Αρποκράτης ή Ώρος

Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ: Ο Ώρος, ήταν αρχικά ηλιακός θεός της αιγυπτιακής Μυθολογίας. Αργότερα μετά τον 4ο αιώνα π.Χ., μέσω του θρησκευτικού συγκρι-τισμού ταυτιζόταν με τον Απόλλωνα και απεικονίζονταν είτε σαν γεράκι είτε σαν άνθρωπος με κεφαλή γερακιού¹. Κατά τον Ηρόδοτο, η επέτειος της γέννησής του εορτάζονταν την τελευταία μέρα του μηνός Επηφί, όταν τα ουράνια σώματα Ηλίου και Σελήνης βρίσκονταν σε συζυγία².

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: Οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν το γεράκι με τη λέξη χορ, ομόηχη μιας άλλης, που σημαίνει «ουρανός». Επειδή το γεράκι πετά σε μεγάλα ύψη, φαντάζονταν τον ουρανό ως θεϊκό γεράκι, ενώ τον ήλιο και τη Σελήνη ως τα μάτια του! Άλλωστε, το γεράκι απεικονίζεται σε παλαιότατα μνημεία αρχαιότητας στην αρχαία Αίγυπτο, πράγμα που δηλώνει την αρχαιότατη λατρεία του³. Από τα πολύ αρχαία χρόνια θεωρείτο το κατ’ εξοχήν θεϊκό πτηνό ενώ το ιερογλυφικό το οποίο αντιστοιχεί στην έννοια “θεός”, είναι ένα γεράκι που κάθεται πάνω σε ένα ξύλο. Σε όλες τις περιοχές που εγκαταστάθηκαν οι πιστοί του γερακιού, λατρεύτηκε ο Ώρος.

Ο ρόλος όμως αυτού του θεού και τα σύμβολά του διαφοροποιήθηκαν με την πάροδο του χρόνου, τόσο, ώστε στο αιγυπτιακό πάνθεο υπάρχουν περίπου δεκαπέντε διακριτοί Ώροι, από τους οποίους κυριότεροι ήταν ο Χαρβέρ ή Αρποκράτης, ο Χαρόερις ή Αρούηρις καθώς και ο Ώρος της Μπεχεντέτ και ο Ώρος γιος της Ίσιδας, που σύμφωνα με τον μύθο του Όσιρι, εκδικήθηκε τον φόνο του πατέρα του. Σε κείμενα της αρχαίας αιγυπτιακής γραμματείας, παρουσιάζεται ως γιος του Ρα και αδελφός του Σετ.

ΩΡΟΣ ΚΑΙ ΣΕΤ [ΣΗΘ]: Η αιώνια αντίθεση μεταξύ ερέβους και φωτός συμβολίζεται με αιώνιες συγκρούσεις, κατά τις οποίες ο Σετ έβγαλε το ένα μάτι του Ώρου, ενώ ο δεύτερος ευνούχισε τον εχθρό του! Το δικαστήριο των θεών έλυσε τη διαφορά υπέρ του θεού γερακιού, ο οποίος, από το τέλος της δεύτερης δυναστείας εμφανίζεται μόνος και αποκλειστικός θεϊκός πρόγονος των Φαραώ. Εδώ θα ασχοληθούμε με τον Ώρο ως γιο της Ίσιδας και εν συνεχεία ως Αρποκράτη, μορφή με την οποία πέρασε η θεότητα και στην αρχαία ελληνική Μυθολογία.

Ο ΓΙΟΣ ΤΗΣ ΙΣΙΔΑΣ Ή ΧΟΡ-ΣΑ-ΙΣΕΤ: Η Ίσις, η οποία, κατά το μύθο, συνέλαβε και γέννησε μόνη, δίχως τη συνδρομή κάποιου συζύγου ή εραστή, εισήγαγε τον γιο της στη λεγόμενη οικογένεια του Όσιρι. Η δημοτικότητα του κορυφώθηκε με το πέρασμα των χρόνων και κατέληξε να επισκιάσει όλους τους άλλους ‘Ωρους και να οικειοποιηθεί όλους τους ρόλους και όλα τα σύμβολα τους. Ο περί Ίσιδος και Οσίρι μύθος αναφέρει τα σχετικά με τη γέννηση του γιου, τον οποίο η Ίσιδα συνέλαβε από τον Όσιρι, αφού ανέστησε με μαγικά μέσα τον δολοφονημένο θεό, και τον γέννησε πρόωρα στην νησίδα Χέμμιν του Νείλου⁴.

