Γράφει ο Χρίστος Τσαντήλας, Γεωπόνος, Δρ. Εδαφολογίας, επιστημονικός συνεργάτης Ινστιτούτου ΕΝΑ – Άρθρο στο Ινστιτούτο ΕΝΑ
Από τις 10 μέχρι τις 21 Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθεί στο Μπελέμ της Βραζιλίας η επόμενη Σύνοδος του ΟΗΕ για το Κλίμα (COP30). Η Σύνοδος πραγματοποιείται υπό το φως των εξελίξεων που μεσολάβησαν, στις οποίες κυριαρχούν:
α) η εκλογή νέας πολιτικής ηγεσίας στις ΗΠΑ, που αρνείται ότι υπάρχει ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή (ΚΑ), χαρακτηρίζοντάς τη από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ως τη «μεγαλύτερη απάτη που έγινε ποτέ» και ακυρώνοντας όλες τις αποφάσεις της προηγούμενης διοίκησης που αφορούσαν την πολιτική για τον μετριασμό και την προσαρμογή στην ΚΑ.
β) οι συνεχιζόμενες γεωπολιτικές συγκρούσεις, με κυρίαρχες τον πόλεμο στην Ουκρανία και στην Παλαιστίνη, που επηρεάζουν άμεσα και έμμεσα σε μεγάλο βαθμό τη διαχείριση της ΚΑ εκ μέρους της διεθνούς κοινότητας.
Η αποτυχία της COP29
Η COP30 διαδέχεται μια Σύνοδο (COP29 στο Μπακού, 11-22/11/2024) τα αποτελέσματα της οποίας ήταν απογοητευτικά. Καθώς η νέα Σύνοδος φιλοξενείται από μια χώρα που θεωρεί τα ορυκτά καύσιμα, χάρη στα οποία εξασφαλίζει τα 2/3 του ΑΕΠ της, «δώρο θεού», ενώ η αμερικανική αντιπροσωπεία έχει τα χέρια δεμένα, λόγω της εκλογής του αρνητή της ΚΑ Προέδρου Τραμπ, που απέσυρε τις ΗΠΑ, τη χώρα με τις δεύτερες υψηλότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) στον πλανήτη, από τη Συμφωνία του Παρισιού, η απόφαση της προηγούμενης COP28 για «την αρχή του τέλους των ορυκτών καυσίμων» όχι μόνο δεν μετουσιώθηκε σε πράξη, αλλά αντίθετα φαίνεται να οδήγησε σε ενθάρρυνση της αύξησης της παραγωγής τους, με το νέο αμερικανικό δόγμα «Drill, baby, drill» και τις αναπτυγμένες χώρες να ανταποκρίνονται ελάχιστα στις οικονομικές τους υποχρεώσεις για τη μετάβαση στην πράσινη ανάπτυξη.
Υπενθυμίζεται ότι, από το απαιτούμενο ποσό των 1,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο μέχρι το 2035 που απαιτείται ως οικονομική στήριξη του Νότου για την επίτευξη του στόχου των 1,5οC της Συμφωνίας του Παρισιού, οι αναπτυγμένες χώρες αποφάσισαν να εισφέρουν μόλις 300 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο, θέτοντας ευρύτερο στόχο για 1,3 τρισ. δολάρια. Επιπρόσθετα, ο στόχος αυτός δεν θα προέρχεται μόνο από δημόσιες πηγές, όπως προβλέπεται από τη Συμφωνία του Παρισιού (άρθρο 9.3), αλλά και από ιδιωτικές, εκτρέποντας έτσι την ευθύνη από τις κυβερνήσεις, όπως σημείωσε η Αβαντίκα Γκοσβάμι, επικεφαλής του προγράμματος για την κλιματική αλλαγή του think tank Centre for Science and Environment. Για την εξέλιξη αυτή ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες δήλωσε με κατηγορηματικό τρόπο ότι «ο στόχος του 1,5oC δεν μπορεί με τίποτε να επιτευχθεί εάν δεν καταργηθούν σταδιακά τα ορυκτά καύσιμα. Η όλη δυσπραγία που παρατηρείται στη Σύνοδο οφείλεται στην απροθυμία των αναπτυγμένων χωρών να πληρώσουν».
