40 ταινίες για το έπος του ‘40: Από το «ξυπόλυτο τάγμα» μέχρι τον Βέγγο

Ο Πόλεμος και η Κατοχή μπροστά και πίσω από την κάμερα – Οι ηθοποιοί που ντύθηκαν στο χακί για να πολεμήσουν στο μέτωπο και εκείνοι που πήραν τους κινηματογραφικούς ρόλους – Η «έκρηξη» της παραγωγής επί δικτατορίας και τα «άγνωστα» φιλμ που βραβεύτηκαν στα διεθνή φεστιβάλ.

Από σήμερα μέχρι και την Τρίτη 28 Οκτωβρίου, οι ελληνικές κινηματογραφικές ταινίες που αφορούν τη μεγάλη εθνική επέτειο, τον Ελληνοϊταλικό και τη γερμανική Κατοχή, πλημμυρίζουν τα προγράμματα των τηλεοπτικών καναλιών. Σε ένα περίεργο παιχνίδι των αριθμών, 40 είναι οι πολεμικές και άλλες ταινίες που γυρίστηκαν με βασικό πεδίο το Επος του ’40 και όσα ακολούθησαν. Από το 1942 η πρώτη (επί Κατοχής!), μέχρι το 2021. Με ιδιαίτερη πυκνότητα μεταξύ 1969-1973, οπότε γυρίστηκαν οι είκοσι.

Σε αρκετές, η πλοκή επικεντρώθηκε σε μια αισθηματική ιστορία που εξελισσόταν στο φόντο του Πολέμου ή της Κατοχής. Πολλές αποτύπωσαν στο πανί πραγματικά γεγονότα με ήρωες του Πολέμου αλλά και της προδοσίας και του δωσιλογισμού. Δεν είναι λίγες όσες ξεπέρασαν τα ελληνικά σύνορα και προβλήθηκαν στο εξωτερικό, αποσπώντας σημαντικές διεθνείς διακρίσεις. Και αυτό λίγοι το γνωρίζουν.

Κινούμενα σχέδια το 1942

Η πρώτη ελληνική ταινία για το Επος του ’40, ήταν και η πρώτη κινουμένων σχεδίων ελληνικής παραγωγής. Τίτλος της «Ο Ντούτσε αφηγείται», μόλις 7 λεπτών, βουβή, με σκηνοθέτη και σεναριογράφο τον Σταμάτη Πολενάκη. Ξεκίνησε να τη σχεδιάζει τον χειμώνα του 1942 στη Σίφνο. Στόχος να σατιρίσει την ήττα της Ιταλίας και προσωπικά του Μουσολίνι. Το φιλμ χάθηκε κατά τον Εμφύλιο, όμως το 1980 βρέθηκε ένα αρνητικό του και αποκαταστάθηκε.

Ακολούθησε το δράμα «Αδούλωτοι σκλάβοι», της Νόβακ Φιλμ, το 1946, σε σκηνοθεσία Βίωνα Παπαμιχάλη. Ηταν η κινηματογραφική πρεμιέρα της σπουδαίας, 20χρονης τότε, Ελλης Λαμπέτη και η πρώτη ταινία που έγραψε τη μουσική της ο 21χρονος Μάνος Χατζιδάκις. Αλλά και η μοναδική απόπειρα του Μάριου Πλωρίτη να εμπλακεί με τη σκηνοθεσία. Την εγκατέλειψε στα μισά των γυρισμάτων, φοβούμενος οικονομική αποτυχία. Πιο γνωστή ήταν η ταινία του Αλέκου Σακελλάριου «Οι Γερμανοί ξανάρχονται».

