Ο αστερισμός Κηφεύς (+ βίντεο)

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ: Ο Κηφεύς [ή Κηφέας, Λατ. Cepheus, συντομογρ. Cep] είναι ένας αστερισμός που βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας [πλήρως ορατός σε γεωγραφικό πλάτος 90ο Βόρεια -1ο Νότια], μάλιστα στα χρόνια μας είναι αειφανής από την Ελλάδα. Η έκτασή του στον ουράνιο θόλο είναι 587,8 τετ. μοίρες [27ος σε μέγεθος αστερισμός]. Συνορεύει με τους εξής αστερισμούς: Μικρή Άρκτο, Δράκοντα, Κύκνο, Σαύρα, Κασσιόπη και Καμηλοπάρδαλη. Αμυδρός, γενικά, αστερισμός, αναγνωρίζεται από πολλούς από τη γειτονική του Κασσιόπη.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Ο αστερισμός αυτός ήταν γνωστός στην αρχαία Μεσοποταμία και θεωρείτο γιος του θεού Βηλ. Αυτή η παράδοση πέρασε στην αρχαία Ελλάδα, και έτσι ο αστερισμός ταυτίστηκε όχι με τον αρκαδικό ήρωα Κηφέα, αλλά με τον ομώνυμο βασιλιά της Αιθιοπίας, σύζυγο της Κασσιόπης που συμβολίζεται στο διπλανό αστερισμό. Συνεπώς, σχεδιαζόταν πάντα στραμμένος προς την Κασσιόπη, με τεντωμένα προς αυτή τα χέρια του, με βασιλική ενδυμασία, ενώ το ένα του πόδι ακουμπά στο Βόρειο ουράνιο πόλο και το κεφάλι του σχηματίζεται από το μικρό τρίγωνο των αστέρων δ, ε και ζ Κηφέως. Μερικοί αρχαίοι ισχυρίζονταν ότι ο αστερισμός αναπαριστούσε τον γηραιό Νηρέα. Οι λατινικές ονομασίες Cantans, Sonans και Vociferans δείχνουν σύγχυση με τον όχι πολύ μακρινό Βοώτη. Το όνομα Κηφεύς, που συσχετίσθηκε από τον Βρετανό ανατολιστή Robert Brown με το Khufu, τον φαραώ που τάφηκε στη μεγαλύτερη αιγυπτιακή πυραμίδα (ελληνιστί «Χέοπας»), δημιούργησε παραφθορές κατά τη μεταγραφή του στην αραβική γλώσσα. Αρχικά: Kifaus, Kikaus, Kankaus και έπειτα: Fikaus, Fifaus, Ficares και Phicarus, που έφθασε να αποδοθεί ως η φοινικική ονομασία, προερχόμενη από την ελληνική λέξη Πυρκαεύς, αυτός που συνδαυλίζει τη φωτιά! Οι Ινδοί υιοθέτησαν το Capuja, από την ελληνική ονομασία, ενώ άλλοι ανατολιστές πόστευαν πως οι αρχαιότεροι Ινδοί γνώριζαν τον Κηφέα ως Kapi, [πιθηκόμορφο θεός τους]. Στην Κίνα, μέσα στα όρια του Κηφέα ήταν ο `Εσω Θρόνος των Πέντε Αυτοκρατόρων. Οι Άραβες αστρονόμοι αποκαλούσαν τον Κηφέα Al Multahab, δηλαδή ο Φλεγόμενος [ίσως επειδή περιβάλλεται από το Γαλαξία μας], αλλά για τους νομάδες καμηλιέρηδες ήταν Al Aghnam, δηλαδή το Πρόβατο: Η πολική περιοχή του ουρανού για αυτούς αποτελούσε μια ολόκληρη στάνη με βοσκό και τσοπανόσκυλα. Κατά τις χριστιανικές αναπαραστάσεις ουράνιων μορφών, ο Καίσιος αντικατέστησε τον Κηφέα με τον βασιλιά Σολομώντα, αλλά ο Ιούλιος Σίλερ πίστευε ότι έπρεπε να είναι ο Πρωτομάρτυρας Στέφανος.

ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Ο αστερισμός περιλαμβάνει 152 ορατούς αστέρες (≤ 6,5). Ο αστέρας α Κηφέως είναι και ο φωτεινότερος, με φαινόμενο μέγεθος 2,44. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Alderamin. Ο αστέρας β Κηφέως είναι γνωστός ως Alfirk. Ο γ Κηφέως έχει το ιδιαίτερο όνομα Errai. Ο δ Κηφέως είναι το πρότυπο που έδωσε το όνομα του αστερισμού στο είδος των γιγαντιαίων μεταβλητών αστέρων, τους ονομαζόμενους Κηφείδες. Ο ίδιος έχει φαινόμενο μέγεθος που κυμαίνεται από 3,5 ως 4,4 σε περίοδο 5 ημέρες και 9 ώρες περίπου. Η μεταβλητότητά του ανακαλύφθηκε το 1784. Η απόστασή του από τη Γη εκτιμάται στα χίλια περίπου έτη φωτός. Υπάρχει αμυδρός συνοδός αστέρας, διακρινόμενος και με ισχυρά κιάλια (φαιν.μέγεθος 6,3 και διαχωρισμός 41΄΄). Οι ε, ζ, η, θ, ι, και κ Κηφέως έχουν φ.μ. αντιστοίχως: 4,19, 3,35, 3,43, 4,22, 3,52 και 4,39. Ο μ Κηφέως πήρε το όνομα Αστέρας Γρανάτης [«Garnet Star»], από τον Ουίλιαμ Χέρσελ, επειδή έχει ίσως εντονότερο χρώμα από κάθε άλλον στον ουρανό. Ο ν [φ.μ. 4,29], είναι λευκός υπεργίγαντας. Ο ξ είναι διπλός [φ.μ. 4,4 και 6,4], ενώ ο π έχει φ.μ. 4,41.

ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ: Ο διπλός αστέρας Krüger 60 είναι το έβδομο κοντινότερο στη Γη διπλό αστρικό σύστημα, σε απόσταση από μας 12,95 έ.φ., ενώ συνεχίζει να πλησιάζει με ταχύτητα 32 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (115.000 χλμ/ώ). Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενο σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Αποτελείται από δύο ερυθρούς νάνους αστέρες [φ.μ. 9,85 και 11,3]. Ο μεταβλητός αστέρας VW Κηφέως είναι στην πραγματικότητα διπλό σύστημα, οι δύο αστέρες του οποίου ενώνονται με ένα «λαιμό» ύλης τους και περιφέρονται περί το κοινό κέντρο μάζας τους κάθε 6 ώρες και 41 λεπτά. Το ανοικτό σμήνος NGC 6939 [φ.μ. 7,8] περιέχει περί τους 80 αστέρες, έχει μέση διάμετρο 9,5 έτη φωτός, ενώ απέχει 4.080 έτη φωτός από εμάς. Το νεφέλωμα IC 1396 [φ.μ. 4,5], περιέχει ως 60 αστέρες, έχει φαινόμενη διάμετρο 89 λεπτά της μοίρας (τριπλάσιο της πανσελήνου στον ουρανό!), ενώ στο άκρο του νεφελώματος βρίσκεται το Αστέρι Γρανάτης. Το μικρό «Νεφέλωμα της Κιθάρας» σχηματίσθηκε