Είναι εφικτή η επίτευξη των κλιματικών στόχων σε συνθήκες πολέμου και επανεξοπλισμού;
Το 2024 ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ως σήμερα, σημειώνοντας αύξηση στη μέση παγκόσμια θερμοκρασία μεγαλύτερη του 1,5oC, συμπεριλαμβανομένης όμως, εκτός από την αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, και τη φυσική μεταβλητότητα (φαινόμενο El Niño), η οποία δεν συμμετέχει στο όριο των 1,5oC, στο οποίο αναφέρεται η Συμφωνία του Παρισιού. Η αύξηση της θερμοκρασίας που καταγράφηκε το 2024 και αποδίδεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα είναι 1,36oC, οπότε στην πραγματικότητα δεν υπερέβη, παρότι προσέγγισε επικίνδυνα, το όριο των 1,5oC της Συμφωνίας του Παρισιού. Καταγράφεται συνεπώς μια ισχυρή ένδειξη ότι η πορεία που έχει χαράξει η ανθρωπότητα είναι σε λάθος κατεύθυνση.
Σύμφωνα με τους όρους της Συμφωνίας του Παρισιού (άρθρα 2.1 και 4.1), η αύξηση της θερμοκρασίας θα πρέπει να διατηρηθεί πολύ κάτω των 2oC (σύμφωνα με την ICCP ARS, η αύξηση πρέπει να φθάσει μέχρι 1,6oC). Για να επιτευχθεί ο στόχος των 1,5oC, θα πρέπει στο δεύτερο ήμισυ και μέχρι τα τέλη του αιώνα να μηδενιστούν οι εκπομπές ΑτΘ. Το ερώτημα στο σημείο αυτό είναι καίριο: μπορεί αυτός ο στόχος να επιτευχθεί, όταν χώρες όπως οι ΗΠΑ, που παράγουν το 11,1% των συνολικών παγκόσμιων εκπομπών ΑτΘ (2024), το οποίο ισοδυναμεί περίπου με το διπλάσιο των συνολικών εκπομπών των χωρών της ΕΕ (5,95% το 2024), έχουν αποσυρθεί από τη Συμφωνία του Παρισιού με αποτέλεσμα να ανατρέπονται καθοριστικές για το κλίμα ισορροπίες; Και όταν, επιπρόσθετα, γεωπολιτικές διενέξεις και πόλεμοι επιφέρουν –πέρα από τεράστιες ανθρώπινες απώλειες– και μια πολύ σημαντική επίπτωση στις παγκόσμιες εκπομπές ΑτΘ;
Μερικά παραδείγματα αρκούν για να καταδειχθούν τα εν λόγω δεδομένα και οι αντικειμενικές δυσκολίες για την επίτευξη του στόχου των μηδενικών εκπομπών. Για τους 18 μήνες του πολέμου στην Ουκρανία οι εκπομπές ανήλθαν σε 77 εκατ. τόνους CO2-eq (βλ. Εικόνα 1), ακυρώνοντας σχεδόν το ήμισυ της μείωσης που επιτεύχθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο από άλλους παραδοσιακούς τομείς (158 εκατ. τόνους), όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα.
Μια ανάλυση του European Climate Foundation αναφέρει ότι σε διάστημα 24 μηνών πολέμου εκλύθηκαν 175 εκατ. τόνοι CO2-eq, συνυπολογιζομένων των πυρκαγιών, των υποδομών ενέργειας, των μεταναστών, της πολεμικής αεροπορίας και τις ανακατασκευών, ποσότητα που είναι μεγαλύτερη από τις ετήσιες εκπομπές της Ολλανδίας, μιας χώρα με έντονη βιομηχανική δραστηριότητα, ή, όπως αναφέρει ο Guardian, ισοδύναμη με τα ΑτΘ που εκπέμπουν σε έναν χρόνο 175 χώρες. Άλλη πρόσφατη μελέτη της οργάνωσης Scientists for Global Responsibility εκτιμά ότι η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών των χωρών του ΝΑΤΟ στο 3,5% του ΑΕΠ για μια δεκαετία ενέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει την επόμενη δεκαετία εκπομπές 1.320 Mt CO2eq, που ισοδυναμούν με τις ετήσιες εκπομπές της Βραζιλίας, της πέμπτης μεγαλύτερης χώρας-παραγωγού εκπομπών στον κόσμο.
