνηση, αρχαιολογία κλπ). Με αυτό τον τρόπο ήρθε στην επιφάνεια το στολίδι της πόλης, το Αρχαίο Θέατρο (ακούς ΜΕΛΙΝΑ από εκεί ψηλά και όσοι Λαρισαίοι με πάθος το παλέψατε;) με τον τρόπο αυτό θα σωθεί το Μπεζεστένι (κάποιοι έχουν αντίρρηση, αλλά το κτήριο με την επανάχρηση προστατεύεται και μπαίνει στη ζωή της πόλης). Έτσι στάθηκε όρθιο το Γενί Τζαμί και μακάρι με τον ίδιο τρόπο να σωθεί το εξαιρετικό Χαμάμ (κράτα γερά Σταυρούλα!).
Ο δήμος από την εποχή του δημάρχου Καφέ διέσωσε το ιστορικό «Κονάκι του Αβέρωφ», ο δήμαρχος Τζανακούλης διέσωσε το Τούρκικο κτήριο (οικία Γερολυμάτου) με αγορά από τον δήμο. Στην δημοτική αρχή Καλογιάννη αγοράστηκε το καταπληκτικό κτίριο του ΜΟΥΣΟΝ. Δεν αρκεί όμως μόνο η αγορά κάποιων κτηρίων, τα κτήρια όσο δεν αξιοποιούνται κινδυνεύουν να καταρρεύσουν ανά πάσα στιγμή. Για το κονάκι Αβέρωφ έγινε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την επανάχρηση του και είναι ήδη έτοιμη η μελέτη εφαρμογής. Το Κονάκι Αβέρωφ ήδη έχει ενταχθεί στο ΒΑΑ (ΕΣΠΑ περιφέρειας) για χρηματοδότηση, ελπίζω στην επόμενη δημοτική περίοδο να το δούμε να υλοποιείται. Για το κτήριο ΜΟΥΣΟΝ είναι έτοιμη και εγκεκριμένη από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η μελέτη αναστήλωσης και η μουσειολογική μελέτη. Ελπίζω η δημοτική αρχή να το εντάξει και αυτό το ΒΑΑ όπως ήταν ο σχεδιασμός. Όσον αφορά το «τούρκικο κτήριο» μετά από μια πραγματική οδύσσεια πρέπει να έχει όλες τις εγκρίσεις και εξασφαλισμένη χρηματοδότηση για να αναστηλωθεί και να γίνει ένα ζωντανό κουκλίστικο μουσείο παράρτημα του Λαογραφικού Μουσείου.
Ελάχιστα είναι τα παλιά κτήρια που στέκουν ακόμα όρθια στη Λάρισα. Το ΤΕΕ από παλιά ακόμα έχει κάνει την πλήρη καταγραφή. Πιο πρόσφατη καταγραφή έχει κάνει επίσης και η φωτοθήκη της Λάρισας. Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν για να διασώσουμε κάποια από αυτά στην πράξη και όχι στην θεωρία; Η εργολαβική λαίλαπα γιγαντώνεται και έρχεται με την ίδια ορμή που ζήσαμε τις δεκαετίες του 60 και του 70. Για κάποια από τα κτήρια αυτά έχουν γίνει κάποιες πρώτες ανιχνευτικές ενέργειες από την προηγούμενη δημοτική αρχή. Πρόκειται για τα δύο πανέμορφα νεοκλασικά κτήρια της οδού 31ης Αυγούστου και για τον Πύργο του Χαροκόπου. Είναι ακόμα το θαυμάσιο κτήριο του ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ με το οποίο κάποιος πρέπει να ασχοληθεί, πριν δούμε να το απειλούν οι μπουλντόζες. Η λύση για να τα διασώσουμε είναι μία και μόνη: η αγορά τους από το δήμο, και έτσι καταλήγουμε πάλι στο θέμα των χρημάτων. Τα χρηματοδοτικά εργαλεία που υπάρχουν σήμερα είναι μόνο η χρηματοδότηση από το πράσινο ταμείο (χρηματοδότηση με πλαφόν το 1 εκατομμύριο τον χρόνο). Ίσως να έχουν δημιουργηθεί και άλλες πηγές τις οποίες πρέπει ο δήμος να ψάξει με μεγάλη σχολαστικότητα. Εγώ πάντως κύριε Δήμαρχε σας προτείνω αυτό που πρότεινα και στον δήμαρχο Καλογιάννη, να πάρετε δάνειο για να σώσετε αυτά τα συγκεκριμένα κτήρια. Άλλωστε στις κινητοποιήσεις για την διάσωση του πύργου του Χαροκόπου είχατε πρωτοστατήσει προεκλογικά. Η αξιωματική αντιπολίτευση θα σας στηρίξει σε μια τέτοια ενέργεια.
Η κατάσταση βέβαια δεν σώζεται ακόμα και με την διάσωση αυτών των τεσσάρων κτηρίων που προαναφέραμε. Η κυβέρνηση (η κάθε κυβέρνηση) πρέπει να πιεστεί ώστε: 1)Να δώσει κίνητρα με χρηματοδοτικά προγράμματα στους ιδιοκτήτες ώστε να αναστηλώσουν και να χρησιμοποιήσουν τα κτήρια όπως γίνεται στις πόλεις σε όλο τον κόσμο. Κατά την επίσκεψή μας στο αδελφοποιημένο Μιραφλόρες (δήμος της Λίμας) του ΠΕΡΟΥ, είδαμε ότι με ένα τέτοιο νόμο διέσωσαν ολόκληρους οικισμούς (για το νόμο πίεσε ο δήμος του Μιραφλόρες) 2)Στην Ελλάδα βέβαια δεν αρκεί να ψηφιστεί ένας νόμος, ο νόμος πρέπει και να εφαρμοστεί. Για να μπορεί να έχει επιτυχία ένας τέτοιος νόμος πρέπει πρώτα να μειωθεί η γραφειοκρατία και η «σχολαστικότητα» των αρχαιολογικών υπηρεσιών. Σήμερα ακόμα και να θέλει ένας ιδιώτης να επενδύσει με ίδιους πόρους σε ένα διατηρητέο όπως είναι για παράδειγμα ο πύργος του Χαροκόπου, δεν μπορεί!!! Αυτό που έζησα σαν αντιδήμαρχος στην προσπάθεια να αποκαταστήσει ο δήμος το Τούρκικο Κτήριο, με έκανε να βεβαιωθώ ότι κάθε προσπάθεια να αποκαταστήσει κάποιος ιδιώτης για επανάχρηση το διατηρητέο του, είναι απαγορευτική.
Η γραφειοκρατία των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών και κυρίως των Αρχαιολογικών Συμβουλίων και των Συμβουλίων Αρχιτεκτονικής είναι ανυπέρβλητη. Η ειρωνεία είναι ότι αυτά τα εμπόδια πολλές φορές δεν προέρχονται μόνο από της δημόσιες υπηρεσίας αλλά από τους «ειδικούς» οι οποίοι κόπτονται για την διάσωση και την διατήρηση των κτηρίων.
Τα Αρχαιολογικά Συμβούλια και τα Συμβούλια Αρχιτεκτονικής μπροστά σε ένα στείρο «επιστημονισμό» και ένα φόβο προς τις δημόσιες υπηρεσίες και τις πελατειακές κυβερνητικές παρεμβάσεις, ξεχνούν τον αντικειμενικό τους στόχο που είναι η διάσωση των κτηρίων.
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
