Ογδόντα ένα χρόνια πριν: Η Συμφωνία της Καζέρτας (26.9.44)

Από τον Κων/νο Αθ./ Οικονόμου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Σαν σήμερα, την 26η Σεπτεμβρίου του 1944, υπεγράφη Η Συμφωνία της Καζέρτας, στην πόλη ομώνυμη πόλη της Νότιας Ιταλίας, μεταξύ της «ελεύθερης»¹ ελληνικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας που συστάθηκε στο Κάιρο [που είχε στο μεταξύ μεταφερθεί, στην κοντινή πόλη Κάβα ντε Τιρρένι] και των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων ΕΔΕΣ και ΕΑΜ, που δρούσαν τότε στην κατεχόμενη Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή έγινε υπό την επίβλεψη των Βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων της Μεσογείου που είχαν έδρα στο γειτονικό Σαλέρνο. Σκοπός, βεβαίως, της συμφωνίας ήταν να καθοριστούν θέματα σχετικά με τη δράση, τον έλεγχο, ακόμη και τον αφοπλισμό των ένοπλων τμημάτων αντίστασης που είχαν δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής προκειμένου η Ελλάδα να οδηγηθεί στην ομαλότητα, μετά την απελευθέρωση.

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Στα μέσα του Σεπτέμβριου του 1944, στην Καζέρτα πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν ο Βρετανός υπουργός Μέσης Ανατολής, Χ. Μακ Μίλαν, ο αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων της Μεσογείου, (AFHQ), Χ. Μέτλαντ Ουίλσον, ο Άγγλος στρατηγός, Σκόμπι, έχοντας στο πλάι του τον επιτελάρχη Μπένφιλ καθώς και άλλοι Άγγλοι πολιτικοί και στρατιωτικοί με τα μέλη της ελεύθερης ελληνικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας που συστάθηκε υπό το Γ. Παπανδρέου και με τους στρατιωτικούς ηγέτες των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων, ΕΑΜ και ΕΔΕΣ, που έφτασαν με αεροσκάφος της RAF από το αεροδρόμιο Νεράιδας [το πρόχειρο αεροδρόμιο που οργάνωσαν οι Άγγλοι στην περιοχή των Αγράφων, εκεί που σήμερα βρίσκεται η λίμνη του Ταυρωπού].

Στην ελληνική κυβέρνηση, [Σλέρνο] μετείχαν ο τότε αναγνωρισμένος ως πρωθυπουργός Γ. Παπαπανδρέου, με τέσσερις ΕΑΜικούς υπουργούς: δύο εκπροσώπους της Αριστεράς, Μ. Πορφυρογένης και Γ. Ζέβγος και δύο από τα άλλα κόμματα του ΕΑΜ, Α. Σβώλος, και Η. Τσιριμώκος, καθώς και οι Θ. Τσάτσος , Χρ. Σγουρίτσας. Στη σύσκεψη κλήθηκαν επίσης και παρευρέθηκαν και οι στρατιωτικοί αρχηγοί του ΕΔΕΣ, στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας και του ΕΛΑΣ στρατηγός Στ. Σαράφης. Η συνάντηση όλων αυτών έγινε στην Καζέρτα, στις 23-9-44, οπότε και ξεκίνησε η σύσκεψη. Ύστερα από μακρές συζητήσεις, τρεις ημέρες αργότερα, υπογράφηκε η ομώνυμη συμφωνία, που υπήρξε καθοριστική για τις μετέπειτα πολιτικές εξελίξεις στη μεταπολεμική Ελλάδα.

ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ: Η Συμφωνία προέβλεπε πως: όλες οι ανταρτικές δυνάμεις που δρούσαν στην Ελλάδα θα υπάγονταν στις διαταγές της ελληνικής κυβέρνησης Εθν. Ενότητας, η οποία στη συνέχεια θα τις έθετε υπό τις διαταγές του στρατηγού Ρ. Σκόμπυ, που θα ηγούνταν των βρετανικών απελευθερωτικών δυνάμεων στην Ελλάδα. Οι στρατιωτικοί ηγέτες του ΕΔΕΣ και του ΕΔΕΣ αναλάμβαναν την υποχρέωση να απαγορεύσουν στις ανταρτικές μονάδες κάθε δράση που θα απέβλεπε στην κατάληψη της εξουσίας. Συγκεκριμένα για την Αθήνα, αναφερόταν ότι «ουδεμία ενέργεια θα αναληφθεί εκτός υπό τας αμέσους διαταγάς του στρατηγού Σκόμπυ». Με την ίδια συμφωνία, τα ιδρυμένα από τις κατοχικές κυβερνήσεις, Τάγματα Ασφαλείας θα αντιμετωπίζονταν ως δοσίλογοι, εκτός αν παραδίδονταν σύμφωνα με τις εκδοθησόμενες διαταγές του Ρ. Σκόμπυ. Οι ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις θα σχημάτιζαν «Εθνικήν Ένωσιν, ίνα συντονίζουν την δράσιν των διά το καλύτερον συμφέρον του Αγώνος».