Σημειώνεται δε ότι οι εκπομπές αυτές, με βάση τη Συμφωνία του Παρισιού και το Πρωτόκολλο του Κιότο, δεν δηλώνονται από τις χώρες για λόγους «εθνικής ασφάλειας» (sic), με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η καταγραφή των πραγματικών εκπομπών, την οποία ζητούν επίμονα από τον ΟΗΕ οργανισμοί και επιστημονικά ιδρύματα, θέτοντας έτσι εν αμφιβόλω τις όποιες σχετικές ενημερώσεις και προβλέψεις για την πορεία των εκπομπών. Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ απειλούν χώρες με δασμούς ώστε να μην εφαρμόσουν τη συμφωνία του ΟΗΕ για τη μείωση των εκπομπών από τη ναυτιλία και η EPA (US Environmental Protection Agency) σταματά να συλλέγει δεδομένα για τις εκπομπές ρύπων από τους ρυπαίνοντες.
Η πρόοδος στις πολυμερείς συζητήσεις για το κλίμα
Σε ανάλυση που δημοσιεύθηκε από το Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΕΝΑ παρουσιάσθηκε η πρόοδος που σημειώθηκε στις πολυμερείς συζητήσεις που μεσολάβησαν μέχρι και το καλοκαίρι. Οι κυριότερες από αυτές ήταν οι διαπραγματεύσεις της Σύμβασης-Πλαίσιο του ΟΗΕ για την ΚΑ στη Βόννη (15-26/6), η εβδομάδα δράσης για το κλίμα στο Λονδίνο (21-29/6) και η συγκέντρωση δημάρχων στο Παρίσι (23/6) με αφορμή την 10η επέτειο της υπογραφής της Συμφωνίας του Παρισιού, καθώς και η 4η διεθνής διάσκεψη για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης (FfD4) (30/6-3/7), ενώ αναμένεται η 20ή συνάντηση της G20 στο Johannesburg τον Νοέμβριο (22-23/11).
Τα αποτελέσματα αυτών των συζητήσεων έδειξαν ορισμένη πρόοδο στις τεχνικές διαπραγματεύσεις, όπως προκύπτει από τη συμφωνία για την προώθηση του νέου Προγράμματος Εργασίας για τη Δίκαιη Μετάβαση και από τα βήματα που σημειώθηκαν στον Παγκόσμιο Στόχο για την Προσαρμογή στην ΚΑ με την καθιέρωση 100 ενιαίων παγκόσμιων δεικτών. Ως αναμενόταν, η πρόοδος αυτή προσέκρουσε εκ νέου στο ζήτημα της χρηματοδότησης. Στο πλαίσιο αυτό, καταβάλλονται προσπάθειες για την εξεύρεση λύσεων με πρωτοβουλίες που προτάθηκαν στo 4ο International Conference on Financing for Development (Σεβίλλη, Ισπανία, Ιούνιος 2025), όπως η Συμμαχία για την Αναστολή Χρέους, που υποστηρίχθηκε από την Ισπανία, τον Καναδά, τη Γαλλία και τη Βρετανία, και η Συμμαχία Αλληλεγγύης για την επιβολή τέλους στους επιβάτες πολυτελούς αεροπορικής μετακίνησης, που εφαρμόσθηκε από τη Γαλλία και οκτώ ακόμα χώρες. Πολύ ενδιαφέρουσα επίσης ήταν η πρόταση συνεργασίας της Βραζιλίας στον Κύκλο των Υπουργών Οικονομικών για την αύξηση της χρηματοδότησης από 300 δισ. σε 1,3 τρισ. δολάρια ως το 2035, που αποφασίσθηκε ως δυνητικός στόχος στην COP29.
