Του π. Δημήτριου Τσιγάρα
Η Βυζαντινή τέχνη είναι κατ’ εξοχήν χρωμογραφική τέχνη. Το χρώμα χαρακτηρίζεται από τρία συστατικά στοιχεία: τον τόνο, την πυκνότητα και τη φωτεινότητα. Η αξία της Αγιογραφικής τέχνης είναι η απεικόνιση των Αγίων και ιερών προσώπων ή θρησκευτικών σκηνών, από τη Βίβλο, την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, με θέματα από τη ζωή και τα θαύματα των αγίων, της Θεοτόκου αλλά κυρίως από την ζωή του Χριστού ο οποίος είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας. Ο χαρακτήρας της αγιογραφίας είναι μια τέχνη με την δική της εικαστική φιλοσοφία και τις δικές της εικαστικές αξίες που μένουν σταθερές και αναλλοίωτες μέσα στον χρόνο. Ο Άγιος Φώτιος μας λέει: ότι η τέχνη της εικονογραφίας είναι θεόπνευστη, ότι το χέρι του αγιογράφου κινείτε άνωθεν κι ότι τα θαυμαστά που πέτυχαν οι αγιογράφοι όλων των εποχών είναι καρπός του αγίου πνεύματος.
ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑΣ
Α) Φορητές εικόνες
Οι εικόνες εκτελούνται συνήθως πάνω σε ξύλο και τα χρώματα διαλύονται με τον κρόκο του αυγού. Βεβαίως, φορέας μιας εικόνας μπορεί να καταστεί και κάποια άλλη επιφάνεια όπως κεραμίδια, παλαιά ξύλα, υφάσματα, γύψος κ.ά. Στις παλαιοχριστιανικές εικόνες συναντούμε την εγκαυστική τεχνική, η οποία κυρίως αναπτύχθηκε τον 6ο αι. μ.Χ. Στην τεχνική αυτή έχουμε ανάμειξη των χρωμάτων με κερί και θέρμανση της επιφάνειας με πυρακτωμένο σίδηρο. Σπουδαία υπήρξε στο Βυζάντιο και η τεχνική του σμάλτου. Η εκτέλεση της εικόνας γινόταν πάνω σε μεταλλική επιφάνεια. Με λεπτά σύρματα σχημάτιζαν τα περιγράμματα των μορφών και μεταξύ των συρμάτων έχυναν τα χρώματα του σμάλτου. Σε αυτά, τα λεγόμενα περίκλειστα σμάλτα, ανήκουν εικόνες, εγκόλπια, άγια ποτήρια, λειψανοθήκες και άλλα είδη μικροτεχνίας.
Β) Τοιχογραφίες
Στη ζωγραφική πάνω στον τοίχο έχουμε δύο τεχνικές. Πρώτη είναι η νωπογραφία (fresco). Στην τεχνική αυτή ο αγιογράφος ζωγραφίζει πάνω σε φρεσκοσοβαντισμένο τοίχο. Δεύτερη τεχνική είναι η ξηρογραφία. Εδώ έχουμε ανάμειξη των χρωμάτων με μια κολλητική ουσία και ζωγραφίζουμε πάνω σε ξηρό τοίχο.
Γ) Ψηφιδωτά – Μωσαϊκά
Στα ψηφιδωτά αντί για χρώματα χρησιμοποιούσαν μικρές ψηφίδες από μάρμαρο, πέτρες, φίλντισι, υαλόμαζα χρωματισμένη. Όσιο Λουκά στην Λειβαδιά, στην Νέα Μονή της Χίου, στη Μονή της Χώρας κ.ά.
Δ) Μικρογραφίες
Η μικρογραφία ή μινιατούρα χρησιμοποιήθηκε κυρίως για την διακόσμηση των χειρογράφων. Εντυπωσιάζει η ακρίβεια και η τελειότητα των χαρακτηριστικών στα έργα αυτά.
ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΗΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
Παρακάτω αναφέρουμε ενδεικτικά τα ονόματα κάποιων από τους κυριότερους εκπροσώπους της αγιογραφίας, χωρίς φυσικά να εξαντλούμε τον κατάλογο του πλήθους των μαστόρων, που ταπεινά υπηρέτησαν την τέχνη της Αγιογραφίας
Ευαγγελιστής Λουκάς. Άγιος Λάζαρος ο Ομολογητής. Άγιος Μεθόδιος Μοναχός. Ευλάλιος. Ηρακλείδης ο Βυζάντιος. Παύλος ο μουσειωτής (ψηφιδογράφος). Στέφανος Μοναχός. Ανδρέας υιός Αρταβάσδου. Οι Έλληνες αγιογράφοι εκ Κωνσταντινουπόλεως. Όσιος Αλύπιος ο εικονογράφος. Παύλος αγιογράφος. Μιχαήλ ο Αστραπάς και Ευτύχιος. Γεώργιος Καλλιέργης. Μανουήλ Πανσέληνος.Θεοφάνης ο Έλληνας. Όσιος Ανδρέας Ρουμπλιώφ. Δανιήλ Μοναχός. Ανδρέας Ρίτζος. Μιχαήλ Δαμασκηνός ο Κρης. Εμμανουήλ Λαμπάρδος.Όσιος Νείλος ο Μυροβλύτης. Άγγελος ο Κρης. Ιερεμίας Παλλαδάς, Ιερομόναχος. Εμμανουήλ Τζάνες, ιερεύς. Κωνσταντίνος Κονταρίνης. Διονύσιος ιερομόναχος εκ Φουρνά. Γεώργιος Μάρκου. Οσιομάρτυς Ιωσήφ. Ιωάννης Αναγνώστης. Όσιος Σάββας ο εν Καλύμνω.
Αγιογράφοι – Ζωγράφοι με καταγωγή από την Θεσσαλία
Ιωάννης 1545. Καταγωγή από την Καλαμπάκα. Αγιογράφησε την Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου.
Νικόλαος Ιωάννου και Καστρίσιος. Με καταγωγή από την Καλαμπάκα Θεσσαλίας. Ζωγράφισαν το έτος 1501 το καθολικό της Μονής Αγ. Στεφάνου στα Μετέωρα.
Ιωάννης 1637. Ο Καλαμπακιώτης ιερέας Ιωάννης αγιογραφεί το παρεκκλήσι των Τριών Ιεραρχών της Μονής.
Μεταξάς Ιωάννης 1665. Με καταγωγή από την Καλαμπάκα. Υπογραφή. χειρ Ίω(άννου) Μεταξά εκ χόρας Σταγών.
Μαργαρίτης 1781-1785. Με καταγωγή από την Μακρυνίτσα Πηλίου. ΕΙΚΌΝΕΣ. 1781, ν. ‘Αγίου Δημητρίου, χ. Νεραϊδοχώρι Καλαμπάκας. Νικόλαος, 1785, παρεκκλήσιο ‘Αγίου Δημητρίου, μονή Γρηγορίου, Αθως.
Μανδάς Γεώργιος 1816-1818. Με καταγωγή από τα ‘Αμπελάκια Θεσσαλίας. Σύμφωνα μέ επιγραφή, ό Γ. Μανδάς έσχεδίασεν τό 1816 χαλκογραφίες καί νομίσματα. Τό 1818 ζωγράφισε τό πορτραίτο του Κωνσταντίνου Κούμα, παραγγελία των Ελλήνων τής ‘Οδησσού.
Λαρισσαΐος Ά. 1655. Με καταγωγή από την Λάρισσα Ζωγράφος. Σύμφωνα μέ αρχειακές μαρτυρίες άπό τη Ζάκυνθο, τό 1655 ό ζωγράφος Λέος Μόσκος* κατέστησε επιτρόπους του, τους μαθητές του Σ.Μαρούδα* και του Λαρισσαϊου Ά.
Κωνσταντίνος 1834. Με καταγωγή από την Καρυά Λάρισας. Υπογραφή. διά χειρός έμοΰ Κωνσταντίνου από ‘Ολύμπου Καρυ[α]ς. ΕΙΚΟΝΑ Κωνσταντίνος καί ‘Ελένη, 1834, ν. Παναγίας, Τσαρΐτσανη, Λάρισας.
Κυριαζής 1573. Με καταγωγή από την Θεσσαλία. ‘Ιερέας. Υπογραφή. Ίστορίθη δε καί διά χειρός κάμοϋ του αμαρτωλού Νεοφύτου μονάχου του Κριτός, ομού δέ καί μετά του Κυριαζή τω ίερϊ τό όντι εκ της αυτής χώρας. Συνεργάτες Νεόφυτος Στρελίτσας-Μπαθάς. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΊΕΣ ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Μητροπόλεως, 1573, Καλαμπάκα.
Παρθένιος 1742. Με καταγωγή από τα Άγραφα. Ιερομόναχος. ΕΙΚΌΝΑ ΘΚ μέ άγιους, 1742, καθολικό μονής Μ. Λαύρας, Άθως.
Σπυρίδων 1817. Με καταγωγή από την Άργαλαστή Βόλου. Υπογραφή. ήστορίθει ό παρόν δια χι(ρός) Σπνρίδων από Άργολαστή. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΊΕΣ ν. Γεννήσεως Θεοτόκου, 1817, χ. Προμύρι Πηλίου.