Απαρχή, το 1948, των εμπορικών επιτυχιών της Φίνος Φιλμ. Με ερμηνευτικό ρεσιτάλ του Βασίλη Λογοθετίδη, ενός φιλήσυχου οικογενειάρχη, που βιώνει τη φρίκη του Εμφυλίου προτού προλάβει να θάψει τις σκληρές αναμνήσεις της Κατοχής. Την παράσταση κλέβει ο Χρήστος Τσαγανέας στον ρόλο ενός τρελού, με τον περίφημο μονόλογο: «Ανθρωποι, άνθρωποι… αιμοσταγείς, αιμοδιψείς και αιμοβόροι… προς τι το μίσος κι ο αλληλοσπαραγμός;». Εξαιτίας της συμμετοχής του στην ταινία, το ΚΚΕ διέγραψε τότε από τις τάξεις του τον Μίμη Φωτόπουλο.

Το 1954 ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε για πρώτη φορά τη μουσική κινηματογραφικής ταινίας. Ηταν το «Ξυπόλυτο Τάγμα». Η πρώτη ελληνική ταινία που βραβεύτηκε σε διεθνές φεστιβάλ, αυτό του Εδιμβούργου, όπου απέσπασε το 1955 το πρώτο βραβείο Χρυσή Δάφνη. Ασπρόμαυρη δραματική, σκηνοθεσίας του Γκρεγκ Τάλλας και παραγωγής του Πίτερ Μπουντούρη.

Βασίστηκε στην αληθινή ιστορία 160 παιδιών που εκδίωξαν οι κατακτητές το 1941 από το Παπάφειο Ορφανοτροφείο Θεσσαλονίκης και που για να επιβιώσουν δημιούργησαν το «Ξυπόλητο Τάγμα», κλέβοντας τρόφιμα από γερμανικά καμιόνια και τα διένειμαν σε όσους είχαν ανάγκη. Στην ταινία έπαιξαν μόνο δύο επαγγελματίες ηθοποιοί, οι Νίκος Φέρμας και Μαρία Κωστή. Τα δεκάδες παιδιά που συμμετείχαν προέρχονταν από αναμορφωτήρια.

Ο «Ουρανός» ήταν η καλύτερη ταινία του σκηνοθέτη Τάκη Κανελλόπουλου, που γυρίστηκε με ελάχιστα μέσα το 1962. Περιλήφθηκε στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ των Καννών, προβλήθηκε στα Φεστιβάλ Βερολίνου και Νέας Υόρκης και απέσπασε την Αργυρή Σειρήνα στο Φεστιβάλ της Νάπολης. Κατά τον «Observer» ήταν ανάμεσα στις δέκα καλύτερες εκείνης της χρονιάς και μία από τις καλύτερες αντιπολεμικές όλων των εποχών, αποσπώντας επιπροσθέτως τον δημόσιο θαυμασμό του Φεντερίκο Φελίνι. Το σενάριό της βασίζεται σε αφηγήσεις ανθρώπων από τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Πρωταγωνιστές οι Τάκης Εμμανουήλ, Φαίδων Γεωργίτσης, Νίκη Τριανταφυλλίδη κ.ά.

Η «Προδοσία» του Κώστα Μανουσάκη έχει τιμηθεί με τρία βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (Φωτογραφίας, Α’ Ανδρικού Ρόλου και Κριτικών), το Ειδικό Βραβείο Επιτροπής Ειρήνης στο Φεστιβάλ Μόσχας το 1965 και μία επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ των Καννών. Με πρωταγωνιστές τους Πέτρο Φυσσούν, Ελλη Φωτίου, Μάνο Κατράκη επαινέθηκε από τους κριτικούς για τα αντιπολεμικά της μηνύματα, πλην των Γάλλων που αναφέρθηκαν σε «ύμνο στο ναζισμό» λόγω της χρήσης εκτεταμένων στιγμιότυπων από ναζιστικές εκδηλώσεις, από τα Επίκαιρα της εποχής.