Καθορίζονταν, επίσης, οι περιφέρειες και τα εδαφικά όρια εντός των οποίων θα δρούσε στο εξής ο ΕΔΕΣ και ο ΕΛΑΣ και γινόταν σχετική ειδική αναφορά για Αθήνα, Πελοπόννησο και Θράκη. Διοικητής των στρατευμάτων της Αττικής διοριζόταν ο στρατηγός Σπηλιωτόπουλος, που θα ενεργούσε σε συνεργασία με τους αντιπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησης στην Αθήνα. Αξιωματικός – σύνδεσμος θα προτεινόταν από τον Στρατηγό Σαράφη με την έγκριση της κυβέρνησης. Ο Στρατηγός Σαράφης επίσης θα «υπεδείκνυε» τον αξιωματικό – διοικητή των ανταρτικών δυνάμεων Πελοποννήσου, τον οποίο θα βοηθούσε σύνδεσμος της αγγλικής αποστολής. Ανάλογες ήταν και οι ρυθμίσεις που συμφωνήθηκαν για Θράκη και Θεσσαλονίκη. Οι στρατιωτικοί διοικητές των περιοχών αυτών θα είχαν ως αποστολή την παρενόχληση της γερμανικής υποχώρησης, την εξουδετέρωση των γερμανικών φρουρών και την τήρηση του νόμου και της τάξης στα εδάφη που θα απελευθερώνονταν. Θα παρείχαν ακόμη τη συνδρομή τους για την αποκατάσταση της πολιτικής εξουσίας και για την πρόληψη «επιβολής οποιασδήποτε ποινής και αδικαιολογήτου συλλήψεως».

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στο κείμενο της συμφωνίας, μέχρι πριν την υπογραφή του, περιλαμβανόταν αρχικά κάποιο άρθρο, που αναφερόταν στον στρατηγό Ρ. Σκόμπυ με την επίμαχη φράση ότι στα καθήκοντά του ήταν και να επιβάλλει τον νόμο και την τάξη. Ο υπουργός Α. Σβώλος ζήτησε ν΄ απαλειφθεί αυτή με το σκεπτικό ότι η αρμοδιότητα αυτή ανήκε στην ελληνική κυβέρνηση και ήταν θέμα εσωτερικό. Το αίτημα αυτό τελικά έγινε αποδεκτό από το στρατηγό Ουίλσον παρά τη διαφωνία Μακ Μίλαν και Παπανδρέου.

Συνέπειες: Τα γεγονότα που ακολούθησαν και κυρίως τα λεγόμενα Δεκεμβριανά, εκτιμήθηκαν από ορισμένους ιστορικούς ως συνέπεια των όρων της συμφωνίας της Καζέρτας, για την οποία κυρίως η κομουνιστική Αριστερά αλλά και μια μερίδα της Δεξιάς (από την αντίθετη σκοπιά, «ως υπερβολική σε υποχωρήσεις προς τους κομμουνιστές») είχε διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις. Τελικά τον Οκτώβριο του 1944, αμέσως μετά την απελευθέρωση και την συμφωνία της Καζέρτας, ο Γεώργιος Παπανδρέου μαζί με τα μέλη της κυβέρνησής του επέστρεψε στην Ελλάδα από το Σαλέρνο της Ιταλίας με το αγγλικό πολεμικό πλοίο «Πρίγκιψ Δαυίδ».

Πηγές: Γεωργόπουλος, Ευστ. «1942-1944 Εμφύλιος Πόλεμος: το πρώτο αίμα». Στρατιωτική Ιστορία [περιοδικό]. Αθήνα: Περισκόπιο, 2010, σ. 92-93. Σόλων Γρηγοριάδης, Δεκέμβριος 1944: το ανεξήγητο λάθος Αθήνα: Εκδόσεις Φυτράκη, 1975, σ. 113-117. Αστερινός, Δημήτρης. «Από την Καζέρτα έως την απελευθέρωση». Ιστορία εικονογραφημένη 76 (Οκτώβριος 1974), σ. 14-18., Ομώνυμο Λήμμα Βικιπαίδεια.