Η αδιαφορία των αναπτυγμένων χωρών για την εκπλήρωση των οικονομικών τους υποχρεώσεων για το κλίμα επισημάνθηκε στη δεύτερη Διάσκεψη Κορυφής για το κλίμα στην Αφρική (ACS2), που πραγματοποιήθηκε στην Αντίς Αμπέμπα στις 8-10 Σεπτεμβρίου, στην οποία ο Πρόεδρος της χώρας Ταγιέ Σελασιέ δήλωσε αγανακτισμένος ότι «είναι άδικο 600 εκατομμύρια Αφρικανοί να ζουν χωρίς πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα», προσθέτοντας ότι «η ήπειρος δεν περιμένει πλέον τη φιλανθρωπία, αλλά θα χρησιμοποιήσει τον άφθονο ήλιο που διαθέτει και τα κρίσιμα ορυκτά που βρίσκονται κάτω από τα εδάφη της για να προωθήσει τη δική της πρόοδο». Ταυτόχρονα, οι 54 χώρες της Αφρικής διακήρυξαν τη δέσμευσή τους να εξασφαλίσουν ρεύμα σε 300 από τα 600 εκατ. κατοίκους που το στερούνται σήμερα, όπως ανέφερε ο Independent. Η Διάσκεψη επανατοποθέτησε, επίσης, την Αφρική «όχι ως θύμα μιας κρίσης που δεν δημιούργησε ποτέ, αλλά ως παγκόσμιο κέντρο για λύσεις για το κλίμα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την πράσινη ανάπτυξη», καθώς οι αφρικανικές χώρες θα χρηματοδοτήσουν την πράσινη μετάβαση από εθνικούς πόρους και ιδιωτικές πηγές.
Οι αναθεωρημένες εθνικά καθοριζόμενες εκπομπές (NDCs), η συμβολή της Ε.Ε και ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Βραζιλίας
Εν τω μεταξύ, η κατάθεση των αναθεωρημένων εθνικά καθορισμένων συνεισφορών (Nationally Determined Contributions-NDCs), μέσω των οποίων εκδηλώνεται η πραγματική πρόθεση των χωρών να λάβουν μέτρα για τη μείωση των εκπομπών, είναι ενδεικτική της απροθυμίας τους να αναθεωρήσουν σημαντικά τα σχέδια εκπομπών ΑτΘ μέχρι το 2035. Πολλές χώρες έχουν χάσει επανειλημμένα τις προθεσμίες για την επικαιροποίηση των NDCs (μέχρι την καταληκτική ημερομηνία της 30ης Σεπτεμβρίου είχαν καταθέσει NDCs μόλις 64 από τις 194 χώρες του ΟΗΕ που υπέγραψαν τη Συμφωνία του Παρισιού) και, παρά ορισμένες νέες δεσμεύσεις που ανακοινώθηκαν στη Σύνοδο Κορυφής για το Κλίμα στις 24/9 στη Νέα Υόρκη –μεταξύ άλλων από την Κίνα–, οι συλλογικές προσπάθειες εξακολουθούν να υπολείπονται της επίτευξης του στόχου του 1,5oC.