«Είμαι αητός χωρίς φτερά»

Ο Ντίνος Δημόπουλος σκηνοθέτησε την ταινία «Ο άνθρωπος του τραίνου», του 1958. Φιλμ νουάρ, με υποφωτισμένες σκηνές δράσης, μνήμες της Κατοχής και της Αντίστασης και συμμετοχές των Αννας Συνοδινού, Γιώργου Παππά (τελευταία του ταινία), Μιχάλη Νικολινάκου. Μελόδραμα με φόντο το αλβανικό μέτωπο ήταν το «Αγάπη και θύελλα» του 1961, σε σκηνοθεσία Σωκράτη Καψάσκη. Πρωταγωνιστούν οι Γιάννης Φέρτης -στο κινηματογραφικό του ντεμπούτο-, Ξένια Καλογεροπούλου, Στέφανος Ληναίος και Μάρθα Βούρτση.

Ωστόσο, τις εντυπώσεις κέρδισαν ο Διαμαντής Πανάρετος στην πρώτη εκτέλεση του θρυλικού «Είμαι αητός χωρίς φτερά», αλλά και η Νάνα Μούσχουρη με το «Πίσω απ’ τις τριανταφυλλιές».

Το «Ψηλά τα χέρια Χίτλερ» είναι ταινία του Ροβήρου Μανθούλη, του 1962, περιγράφοντας τις ρημαγμένες από την Κατοχή ζωές δυο φίλων. Με ένα έξοχο πρωταγωνιστικό δίδυμο, των Θανάση Βέγγου και Βασίλη Διαμαντόπουλου, χαρακτηρίστηκε από τους κριτικούς ως ένα σπαρακτικό αντιπολεμικό δράμα, καλυμμένο μερικώς πίσω από τον μανδύα μιας λαϊκής κωμωδίας.

Ρομαντικό μελόδραμα ήταν η «Εγκατάλειψη», σε σκηνοθεσία του Κώστα Ασημακόπουλου, το 1965, με πρωταγωνιστές το τότε ζευγάρι και στη ζωή Γιάννη Φέρτη και Ξένια Καλογεροπούλου.

Το «μπλόκο» στις Κάννες

Το «Μπλόκο» είναι η μοναδική ταινία που περιγράφει την τραγωδία στην Κοκκινιά, της 17ης Αυγούστου 1944. Την γύρισε ο Αδωνις Κύρου το 1965, με πρωταγωνιστές τους Μάνο Κατράκη, Κώστα Καζάκο, Γιάννη Φέρτη, και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Καταπιάνεται με την άθλια ναζιστική τακτική των μαζικών εκτελέσεων, αλλά και με τη συνδρομή των κουκουλοφόρων δωσίλογων. Προβλήθηκε στην Εβδομάδα Κριτικής του Φεστιβάλ Καννών 1966.

Η δραματική περιπέτεια «Με τη λάμψη στα μάτια» γυρίστηκε στην περιοχή της Αρτας με κομπάρσους τους κατοίκους της. Ταινία του Πάνου Γλυκοφρύδη, του 1966, πάλι με φόντο εκδικητικές εκτελέσεις από τους Γερμανούς. Πρωταγωνιστές οι Γιώργος Φούντας, Γιάννης Φέρτης, Ανέστης Βλάχος. Απέσπασε 3 βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: Σεναρίου στον Πάνο Γλυκοφρύδη, Μουσικής στον Χρήστο Λεοντή, Α’ Ανδρικού Ρόλου στον Γιώργο Φούντα.

Οι «Eνοχοι» είναι ένα αισθηματικό-ψυχολογικό δράμα του Κώστα Ασημακόπουλου, που διαδραματίζεται επί Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Γυρίστηκε το 1966 με πρωταγωνιστές τους Πέτρο Φυσσούν, Αννα Φόνσου, Κώστα Καζάκο.