Ο ΑΡΠΟΚΡΑΤΗΣ Ή ΠΑΙΔΙ-ΩΡΟΣ: Ο Αρποκράτης εμφανίζεται στην εικονογραφία ως νήπιο, γυμνό ή στολισμένο μόνο με κοσμήματα, με το κρανίο εντελώς ξυρισμένο και την παιδική πλεξίδα αναδιπλωμένη στον κρόταφο, συχνά καθισμένος σε λωτό, ασκεπής η φέρων Αιγυπτιακή μήτρα. Σε άλλες παραστάσεις απεικονιζόταν να θηλάζει καθισμένος στα γόνατα της μητέρας του. Σε όλες έχει το δάχτυλο στο στόμα, όπως τα μωρά. Το γεγονός ερμηνεύτηκε από του Έλληνες ως πρόσκληση σε σιγή και περίσκεψη. Αυτή η ερμηνεία έγινε αιτία να θεωρείται σε νεότερες εποχές ως θεός της σιωπής. Επειδή είχε ανατραφεί στην έρημο, για να αποφύγει τις επιβουλές του κακού Σετ [ή Σηθ], και ήταν εξαιρετικά αδύναμος από τότε που γεννήθηκε πρόωρα, o γιος της Ίσιδας γλύτωσε χάρη στην ισχυρή μαγεία της μητέρας του από πολλούς κινδύνους, όπως θηρία, δήγματα σκορπιών, πυρκαγιές, παιδικές ασθένειες. Η ανάμνηση αυτών των διασώσεών του πέρασε και στις μαγικές επωδούς που χρησιμοποιούσαν οι μάγοι σε ανάλογες περιστάσεις για να θεραπεύουν. Ο Πλούταρχος πίστευε ότι η αναπαράστασή του με το χέρι στο στόμα φανερώνει την παιδική του φύση. Οι Έλληνες όμως και μετά από αυτούς οι Ρωμαίοι υπέθεσαν αυτό ως σύμβολο σιγής. Για το λόγο αυτό παριστάνεται στην Ύστερη Αρχαιότητα ως ο θεός της εχεμύθειας. Το άγαλμά του συχνά βρίσκονταν στην είσοδο των ναών καθώς και σε μέρη που τελούνταν μυστήρια, ως έμβλημα της σιγής και της εχεμύθειας. Εκ του ονόματος του θεού πήραν το όνομά τους και πολλές τεκτονικές Στοές .

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κείμενα των Πυραμίδων, 154. Άβυδος και Ντεντερά (Mar. Dend. IV. 88, 90). στο Erman Ad. 1977, A Handbook of Egyptian Religion MA: Longwood Press, Boston. Larousse Encyclopedia of Mythology, 1968. Παγκόσμια Μυθολογία, 1989, 412.

1. Larousse Encyclopedia of Mythology, 1968, σ. 21.
2. Παγκόσμια Μυθολογία, 1989, 412.
3. Μάλιστα, κάποιοι πρώιμοι εισβολείς στην κοιλάδα του Νείλου, χρησιμοποιούσαν ως έμβλημά τους το γεράκι, ως θεό πολεμιστή.
4. Η σύνδεσή του με την πολιτική ιδεολογία μέσω της ενανθρώπισης του Ώρου στο πρόσωπο του Φαραώ ήταν τόσο έντονη, ώστε η αρχαία Αίγυπτος ονομαζόταν εναλλακτικά «χώρα του Ώρου». [Παγκόσμια μυθολογία,1989, 412].