Νίκος Περέλης: Πέθανε σε ηλικία 85 ετών ο σκηνοθέτης, ηθοποιός και συγγραφέας

Πέθανε σε ηλικία 85 ετών ο σκηνοθέτης, ηθοποιός και συγγραφέας Νίκος Περέλης, ιδρυτής της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου.

Ποιος ήταν ο Νίκος Περέλης

Ο Νίκος Περέλης γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1940, σπούδασε στη σχολή του Εθνικού Θεάτρου, στο Πανεπιστήμιο LAVAL του Κεμπέκ και παρακολούθησε ειδικά σεμινάρια σε πολλές χώρες. Σκηνοθέτης 150 έργων από το 1965 (στο Εθνικό Θέατρο, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος[2], στην Επίδαυρο, στο Ηρώδειο, στον Λυκαβηττό, στο Άρμα Θέσπιδος, στα Δημοτικά Θέατρα και σε σκηνές ελεύθερου θεάτρου, καθώς και στο εξωτερικό).

Ξεκίνησε ως συνιδρυτής του θεάτρου Νέας Ιωνίας, το 1965 και στη διάρκεια της δικτατορίας, εντός των επιτρεπόμενων περιθωρίων, προσπάθησε να δημιουργήσει θεατρικό αντίλογο, που παρά την αποδοχή της κριτικής και του κοινού, φιμώθηκε (θεατρική ομάδα Κύκλος – θέατρο 70).

Το 1977 επέστρεψε στην Ελλάδα και συνεργάστηκε με το Κρατικό θέατρο Βόρειας Ελλάδας, όπου σκηνοθέτησε τον «Κύκλο με την κιμωλία» του Μπρέχτ, τον «Χορό του Λοχία Μασγκρέηβ» του Άρντεν, τους Παλαιστές του Καρρά, τα «Παντρολογήματα» του Γκόγκολ, το «Ένας μήνας στην εξοχή» του Τουργκένιεφ κ.α.

Στη συνέχεια σκηνοθέτησε στο Εθνικό Θέατρο την «Ανάκριση» του Πέτερ Βάις, την «Εκάβη» του Ευριπίδη, στους «Δεσμούς» της Ασπ. Παπαθανασίου, στο Ηρώδειο (φεστιβάλ Αθήνας) την «Ιφιγένεια στην Ταυρίδα» με την Έλσα Βεργή, στο Φεστιβάλ Επιδαύρου τον «Ιππόλυτο» με το Εθνικό Θέατρο, την «Ταραντέλα» του Σκαρπέτα στο θέατρο Καισαριανής κ.α.

Σκηνοθέτησε αρχαίο δράμα (κυρίως έργα του Ευριπίδη) στην Επίδαυρο, Ηρώδειο, Λυκαβηττό, στο Κεμπέκ, στην Αρχαία αγορά, στην Πειραματική του Εθνικού Θεάτρου, στο Φεστιβάλ Φιλίππων-θάσου (Τρωάδες-Εκάβη-Ιφιγένεια στην Αυλίδα-Ιφιγένεια στην Ταυρίδα, Ορέστης, Ηλέκτρα, Ιππόλυτος) και σε επαρχιακές περιοδείες.

Το 1983 δημιούργησε το «θέατρο 3ns Σεπτεμβρίου» στο κέντρο της Αθήνας, (έργα Στρίντμπεργκ, Ίψεν, Μολιέρου, Γουέσκερ, Περέλη κ.α.) και το 1984 ανέλαβε, παράλληλα, το Δημοτικό θέατρο Πάτρας και το 1987-1990 το Δημοτικό θέατρο Ιωαννίνων, όπου προσπάθησε να ανακατατάξει το εργασιακό και καλλιτεχνικό επίπεδο και να στρέψει την παρακμιακή ρουτίνα, σε δημιουργικούς στόχους. (Λεπτομέρειες στο βιβλίο του «Ο Κώδικας της Μάσκας» εκδόσεις Προσκήνιο 2010). Στα Δημοτικά θέατρα σκηνοθέτησε Σαίξπηρ, Ευριπίδη, Αναγνωστάκη κ.α.

Δίδαξε θέατρο στο Κονσερβατουάρ του Κεμπέκ, στη Σχολή Κατσέλη, στη Σχολή του ΚΘΒΕ, στο εργαστήρι του Εθνικού και στη Σχολή Βεάκη.