Σε σκηνοθεσία Ντίνου Δημόπουλου, σενάριο Νίκου Φώσκολου και παραγωγή Φίνος Φιλμ, η ταινία «Κοντσέρτο για πολυβόλα» ήταν η αφορμή για την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκου να έρθουν πιο κοντά και να γίνουν ζευγάρι στη ζωή. Ενα ενδιαφέρον κατασκοπευτικό θρίλερ, που προβλήθηκε λίγο πριν το χουντικό πραξικόπημα (1967), έκοψε 427.698 εισιτήρια (8η εκείνη τη σεζόν), και από γενέσεως ελληνικής τηλεόρασης είναι από τις πιο πολυπαιγμένες ταινίες. Απέσπασε από την Ενωση Κριτικών Κινηματογράφου τα βραβεία Σκηνοθεσίας και Ερμηνείας για τον Κώστα Καζάκο. Αργότερα, από την ιστορία της, «γεννήθηκε» το σίριαλ της ΥΕΝΕΔ «Ο Αγνωστος Πόλεμος».

Δέκατη πέμπτη ταινία της προ επταετίας περιόδου, «Ο προδότης». Δραματική αντιστασιακή, του 1967, σε σκηνοθεσία του Ηλία Μαχαίρα. Ο τίτλος της συνοψίζει ακριβώς την υπόθεσή της. Πρωταγωνιστούν οι Μάρλεν Παπούλια, Στέφανος Στρατηγός, Λαυρέντης Διανέλλος.

Ο Τζέιμς Πάρις

Με καριέρα ως διευθυντής του Τμήματος Διαφήμισης της United Artists και διευθυντής Παραγωγής σε ταινίες της 20th Century Fox, ο γεννημένος στη Λέσβο Τζέιμς Πάρις επέστρεψε στην Ελλάδα στα τέλη του ’50, μεταφέροντας τεχνογνωσία. Ηταν παραγωγός 54 ταινιών, πολλές με εμπορική επιτυχία. Η θεματολογία, όπως και το ύφος των ταινιών του, στηρίχθηκαν ολόθερμα από το χουντικό καθεστώς. Πέντε ταινίες του είχαν θέμα τον πόλεμο και την Κατοχή.

Ολόκληρες μονάδες στρατού επιστρατεύτηκαν για ορισμένες από τις παραγωγές του, όπως στην πρώτη του απόπειρα, που ήταν οι «Ξεχασμένοι Ηρωες». Η ταινία σε σκηνοθεσία του Νίκου Γαρδέλη και με πρωταγωνιστές τους Γιάννη Βόγλη και Βιβέτα Τσιούνη ήταν ένα κατασκοπευτικό-πολεμικό θρίλερ που εξελίχθηκε στη Μυτιλήνη.

Το 1969, ο Πάρις γύρισε το «Οχι». Σκηνοθέτης ο Ντίμης Δαδήρας και πρωταγωνιστές Κώστας Πρέκας, Βέρα Κρούσκα, Χρήστος Πολίτης. Επίκεντρό της μια ερωτική ιστορία στο φόντο του πολέμου. Εκοψε 602.264 εισιτήρια, ενώ έλαβε 3 βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: Αρτιότερης Παραγωγής, Φωτογραφίας και Κριτικών Φωτογραφίας. Είναι η ταινία, όπου ο Πρέκας υπερασπίζεται με πάθος το ελληνικό οχυρό, με την ατάκα «Ελάτε να τα πάρετε».

Το 1970 ακολούθησε η ταινία «Στη μάχη της Κρήτης», σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη και πρωταγωνιστές τους Χρήστο Πολίτη, Βέρα Κρούσκα και τον Ισπανό ηθοποιό Φερνάντο Σάντσο. Πραγματεύεται την μεταφορά του ελληνικού χρυσού από την Αθήνα μέσω Κρήτης στην Αίγυπτο. Εκοψε 435.165 εισιτήρια. Το 1971 ο Πάρις παρουσίασε την «28η Οκτωβρίου ώρα 5:30» σε σκηνοθεσία Κώστα Καραγιάννη και με πρωταγωνιστές την ίδια τριάδα ηθοποιών. Την ίδια χρονιά, το ίδιο πρωταγωνιστικό τρίο συμμετείχε στην ταινία του Πάρις «Οι τελευταίοι του Ρούπελ» σε σκηνοθεσία Γρηγόρη Γρηγορίου.

