Γράφει ο Στάθης Αραποστάθης, ΕΚΠΑ[1]
Η αγροδιατροφή στη Θεσσαλία βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι, καθώς δέχεται ισχυρές πιέσεις από την κλιματική αλλαγή, την εξάντληση των φυσικών πόρων και τη δυσκολία ανανέωσης γενεών. Οι παράγοντες αυτοί αποδυναμώνουν την κοινωνική και οικονομική ανθεκτικότητα των αγροτικών κοινοτήτων. Το ζήτημα της ανθεκτικότητας δεν αφορά μόνο τις δεσμεύσεις προς τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, αλλά και τις ίδιες τις ανάγκες και προσδοκίες των τοπικών κοινωνιών.
Από τη μελέτη των αντιλήψεων και εμπειριών του αγροτικού κόσμου αναδεικνύονται τέσσερις βασικές διαστάσεις:
Α. Οι αγρότες μπορούν να οραματιστούν βιώσιμα μέλλοντα, αλλά η υλοποίησή τους περιορίζεται από ανεπαρκείς υποδομές, εδραιωμένες καλλιεργητικές πρακτικές, περιορισμούς στην άρδευση, τις απαιτήσεις της αγοράς, τη γραφειοκρατία και την έλλειψη στρατηγικής κατεύθυνσης στις εθνικές πολιτικές.
Β. Ο αγροτικός κόσμος αισθάνεται αποκλεισμένος από τον σχεδιασμό πολιτικών και τη χρήση εργαλείων που θα μπορούσαν να στηρίξουν τον μετασχηματισμό. Η αμφισβήτηση των όρων βιολογικής καλλιέργειας, οι δυσκολίες στα οικο-σχήματα (eco-schemes) και τα εμπόδια στη συμμετοχή σε ενεργειακές κοινότητες αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Γ. Η επιστημονική και τεχνική κοινότητα συχνά αντιμετωπίζει την αγροτική παραγωγή ως πεδίο εφαρμογής «εξωτερικών λύσεων» χωρίς προσαρμογή στις τοπικές ανάγκες. Η καινοτομία βιώνεται από τους αγρότες ως πειραματισμός με υψηλό ρίσκο, ενώ η εκπαίδευση και η ενδυνάμωση παραμένουν ανεπαρκείς.
Δ. Η γνώση που παράγεται στο πεδίο παραμένει κατακερματισμένη σε ατομικό επίπεδο, χωρίς θεσμική αξιοποίηση. Αυτό περιορίζει τη συλλογική μάθηση και την ευρεία διάχυση καινοτομιών.
Για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις αυτές, η έρευνα και η καινοτομία πρέπει να εδράζονται σε δύο κατευθύνσεις:
- Στρατηγικές καινοτομίας με σαφείς στόχους (mission-oriented): Διαμόρφωση συγκεκριμένων οραμάτων για τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη και στρατηγικές απαντήσεις σε κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις.
- Συμμετοχική διακυβέρνηση και πειραματισμός με τους χρήστες: Ενσωμάτωση της γνώσης και των αναγκών των παραγωγών και των τοπικών φορέων σε διαδικασίες συνδιαμόρφωσης λύσεων.
Με βάση αυτές τις αρχές προτείνεται:
- Ίδρυση Κέντρου Αγροδιατροφικής Καινοτομίας Θεσσαλίας, που θα λειτουργεί ως κόμβος στρατηγικού συντονισμού, εξειδίκευσης εθνικών πολιτικών, διερεύνησης ευρωπαϊκών δυνατοτήτων, ανάλυσης αγορών και διασύνδεσης αγροτών με ερευνητικούς φορείς.