Παρά τα φαινόμενα, ως ηθοποιός έπαιξε σποραδικά και κατ’ εξαίρεση: τον Μπόργκμαν (Ίψεν) στην Πειραματική του Εθνικού Θεάτρου, τον Κρόγκσταντ (Νόρα-Ίψεν) στο θέατρο της 3ns Σεπτεμβρίου, τον Χαμ (Τέλος του παιχνιδιού-Μπέκετ) στο θέατρο Πολιτεία, τον Στόκμαν (Εχθρός του Λαού-Ίψεν) στο θέατρο της Ημέρας, τον Αδάμ (4 εποχές-Γουέσκερ) στο θέατρο 3ns Σεπτεμβρίου.

Το 1995 πρότεινε στο Εθνικό Θέατρο τη δημιουργία της ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ, που με τον «ΑΔΕΙΟ ΧΩΡΟ» και το «ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΗΘΟΠΟΙΩΝ» απετέλεσαν (για πρώτη φορά στην ιστορία του Εθνικού Θεάτρου) μια τρισυπόστατη υποδομή άσκησης, έρευνας και δημιουργίας, νέων, κυρίως, θεατρανθρώπων, με την συνεργασία έμπειρων δασκάλων (Πανεπιστημιακοί, σκηνοθέτες, θεατρολόγοι, γλωσσολόγοι, συγγράφεις, κριτικοί, κ.α.). Με την πρωτοβουλία του και τη διευθυντική του ιδιότητα, για πέντε χρόνια, στήριξε και ανέδειξε το εγχείρημα σε θεσμικό επίπεδο, μέχρι το 2001, όταν η γνωστή γάγγραινα το αποστείρωσε, αντικαθιστώντας το μ’ έναν «θίασο παραστάσεων», διατηρώντας ως καρύκευμα τη δομή και τους στόχους του.

Συγγραφικό έργο

Βιβλία

• “Αστραπόβροντο” (Λαϊκό Θέατρο Θεσ/νίκης – 1978)
• “Φελάχα Γιουλαλάμ” (εκδ. Θεμέλιο – 1983)
• “Η μοναξιά των Σκουληκιών” (εκδ. Δωδώνη – 1994)
• “Μπόμπα” (εκδ. Δωδώνη – 1998)
• “Συμβόλαιο τιμής” (εκδ. Δωδώνη – 2000)
• “Υπόγειος χώρος” (εκδ. Προσκήνιο – 2002)
• “Το τελευταίο μήνυμα” (εκδ. Δωδώνη – 2005)
• “Η Χώρα στον πάτο” (εκδ. Δωδώνη – 2007)
• “Ο Κώδικας της Μάσκας” (εκδ. Προσκήνιο – 2010)
• “Θεατρικά έργα Α’ και Β’ τόμος” (εκδ. Δωδώνη)
• “Η Διαθήκη του Αχιλλέα” (εκδ. Αγγελάκη – 2013)
• “Η επιστροφή της Φελάχας” (εκδ. Αγγελάκη – 2013)
• “Η Πόλη στον πάτο” (εκδ. Αγγελάκη – 2014)
• “Μπόμπα ” (εκδ. Δωδώνη – 2014)
• “Το θέατρο ως κύτταρο παιδείας και πολιτισμού και ως κατανάλωση” (εκδ. Αγγελάκη – 2014)
• Η Σαπφώ της Λέσβου” (εκδ. Αγγελάκη – 2017)
• “Μπόμπα ” (εκδ. Δωδώνη – 2019)
• “Οδυσσέας το λιοντάρι της Ρούμελης” (εκδ. Αγγελάκη – 2021)
• “Ο νόμος της μνήμης” (εκδ. ΟΤΑΝ – 2022)
• “Το Δέντρο της μνήμης” (εκδ. Αγγελάκη – 2023)
• “Μονόπρακτα” (εκδ. Αγγελάκη – 2024)