Εσπασαν τα ταμεία

Δύο κορυφαίες επιτυχίες έφεραν τη σφραγίδα της Αλίκης Βουγιουκλάκη και του Δημήτρη Παπαμιχαήλ, την εποχή που το ζευγάρι βρισκόταν στο απόγειό του. Πρώτη χρονικά, το 1969, «Η δασκάλα με τα ξανθά μαλλιά». Είναι μια δραματική, αισθηματική ιστορία, με φόντο τα μεγάλα πολεμικά γεγονότα. Σκηνοθέτης ο Ντίνος Δημόπουλος.

Παραγωγή της Φίνος Φιλμ, με τη Βουγιουκλάκη να είναι έγκυος στον γιο της. Ηταν τότε η τρίτη πιο εμπορική ταινία του ελληνικού κινηματογράφου, έχοντας κόψει 739.001 εισιτήρια.

Ακολούθησε το 1970, η «Υπολοχαγός Νατάσσα», πάλι της Φίνος Φιλμ, σε σκηνοθεσία και σενάριο Νίκου Φώσκολου. Υπερπαραγωγή, με γυρίσματα και στο εξωτερικό, με την υπόθεση να διαδραματίζεται επί Κατοχής με τους δύο πρωταγωνιστές σε ρόλους αντιστασιακών πατριωτών. Εσπασε κάθε ρεκόρ προσέλευσης, κόβοντας πάνω από 751.000 εισιτήρια.

Η ταινία «Τι έκανες στον πόλεμο, Θανάση;» θεωρείται από τις κορυφαίες για την Εθνική Αντίσταση, με ένα ρεσιτάλ ερμηνείας του Θανάση Βέγγου, που ισορροπεί μεταξύ δραματικού και κωμικού. Σε σκηνοθεσία και παραγωγή Ντίνου Κατσουρίδη, έκοψε 640.471 εισιτήρια, πρώτη ανάμεσα σε 90 ταινίες της σεζόν. Κέρδισε τρία βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1971 (Α’ Ανδρικού Ρόλου, Καλλιτεχνικής Επιμέλειας, Φωτογραφίας).

Μια αντιστασιακή και αισθηματική ταινία, παραγωγής της Φίνος Φιλμ, ήταν του 1970: «Αυτοί που μίλησαν με τον θάνατο». Προσπάθεια του Γιάννη Δαλιανίδη που κρίθηκε αξιόλογη. Πρωταγωνιστές οι Γιάννης Φέρτης, Ζωή Λάσκαρη, Χρόνης Εξαρχάκος, αλλά και ο Μάνος Κατράκης σε ρόλο συνεργάτη των Γερμανών.

Τζένη Καρέζη και Κώστας Καζάκος επανεμφανίστηκαν στο δραματικό κατασκοπευτικό και αισθηματικό θρίλερ «Μια γυναίκα στην Αντίσταση», που γυρίστηκε το 1970 από τον Ντίνο Δημόπουλο.

Ο «Παπανικολής»

Πολλές ταινίες γυρίστηκαν την ίδια περίοδο. Οπως η δραματική περιπέτεια «Αγάπησα έναν προδότη» (1969) της Cal Film, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπανικολόπουλου με πρωταγωνιστές τους Στέφανο Στρατηγό και Νίκη Τριανταφυλλίδη. Ακόμη «Η Μεσόγειος φλέγεται», του 1970, με εξαιρετική εμπορική επιτυχία, σε σκηνοθεσία Ντίμη Δαδήρα και με πρωταγωνιστές τους Κώστα Πρέκα, Κώστα Καρρά και Ολγα Πολίτου. «Οι Γενναίοι του Βορρά», του 1970, σε σκηνοθεσία Κώστα Καραγιάννη και πρωταγωνιστές τους Γιάννη Βόγλη, Πέτρο Φυσσούν και Λάκη Κομνηνό, περιγράφουν τις βιαιότητες των Βουλγάρων.

