Άσπρο και μπλε: Πώς καθιερώθηκε η αρχιτεκτονική των κυκλαδίτικων κατοικιών

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Κυκλάδων, η χαρακτηριστική παλέτα από λευκό και μπλε, είναι μια εικόνα που έχει ταξιδέψει απ’ άκρη σ’ άκρη του κόσμου.

Τόσο οι παραδοσιακοί οικισμοί των νησιών ως σύνολα, όσο και τα στοιχεία που τους συνθέτουν, οι παραδοσιακές κατοικίες, οι ασβεστωμένοι δρόμοι, τα πλατώματα,  όλα τους συνθέτουν το απόλυτο σκηνικό του κυκλαδίτικου τοπίου. «Ό,τι είχε να πει η αρχιτεκτονική, λέγεται εδώ», ήταν τα λόγια του πρωτοπόρου Γάλλου μοντερνιστή και αρχιτέκτονα Le Corbusier, όταν επισκέφθηκε τη Μύκονο το 1939.

Πώς όμως διαμορφώθηκε στο πέρασμα των χρόνων η ιδιαίτερη αυτή αρχιτεκτονική; Γιατί επιλέχθηκε το λευκό και μπλε χρώμα, ως τα απόλυτα γνωρίσματα του αιγαιοπελαγίτικου τοπίου και ποια είναι η ιστορία της αρχιτεκτονικής των Κυκλάδων;

Η ιστορία και η διαμόρφωση της κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής

Η επιλογή των χρωμάτων και των υλικών που θα δει κανείς στους παραδοσιακούς οικισμούς των Κυκλάδων μέχρι και σήμερα, δεν έγινε με τη σκέψη να ακολουθηθεί μια συγκεκριμένη αισθητική προσέγγιση.

Το 1938 επί δικτατορίας Μεταξά, διάταγμα προέβλεπε πως τα σπίτια των νησιών έπρεπε να περαστούν με ασβέστη, για να προστατευτούν από τη χολέρα, που είχε προσβάλει ακόμη και τα οικόσιτα πτηνά. Το ασβέστωμα χρησιμοποιήθηκε τότε ως απολυμαντικό. Φυσικά η επιλογή του λευκού χρώματος εξυπηρετούσε και πρακτικούς λόγους, καθώς συνέβαλε στη μείωση της ηλιακής απορρόφησης του ζεστούς μήνες.

Η απόφαση αυτή είχε ως αποτέλεσμα να εξαφανιστούν τα παραδοσιακά χρώματα του κίτρινου της ώχρας, του κόκκινου της γης και του λουλακί. Άλλωστε, τα κτίρια στις Κυκλάδες από την αρχαιότητα μέχρι το 19ο αιώνα είχαν χρώμα και μέσα και έξω, σύμφωνα και με σχετικό δημοσίευμα του cycladesmap.gr, αν και σε άλλη πηγή διαβάζουμε, πως πριν το διάταγμα, λέγεται ότι τα σπίτια παρέμεναν με το χρώμα των υλικών τους.

Το λευκό και το μπλε το Κυκλάδων έγινε σταδιακά το σύμβολο του Αιγαίου σε όλο τον κόσμο. Το 1955 η βασίλισσα Φρειδερίκη πρότεινε στον Καραμανλή να διαφημιστούν οι Κυκλάδες μέσω μιας φωτογραφίας καλοσυντηρημένων σπιτιών στην Μύκονο, με σκοπό την τουριστική ανάδειξη των νησιών.

Το 1988, συντάχθηκε ένα ενιαίο πολεοδομικό διάταγμα για όλο το Αιγαίο (ΠΔ 17-06-1988), δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο και μια ενιαία, παραδοσιακή, νησιώτικη αρχιτεκτονική. Το διάταγμα είχε και ως αντικείμενο τον χαρακτηρισμό των οικισμών του νομού Κυκλάδων ως παραδοσιακών και τον καθορισμό ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης αυτών.

Ακόμη, τέθηκαν μορφολογικά κριτήρια για το σχεδιασμό των κτιρίων (λ.χ. αναλογίες ανοιγμάτων και καμάρες), ενώ για σημαντικά μορφολογικά στοιχεία αναφέρεται ότι θα πρέπει να γίνονται σύμφωνα με τα μορφολογικά πρότυπα της περιοχής

Το διάταγμα ήταν το πρώτο στην Ελλάδα που έκανε λόγο για τον παραδοσιακό χαρακτήρα των οικισμών, αν και σχολιάστηκε ανεπαρκής και επιδερμικός ο τρόπος με τον οποίον αντιμετώπιζε τη σύγχρονη δόμηση στις Κυκλάδες.

Άλλωστε παρουσιάστηκε το επιχείρημα πως η κάθε περίπτωση νησιού είναι διαφορετική και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοια, ώστε να εντάσσεται αρμονικά στον εκάστοτε τόπο. Για παράδειγμα σε ορισμένες περιοχές να υπάρξει ένας περιορισμός των τ.μ. και τα κτίσματα να έχουν κάποια χαρακτηριστικά (π.χ. εμφανή πέτρα για καλύτερη ένταξη στο φυσικό τοπίο).

Πράγματι, κάθε νησί από το σύμπλεγμα των Κυκλάδων έχει τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά του. Λόγω της βενετσιάνικης κατάκτησης και παρουσίας, υπάρχουν σπίτια πύργων στα νησιά της Νάξου και της Άνδρου.

Το παράδειγμα της Αμοργού

Το 2003 βγήκε το ΦΕΚ για τους παραδοσιακούς οικισμούς στην Αμοργό (Χώρα, Κατάπολα, Αιγιάλη, Θολάρια) το οποίο αναφέρει τις αυστηρές προϋποθέσεις ως προς το τι απαιτείται για να αναγερθεί ένα κτίσμα και ποια χαρακτηριστικά πρέπει αυτό να διαθέτει.

Για παράδειγμα αναφέρεται ρητά, πως οι τείχοι των κατοικιών πρέπει να είναι λευκοί και τα χρώματα των κουφωμάτων θα πρέπει να είναι σε τόνους μπλε, πράσινο γκρί ή καφεκόκκινο (μονόχρωμα).

Όπως σχολιάζει στο Reader ο κος Μανώλης Σιμιδαλάς, ο οποίος ασχολείται με τις εκδόσεις αδειών στο αρχιτεκτονικό γραφείο Αποστολία Νασιοπούλου, στα Κατάπολα της Αμοργού, στην Αμοργό είναι πολύ πιο αυστηρό το πλαίσιο σε σχέση με άλλη νησιά των Κυκλάδων. Μπορούν να εγκριθούν για παράδειγμα κι άλλα χρώματα στα κτίσματα ή στα κουφώματα. «Στην Πάρο και τη Νάξο είναι πιο ανοιχτό το πλαίσιο, μπορεί να δει κανείς γκρι κτίσματα ή κουφώματα αλουμινίου, σε αντίθεση σε εμάς στο νησί, όπου  απαιτείται μόνο ξύλο».