Ρίζος 1692-1718. Με καταγωγή από τα ΄Αγραφα. Υπογραφή. Διά χειρός ελαχίστου Ρίζου έκ της επαρχίας των ‘Αγράφων, διά χειρός Ρίζω Ιωάννου και ‘Αθανασίου. Συνεργασία με τους ‘Αθανάσιο και ‘Ιωάννη. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΊΕΣ Νάρθηκας καθολικού, 1692, μονή ‘Αγίας Τριάδας, Μετέωρα.
Παρθένιος 1779-1782. Με καταγωγή από την Ελασσόνα. Μοναχός, χαράκτης. Μοναχός στό Άγιον Όρος, όπου και εργάσθηκε. Σώζονται αρκετά υπογεγραμμένα χαρακτικά του με θρησκευτικά θέματα σέ μονές του Άγιου Όρους, καθώς και μέ τοπία (μονές Μετεώρων και Άγιου Όρους).
Παγώνης (Παγωνίδης) Αθανάσιος 1820-1884. Με καταγωγή από την Δράκεια Πηλίου. Πατώνυμο, Παγώνης. Υπογραφή. ‘Αθανάσιος υιός Παγώνη, μάγνης υπάρχων εκ Δρακείας τής κώμης τοϋνομα ‘Αθανάσιος ό Παγωνίδης, διά χειρός ‘Αθανασίου Παγώνη δρακιώτον. Τό 1870 ζωγράφισε τήν αίθουσα υποδοχής του γκρεμισμένου σήμερα πατρικού του σπιτιού στη Δράκεια Πηλίου. Τμήματα τών τοιχογραφιών βρίσκονταν στή συλλογή Κ.Α. Μακρή στό Βόλο. Μέγας Άρχιερεύς, 1820, ν. ‘Αγίου ‘Ιωάννου, χ. Βυζίτσα, Πήλιο.
Παζηγέτης Στέφανος 1860. ν. Άγιου Αθανασίου, χ. Μηλιές, Πήλιο, 1884 Συλλογή Κ.Α. Μακρή, Βόλος. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΊΕΣ Πλατυτέρα, 1876, (από τόν κατεστραμμένο σήμερα ν. Άγιας Παρασκευής), χ. Κισσός, Πήλιο Παρεκκλήσιο, ν. Άγιας Μαρίνας, χ. Κισσός, Πήλιο (διατηρούνται μερικά τμήματα) Μονή Φανερωμένης, χ. Καλλιφώνιο, Καρδίτσα (κατεστραμμένες).
Νικόλαος 17ος αΐώνας. Καταγωγή από την Καλαμπάκα. Ιερέας καί καστρήνσιος. Υπογραφή. Νικολάου ιερέως καί Καστρήσιος εκ χώρας Σταγών. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΊΕΣ Παλαιός ν. ‘Αγίου Στεφάνου, 17ος αι., Μετέωρα.
Νικηφόρος l812. Με καταγωγή από τα Τρίκαλα Θεσσαλίας. Σύμφωνα με τόν αγιορείτη μοναχό Γ. Βλάχο είσήγαγεν εις τό κελλίον των αγίων Πάντων (της μονής Καρακάλλου) την άγιογραφίαν περί τά τέλη του IH’αιώνος, πεθανε δ’ έν τη του Ζωγράφου τω 1812 οτε τάς τοιχογραφίας εποίει τοϋ ναοΰ αυτής.
Μηλιώτης Πανταζής 1831. Με καταγωγή από τις Μηλιές Πηλίου. Υπογραφή. ή μέν χείρ Πανταζή Μιλιότου, Σεραφείμ Φαναρίου-Νεοχωρίου, 1831, ν.Άγιων Αναργύρων, χ. Τρίκερα ή Χώρα Βασιλική δήμου Αίαντεΐου, Βόλος. ν. Απότομης του Προδρόμου, χ. Νιάους δήμου Αφετών, Βόλος.
Κωνσταντής 1722. Ζωγράφος. Αγιογράφησε τον ν. Αγίου Γεωργίου Αμπελακίων Λάρισης.
Μηλιώτης Κωνσταντίνος 1798-1808. Με καταγωγή από τις Μηλιές Πηλίου. Υπογραφή. διά χειρός K.M., χείρ Κωνσταντίνου Μηλιώτου. ΕΙΚΌΝΕΣ Σύναξη Αποστόλων και Αρχάγγελος 1798, ν. Άγιου Ιωάννου του Προδρόμου, χ. Βυζΐτσα, Πήλιο. ‘Ανάργυροι, 1808, ν. Άγιων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, νησίδα Άλατος, Βόλος.
Μαργαρίτης 1781-1785. Με καταγωγή από την Μακρυνίτσα Πηλίου. Το 1781, ν. ‘Αγίου Δημητρίου, χ. Νεραϊδοχώρι Καλαμπάκας. Το 1785, παρεκκλήσιο ‘Αγίου Δημητρίου, μονή Γρηγορίου, ΄Αθως.
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
