Του Κων/νου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου και συγγραφέα
ΓΕΝΙΚΑ: Ο Ηρακλής [Λατινικά: Hercules, συντ.: Her) είναι ένας αστερισμός που βρίσκεται νότια του αστερισμού Δράκων και βόρεια του Οφιούχου. Ο αστερισμός συνορεύει ακόμη με τους αστερισμούς: Λύρα, Αλώπηξ, Βέλος, Αετό, Βόρειο Στέφανο, Βοώτη και Όφι. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού [1225,1 τετ. μοίρες, που τον κατατάσσουν στην πέμπτη θέση μεταξύ των 88 αναγνωρισμένων αστερισμών]. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. Ο Ηρακλής διέρχεται από το γήινο μεσημβρινό τα μεσάνυχτα της 20ης Απριλίου, ή γύρω στις 22.00 της 20ής Μαΐου ή ακόμα στις 20.00 της 20ης Ιουνίου, οπότε μπορεί να αναγνωριστεί εύκολα από τους γύρω του, άλλους αστερισμούς. Γενικά είναι ορατός στα γεωγραφικά πλάτη: 90°Βόρεια – 38°Νότια.
ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ, ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Οι αρχαίοι σχημάτιζαν τον ήρωα Ηρακλή «γονυκλινή» κάτω από το γειτονικό Δράκοντα και πάνω στη Λερναία Ύδρα, γι’ αυτό και αποκαλούσαν τον αστερισμό «Ηρακλής ο εν γόνασι» [Ίππαρχος, Εύδοξος, Άρατος]. Φαίνεται ότι η μορφή αυτού του αστερισμού λατρευόταν στη Φοινίκη ως προσωποποίηση του μεγάλου θαλάσσιου θεού Melkarth, γεγονός που σχετίζεται με μια ελληνορωμαϊκή ταύτιση με τον ομόηχο Μελικέρτη ή Παλαίμονα.
Στα Λατινικά το όνομα «γονατιστός» αποδόθηκε ως Genuflexus, Ingenicla Imago, κ.ά, καθώς και με τα περιγραφικά Incurvatus in genu, Prociduus, Incumbens in genibus, Defectum sidus, κ.ά. Ακόμη, άλλη μια ονομασία ήταν ο Saltator (ο άλτης). Σε άλλες ελληνικές μυθικές συλλογές ο αστερισμός ταυτιζόταν και με τους: Ιξίωνα, [μυθικός Λαρισαίος βασιλιάς], Προμηθέα, Λυκάονα, Θάμυρι ή Θησέα. Η σύνδεση με τον ήρωα Ηρακλή πρωτοσυναντάται στους «Καταστερισμούς» του Ερατοσθένη. Η σύνδεση αυτή δίνει και τις ονομασίες Κορυνήτης, κορυνηφόρος [από την κορύνη=ρόπαλο], Αμφιτρυωνιάδης (από τον κατά κόσμο πατέρα του Ηρακλέους), Οιταίος (από τον τόπο θανάτου του), καθώς και τις λατινικές: Alcides [από το αλκή=σθένος], Clavator, Claviger (=ροπαλοφόρος), Cernuator (παλαιστής) και Aper [από τον ερυμάνθιο κάπρο που φόνευσε]. Τα ονόματα Pataecus, και Epipataecus προέρχονται από την Αίγυπτο, το Maceris χρησιμοποιούνταν για τον αστερισμό στην Κυρηναϊκή της Λιβύης και τα Desanaus, Desanes,στην Ινδία.Οι Άραβες απέδωσαν το λατινικό Saltator με το Al Rakis, ο Χορευτής, και το «εν γόνασι» με το Alcheti hale rechabatih, που κατέληξε στο Algieth. Ωστόσο στην αρχική αραβική Αστρονομία ένας ουράνιος χώρος που ταυτίζεται με τμήματα του Ηρακλή, του Οφιούχου και του Όφι ονομαζόταν Raudah, το Λιβάδι, το βόρειο όριο του οποίου ήταν οι αστέρες β και γ Ηρακλέους, η «Σειρά μαργαριταριών» κατά τους Σύρους. Η ομάδα των άστρων που αναγνωρίζεται στη σημερινή μορφή ως το ρόπαλο του ήρωα ήταν τα «πρόβατα στο Λιβάδι». Οι απεικονίσεις της μορφής στους ιστορικούς άτλαντες των ουρανών είναι συνήθως ενός ροπαλοφόρου με λεοντή, με το δεξί του πόδι κοντά στο Βοώτη και το αριστερό πάνω στο Δράκοντα.
ΟΙ ΦΩΤΕΙΝΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ: Δια γυμνού οφθαλμού είναι ορατοί 144 αστέρες αυτού του αστερισμού [οι αστέρες που είναι ≤ 6,5 φτάνουν τους 245]. Ο διπλός αστέρας α Ηρακλέους δεν είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού [φ.μ.3,48], όμως έχει το δικό του όνομα: Ρας Αλγκέθι. Ο αστέρας β Ηρακλέους είναι ο φωτεινότερος και ονομάζεται Κορυνηφόρος [ροπαλοφόρος]. Ο αστέρας δ ονομάζεται Σαρίν. Οι γ, ε και ζ έχουν αντίστοιχα φαινόμενο μέγεθος: 3,75, 3,92 και 2,81 [ο ζ είναι διπλός αστέρας]. Ο η [φ.μ. 3,53], απέχει από τη Γη 112 έτη φωτός. Ο κ ονομάζεται Μαρφίκ και ο λ Μασύμ. Ο μ με φ.μ. 3,42 είναι γνωστός στην Κίνα ως Kew Ho [οι Εννέα Ποταμοί].Οι θ, ι, ν, και ξ, έχουν αντίστοιχα φαινόμενο μέγεθος 3,86, 3,80, 4,41 και 3,70. Ο o (όμικρον) έχει φ.μ. 3,84 και απέχει 347 έτη φωτός από τη Γη, αλλά πλησιάζει, και σε 3,05 εκατομμύρια χρόνια θα γίνει ο αστέρας με το μικρότερο φαινόμενο μέγεθος (έως -0,6) περνώντας σε ελάχιστη απόσταση 44 ετών φωτός (σε 3,47 εκατομ. χρόνια!) και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί 820 χιλιάδες χρόνια! Οι αστέρες π, σ, τ και φ έχουν αντίστοιχα φ.μ.: 3,16, 4,20, 3,89 και 4,26. Τέλος ο ω Ηρακλέους έχει το ιδιαίτερο όνομα Καγιάμ.
ΣΦΑΙΡΩΤΟ ΣΜΗΝΟΣ ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ: Το πιο γνωστό παρατηρήσιμο για τους ερασιτέχνες αστρονόμους «αξιοθέατο» του αστερισμού είναι το Σφαιρωτό Σμήνος Ηρακλέους, δηλαδή το M13 ή NGC 6205, ορατό με κιάλια (φ.μ. 5,7), που περιέχει περίπου 1 εκατομμύριο αστέρες! Η απόστασή του από τη Γη υπολογίζεται σε 23.500 έτη φωτός και η διάμετρός του σε 150 έτη φωτός. Το Μεσιέ 13 [M13]ή Μεγάλο Σφαιρωτό Σμήνος Ηρακλή είναι σφαιρωτό σμήνος αστέρων, ένα από τα πιο αξιοσημείωτα στο βόρειο ουράνιο ημισφαίριο. Ανακαλύφθηκε από τον Εντ. Χάλλεϋ το 1714, που ανέφερε ότι είναι ορατό με γυμνό μάτι σε μία καθαρή, ασέληνη νύκτα. Το 1974 στάλθηκε από το ραδιοτηλεσκόπιο Αρεσίμπο ένα μήνυμα προς το Μ13 με σκοπό να επικοινωνήσει με πιθανή εξωγήινη ζωή (!) Ο λόγος που στάλθηκε εκεί ήταν ότι εξαιτίας της μεγάλης αστρικής πυκνότητας, οι πιθανότητες να εντοπιστεί πλανήτης με ζωή υψηλής νοημοσύνης θα ήταν μεγαλύτερες. Αν και το μήνυμα στάλθηκε, το Μ13 δεν θα είναι σε εκείνη τη θέση όταν φτάσει(;;;!) Η αποστολή του μηνύματος ήταν μία επίδειξη της τεχνολογίας και όχι μία πραγματική προσπάθεια να επικοινωνήσουμε.Το Μεσιέ 13 έχει ηλικία περίπου 14 εκατομμύρια έτη.
 |
| Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6210 |
ΑΛΛΑ ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ: Ο Ηρακλής διαθέτει και άλλο φωτεινό σφαιρωτό σμήνος, το Μ92 [NGC 6341], διαμέτρου 80 ε.φ., που απέχει από τη Γη 25.000 έτη φωτός. Ο αστέρας 14 Ηρακλέους [Gliese 614], με φ.μ. 6,67 και απόσταση από τη Γη 59,21 έτη φωτός, έχει έναν τουλάχιστο πλανήτη που περιφέρεται γύρω του μία φορά κάθε 1619 ημέρες σε μέση απόσταση 2,5 ΑU, μάζας υπερτριπλάσιας εκείνης του Δία, ή χιλιαπλάσιας της Γης! Αστέρας και πλανήτης πλησιάζουν το Ηλιακό Σύστημα με ιλιγγιώδη ταχύτητα [20.000 χλμ/ω!]. Ακόμη, ο σουπερνόβα Nova Herculis σημείωσε την ταχύτερη αρχική πτώση λαμπρότητας που καταγράφηκε ποτέ για καινοφανή! Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6210, σε απόσταση 6.500 ε.φ. από τη Γη, είναι γνωστό στους ερασιτέχνες αστρονόμους ως «Χελώνα στο Διάστημα» («Turtle in Space»). Ο πιο ορατός γαλαξίας του Ηρακλή είναι ο σπειροειδής NGC 6207, πολύ κοντά στο Μ13 όπως φαίνεται από τη Γη. αλλά στην πραγματικότητα 2.000 φορές πιο μακριά από εμάς (46,3 εκατομμύρια έτη φωτός). Ο 3C336,ένας από τους πρώτους κβάζαρς που ανακαλύφθηκαν βρίσκεται επίσης εντός του αστερισμού.
Konstantinosa.oikonomou@gmail.
ΤΟ ΑΡΘΡΟ & ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΕΔΩ: https://oakhellas.blogspot.
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