Μεγάλη επιτυχία σημείωσε η ταινία του 1970 «Εγώ ρεζίλεψα τον Χίτλερ» του Κώστα Καραγιάννη με πρωταγωνιστές τους Κώστα Βουτσά, Αιμιλία Υψηλάντη. Το 1971 προβλήθηκε η πολεμική ταινία «Υποβρύχιο Παπανικολής», εξιστορώντας τις σημαντικές επιτυχίες του θρυλικού υποβρυχίου. Σε σκηνοθεσία Γιώργου Ζερβουλάκου και με πρωταγωνιστές τους Κώστα Καζάκο και Γιάννη Φέρτη. Την ίδια χρονιά έκανε πρεμιέρα και «Ο δρόμος των ηρώων», σε σκηνοθεσία Χρήστου Κυριακόπουλου. Σε πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Κώστας Καρράς, Καίτη Παπανίκα κ.α.

Αντιστασιακή ταινία με την υπογραφή του Ντίμη Δαδήρα είναι «Η χαραυγή της νίκης», του 1971. Είχε ως πρωταγωνιστές τους Λάκη Κομνηνό, Μπέτυ Αρβανίτη. Στην ταινία τραγουδά και παίζει λύρα ο Νίκος Ξυλούρης στο ριζίτικο «Πότε θα σπάσει η παγωνιά». Συμμετείχε εκτός συναγωνισμού στο Φεστιβάλ των Καννών.

Το 1972 προβλήθηκε η ταινία «Αντάρτες των πόλεων», του Δαδήρα. Στους κεντρικούς ρόλους οι Γιάννης Φέρτης, Ελενα Ναθαναήλ, Μιράντα Κουνελάκη. Την ίδια χρονιά, σε σκηνοθεσία Κώστα Ανδρίτσου προβλήθηκε η ταινία «Αέρα! Αέρα! Αέρα!». Πρωταγωνιστές Γιάννης Βόγλης και Πέτρος Φυσσούν.

Ο «Κύριος σταθμάρχης» ήταν μια σάτιρα του 1972 σε σκηνοθεσία Δημήτρη Μπαζαίου, σενάριο Νάσου Γριμάνη και πρωταγωνιστές τους Βασίλη Τσιβιλίκα και Ιάκωβο Ψαρρά. Περιγράφει τις περιπέτειες μιας ομάδας Ελλήνων στρατιωτών που ενώ ο πόλεμος έχει λήξει με συνθηκολόγηση των Ελλήνων, θα βρεθούν στο Σχηματάρι, όπου θα τους υποδεχτούν ως ελευθερωτές.

«Οι γενναίοι πεθαίνουν δυο φορές» ήταν παραγωγή της Φίνος Φιλμ το 1973, σε σκηνοθεσία Τάκη Βουγιουκλάκη και στους κύριους ρόλους τους Αγγελο Αντωνόπουλο, Γκέλυ Μαυροπούλου. Η μοναδική πολεμική ταινία σε μουσική του Γιώργου Χατζηνάσιου περιγράφει τον ηρωισμό ενός σαλταδόρου.

Μετά τη δικτατορία, η παραγωγή πολεμικών ταινιών μειώθηκε κατακόρυφα. Η «Κατάσκοπος Νέλλη» ήταν ένα κατασκοπευτικό ρομάντζο του 1981 με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τελευταία ταινία της καριέρας της.Μετά από 35 χρόνια «σιγής», ήρθε το 2015 η ταινία «Ουζερί Τσιτσάνης» σε σκηνοθεσία Μανούσου Μανουσάκη.

Σε πρωταγωνιστικούς ρόλους οι Χάρης Φραγκούλης, Χριστίνα Χειλά-Φαμέλη, Ανδρέας Κωνσταντίνου κ.ά. Η ταινία πραγματεύεται τον έρωτα ενός χριστιανού σερβιτόρου στο μαγαζί του Βασίλη Τσιτσάνη και αντιστασιακού και μιας Εβραίας, στη Θεσσαλονίκη, επί Κατοχής.