- Δημιουργία έξι Περιφερειακών Ζωντανών και Διαρκών Εργαστηρίων (Living Labs): Φάρσαλα ή/και Καρδίτσα–βαμβάκι, Πήλιο–μήλο, Ν. Μαγνησία–ελιά/ελαιόλαδο, Χάλκη–όσπρια, Τύρναβος–σταφύλι και κρασί, Τρίκαλα–αιγοπρόβατα. Τα εργαστήρια θα αποτελούν συμμετοχικά οικοσυστήματα, όπου παραγωγοί, ερευνητές και φορείς πολιτικής θα αναδυκνύουν προβλήματα και θα συνδιαμορφώνουν λύσεις σε πραγματικές συνθήκες παραγωγής. Θα είναι, επίσης, χώροι αλληλεπίδρασης παραγωγών και καταναλωτών μέσω κοινών δράσεων, συντονισμένων από το Κέντρο Αγροδιατροφικής Καινοτομίας αλλά υλοποιούμενων από τους ίδιους τους αγρότες και τους συνεταιρισμούς.
- Ενίσχυση τοπικών πόρων και υποδομών, με επενδύσεις σε σπόρους τοπικά προσαρμοσμένους στις μικροκλιματικές διαφορές των ΠΕ Θεσσαλίας, στον εμπλουτισμό και στην προστασία του εδάφους, στην οριοθέτηση ζωνών καλλιέργειας και «μαλακές τεχνολογίες» (π.χ. συστήματα γνώσης, συνεργατικές πρακτικές, ψηφιακά εργαλεία που αναπτύσσονται εύκολα και με εξειδίκευση τις ανάγκες του πεδίου), με βάση όχι την υποχρεωτικότητα, αλλά μέσα από κίνητρα και επιδοτήσεις. Σημαντικό ρόλο έχουν οι νέες επιστημονικές τεχνικές αλλά και οι λύσεις που αναπτύσσονται από τους ίδιους τους αγρότες μέσα από τον συνεχή πειραματισμό στο πεδίο και την εμπειρία. Με αυτόν τον τρόπο, οι αλλαγές στις πρακτικές των αγροτών μπορούν να κατευθυνθούν σε πιο βιώσιμες πρακτικές χωρίς να εξαρτώνται από επενδύσεις σε φουτουριστικά ή υπερβολικά πολύπλοκα τεχνολογικά συστήματα που δεν έχουν άμεσο αποτέλεσμα για τον παραγωγό.
- Διασύνδεση αγροδιατροφής με τουρισμό, ενέργεια και μεταφορές, ώστε να δημιουργηθούν νέα οικοσυστήματα αξίας και να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα της περιφερειακής οικονομίας.
- Ενίσχυση της συμβολής των ερευνητικών εργαστηρίων της Θεσσαλίας ως φορέων «μετάφρασης» μεταξύ επιστήμης και πρακτικής. Η πρόσφατη στήριξη της Περιφέρειας σε έρευνα για τη βιοποικιλότητα στο Ινστιτούτο Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ» αποτελεί πολύ θετικό παράδειγμα.
Η υλοποίηση αυτού του πλαισίου μπορεί να καταστήσει τη Θεσσαλία ευρωπαϊκό πρότυπο δίκαιης και βιώσιμης μετάβασης στον αγροδιατροφικό τομέα, συνδυάζοντας ανθεκτικότητα, καινοτομία και κοινωνική συνοχή. Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας προϋποθέτει κατανόηση της ποικιλομορφίας του αγροτικού κόσμου και στοχευμένες στρατηγικές για διαφορετικούς τύπους αγροτών. Απαιτείται χαρτογράφηση της βιοποικιλότητας σε τοπική κλίμακα και μεγαλύτερη ενσωμάτωση των κοινοτήτων στις τεχνικές λύσεις.
Παρά τις αμφιθυμίες και τις αντιφάσεις τους, οι αγρότες στον θεσσαλικό κάμπο πειραματίζονται και δοκιμάζουν καινοτομίες, εφόσον υποστηρίζονται με δομές υποστήριξης, θερμοκοιτίδες καινοτομίας και δίκτυα σύνδεσης με αγορές και καταναλωτές.
[1] Διευθυντής Εργαστηρίου Επιστήμη, Τεχνολογία και Καινοτομία στην Κοινωνία, ΕΚΠΑ. Επιστημονικός υπεύθυνος έρευνας Go-JuST (www.go-just.com).
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