Μεταφράσεις

• Στρίντμπεργκ “Μητρική Στοργή – Μπροστά στον θάνατο” (εκδ. Δωδώνη)
• Ίψεν “ Όταν εμείς οι νεκροί ξυπνήσαμε” (εκδ. Δωδώνη)
• Γκολντόνι “Ο ψευταράς” (προσαρμογή) (εκδ. Δωδώνη)
• Σκαρπέτα “Ταραντέλλα” (προσαρμογή) (εκδ. Δωδώνη – 2015)
• Στρίντμπέργκ “Ο χορός του θανάτου” (εκδ. Αγγελάκη)
• Άρντεν “Ο χορός του λοχία Μασγκρέηβ” (εκδ. Αγγελάκη)
• Ίψεν “Νόρα” (Ανέκδοτη)
• Ίψεν “Γιον Γκάμπριελ Μπόργκμαν” (εκδ. Αγγελάκη – 2023)
• Τζόϋς “Εξόριστοι” (Δωδώνη)
• Ίψεν “Ο εχθρός του λαού” (προσαρμογή) (εκδ. Αγγελάκη)
• Τσέχωφ “Ο Αρκούδαρος” (προσαρμογή) (εκδ. Αγγελάκη – 2024)

Διακρίσεις

Το 1983 και το 1992 έλαβε από το Υπουργείο Πολιτισμού, το κρατικό βραβείο θεάτρου με τα έργα του «Η φελάχα Γιουλαλάμ» και «Η Μοναξιά των σκουληκιών». Το 2010 τιμήθηκε από την ιδιαίτερη πατρίδα του, με το μετάλλιο της Πόλης.

Είναι μέλος της Εταιρείας Σκηνοθετών και της Εταιρείας Ελλήνων θεατρικών συγγραφέων.

Ως ηθοποιός συμμετείχε σε ελάχιστες παράστασεις, ερμηνεύοντας σημαντικούς ρόλους (Μπόργκμαν – Ίψεν, Κρόγκσταντ – Ίψεν, Στόκμαν – Ίψεν, Χαμ – Μπέκετ κ.α.).

Λίνα Μενδώνη: «Διέγραψε μια μετεωρική πορεία στην Τέχνη»

«Αποχαιρετούμε σήμερα, με ιδιαίτερη θλίψη, τον Νίκο Περέλη, έναν ακάματο θεατράνθρωπο, στο οποίο διέλαμψε επί δεκαετίες. Με στέρεες σπουδές στην Ελλάδα και τον Καναδά, μαθητής διαπρεπών ηθοποιών και σκηνοθετών, ο Νίκος Περέλης διέγραψε μια μετεωρική πορεία στην Τέχνη. Σε μια εξαιρετικά γόνιμη πορεία, σκηνοθέτησε πάνω από 150 έργα, σε πολλές χώρες, από όλο το φάσμα του κλασικού και σύγχρονου ρεπερτορίου, ενώ τιμήθηκε και ως θεατρικός συγγραφέας. Υπήρξε, επίσης, και διακεκριμένος ηθοποιός, ιδιαίτερα επιλεκτικός, με διαλείπουσες ερμηνείες ιδιαίτερα απαιτητικών ρόλων σε κορυφαία έργα.

Συνεργάστηκε, επί δεκαετίες ολόκληρες, με τις επιφανέστερες σκηνές της χώρας, στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, αλλά και στην περιφέρεια, και με πλήθος ομοτέχνων του. Χαρακτηριστικό αντιπροσωπευτικό της μακρόχρονης πορείας του το ασίγαστο πάθος του για διαρκή πειραματισμό, που διοχετεύθηκε στη συγκρότηση και τη διεύθυνση νέων θεατρικών σχημάτων. Με επιστέγασμα, ασφαλώς, την ίδρυση της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, ιδέα του ίδιου που έλαβε σάρκα και οστά το 1996, και την οποία διηύθυνε δημιουργικά επί πενταετία.

Με την απώλεια του Νίκου Περέλη, το θέατρό μας θρηνεί έναν ολοκληρωμένο και αφοσιωμένο εργάτη του, που συνδύαζε την καινοτόμα ματιά και τη διαρκή αναζήτηση με τη σκληρή δουλειά και την ακατάλυτη έμπνευση. Με την πορεία του, ο Νίκος Περέλης διαμόρφωσε το ελληνικό θέατρο και διαμορφώθηκε από αυτό, σε μια αδιάλειπτη και καρποφόρα διαλεκτική σχέση.

Στους οικείους του, τους πολλούς συνεργάτες, φίλους και μαθητές του απευθύνω ειλικρινέστατα συλλυπητήρια».