Η ταινία του 2017 «Το τελευταίο σημείωμα» αποτελεί μια από τις κορυφαίες σκηνοθετικές δημιουργίες του Παντελή Βούλγαρη, σε σενάριο Ιωάννας Καρυστιάνη και του ίδιου. Κεντρικό πρόσωπο της πραγματικής ιστορίας είναι ο κομμουνιστής Ναπολέων Σουκατζίδης, ο οποίος συνελήφθη από το καθεστώς Μεταξά και παραδόθηκε στους Γερμανούς. Στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου ήταν διερμηνέας του διοικητή. Και ένας από τους 200 κρατούμενους που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή σε αντίποινα για τη δολοφονία ενός Γερμανού στρατηγού.

Τελευταία χρονικά, η ταινία «Καλάβρυτα 1943», παραγωγής 2021, σε σκηνοθεσία Νικόλα Δημητρόπουλου και σενάριο Δημήτρη Κατσαντώνη. Γυρίστηκε σε Καλάβρυτα, Σοπωτό και Αμφισσα και περιγράφει τη σφαγή του Δεκεμβρίου 1943. Αποτελεί την τελευταία ταινία του Μαξ φον Σίντοφ πριν από τον θάνατό του.

Ηθοποιοί στο μέτωπο

Δεκάδες ηθοποιοί «ντύθηκαν» στο χακί, αμέσως μετά τις 28 Οκτωβρίου 1940. Στα αρχεία του Συνδέσμου Ελλήνων Ηθοποιών περιλαμβάνονται 120 ονόματα, ενώ οι έρευνες των ιστορικών προσθέτουν συνεχώς και άλλα. Ανάμεσά τους, οι Τίτος Βανδής, Στέλιος Βόκοβιτς, Πέτρος Γιαννακός, Λαυρέντης Διανέλλος, Παντελής Ζερβός, Λυκούργος Καλλέργης, Μάνος Κατράκης, Λάμπρος Κωνσταντάρας, Θάνος Κωτσόπουλος, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Νίκος Σταυρίδης, Κούλης Στολίγκας, Χρήστος Τσαγανέας, Νίκος Φέρμας, Γιάννης Φλερύ.

Το τίμημα που πλήρωσαν το ελληνικό θέατρο και ο κινηματογράφος ήταν βαρύ. Οι ηθοποιοί Χρήστος Μωραΐτης και Πάνος Παπακυριακόπουλος έπεσαν μαχόμενοι στην πρώτη γραμμή. Λίγο αργότερα υπέκυψε στα τραύματά του και ο ταλαντούχος κωμικός Δήμος Αυγείας. Ο Μάνος Κατράκης, καταξιωμένος ηθοποιός, έσπευσε αμέσως στο μέτωπο. Λόγω παραστήματος, αλλά και επειδή ήταν έφιππος απέκτησε το προσωνύμιο «Αϊ-Γιώργης».

Στην πρώτη γραμμή πολέμησε και ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος. Αργότερα θυμόταν έντονα τη σφοδρή μάχη για την κατάληψη ενός υψώματος στη Χειμάρρα: «Ανεβήκαμε με χέρια και πόδια, πολεμώντας με πέτρες. Είχα πέντε φυσίγγια επί 20 ώρες». Ακόμη, ο Λάμπρος Κωνσταντάρας έσπευσε αμέσως να καταταγεί ως εθελοντής. Ηταν 27 ετών.

Κινδύνευσε να σκοτωθεί, αλλά του έσωσε τη ζωή ο Οδυσσέας Ελύτης. Μόλις ανέρρωσε, ζήτησε να επιστρέψει αμέσως στο μέτωπο. Απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Σύρου ήταν ο Κώστας Χατζηχρήστος. Εσπευσε στο μέτωπο, όμως έπαθε κρυοπαγήματα και τελικά μετατέθηκε στην Κορυτσά ως διοικητής του 1ου παραρτήματος του Νοσοκομείου.