Παρά την καθυστερήσεις λόγω έντονων διαφωνιών μεταξύ κρατών-μελών, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε τελικά στις 5 Νοεμβρίου 2025, λίγες ημέρες πριν την COP, την επικαιροποιημένη εθνικά καθορισμένη συνεισφορά (NDC) της ΕΕ και των κρατών μελών της. Η επικαιροποιημένη NDC καλύπτει την περίοδο έως το 2035 και προβλέπει ενδεικτική μείωση των καθαρών εκπομπών ΑτΘ κατά 66,25% έως 72,5% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Η νέα αυτή συνεισφορά απηχεί τη συμφωνία του Συμβουλίου επί της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την τροποποίηση του Κλιματικού Νόμου της ΕΕ, με την οποία θεσπίζεται νομικά δεσμευτικός στόχος καθαρής μείωσης εκπομπών κατά 90% έως το 2040, σε σύγκριση με το 1990, χαράσσοντας τη μεσοπρόθεσμη πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Ο Λαρς Άαργκααρντ, Υπουργός Κλίματος, Ενέργειας και Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας της Δανίας, η οποία κατέχει την Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέχρι το τέλος του 2025, δήλωσε ότι «με την υιοθέτηση της NDC της ΕΕ, στέλνουμε ένα ισχυρό μήνυμα ενόψει της COP30 ότι παραμένουμε πλήρως δεσμευμένοι στην επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας των Παρισίων. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να προωθήσουμε ακόμη πιο δυναμικά την παγκόσμια δράση για το κλίμα, όταν θα συναντηθούμε με τον υπόλοιπο κόσμο στην COP30».
Η βραζιλιανή προεδρία, γνωρίζοντας ότι συνολικά οι εθνικές δεσμεύσεις που θα κατατεθούν δεν θα είναι επαρκείς για την επίτευξη των παγκόσμιων κλιματικών στόχων, διοργάνωσε διαβουλεύσεις με τις χώρες προκειμένου να καταλήξουν σε ένα σχέδιο. Στην έκθεση σύνθεσης των NDCs που εξέδωσε πρόσφατα ο ΟΗΕ καταγράφηκε μεν πρόοδος στη μείωση των εκπομπών 10% ως το 2035, ωστόσο αυτή δεν είναι αρκετή, και ο Εκτελεστικός Γραμματέας ζητάει επείγουσα επιτάχυνση των προσπαθειών, ώστε να παραμείνουν εφικτοί οι στόχοι της Συμφωνίας του Παρισιού. Παρά ταύτα, το ζήτημα αυτό δεν προβλήθηκε όσο θα απαιτούσε η σπουδαιότητά του. Στην καθημερινή συζήτηση (υπερ)προβάλλονταν δευτερεύουσας σημασίας θέματα, όπως η διαφωνία για τον τόπο πραγματοποίησης της Συνόδου, το Μπελέμ, με τον ισχυρισμό ότι οι χώροι δεν επαρκούν και υπάρχει κίνδυνος αποκλεισμού πολλών συμμετοχών και ότι οι τιμές για τη διαμονή είναι πολύ υψηλές. Και όλα αυτά, όταν το πρόβλημα της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης θεωρείται τόσο σοβαρό ώστε το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης τον περασμένο Ιούλιο, γνωμοδότησε ότι ο στόχος των 1,5οC θα πρέπει να θεωρείται ο «πρωταρχικός θερμοκρασιακός στόχος» των παγκόσμιων κλιματικών προσπαθειών και ότι οι χώρες θα πρέπει να συνεισφέρουν «επαρκώς» για την επίτευξή του.
Επίλογος: Η COP της Αλήθειας
Παρά τα σοβαρά εμπόδια που αντιμετωπίζει η παγκόσμια δράση για το κλίμα, οι καθαρές θέσεις του Προέδρου της Βραζιλίας και προέδρου της COP30, Λούλα ντα Σίλβα, στην πρόσφατη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, δημιουργούν συγκρατημένη αισιοδοξία για την ανάληψη ουσιαστικών ευθυνών από τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ μέσω των NDCs: «Η COP30 θα είναι η COP της αλήθειας· οι ηγέτες του κόσμου πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτή τη στιγμή με τη μέγιστη σοβαρότητα, εάν θέλουν να επιτευχθεί πραγματική πρόοδος στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής». Ο Λούλα έθεσε στο επίκεντρο την κλιματική κρίση, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη εφαρμογής της Συμφωνίας του Παρισιού και ανακοινώνοντας ότι η Βραζιλία δεσμεύεται να μειώσει τις εκπομπές της κατά 59%–67% έως το 2035, καλύπτοντας όλα τα αέρια του θερμοκηπίου και όλους τους τομείς της οικονομίας.
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
