Ο Τύρναβος

Του π. Δημητρίου Τσιγάρα

Οι κάτοικοι του Τυρνάβου και των γύρω χωριών, βλέποντας τα ελληνικά στρατεύματα να συμπτύσσονται, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και έφυγαν με κάθε μέσο (σούστες, κάρα κ.λ.π.) προς τη Λάρισα. Η ανάμειξη του άμαχου πληθυσμού με τα υποχωρούντα στρατεύματα επέφερε μεγάλη σύγχυση. Ο τουρκικός στρατός κατέλαβε τον Τύρναβο στις 12 Απριλίου 1897. Οι Τυρναβίτες ακολούθησαν τα υποχωρούντα στρατεύματα και από τη Λάρισα, τα Φάρσαλα, το Δομοκό, τη Λαμία έφθασαν στη Χαλκίδα, στη Λειβαδιά και στην Αθήνα όπου έμειναν για έναν περίπου χρόνο ως πρόσφυγες.

Οι Τούρκοι στην προέλασή τους προέβησαν σε εμπρησμούς και λεηλασίες. Τότε κάηκε το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου και ο κώδικας του δήμου όπου φυλάσσονταν τα πρακτικά της παλιάς κοινότητας και πολλά έγγραφα (φιρμάνια) ιστορικής αξίας που αφορούσαν τη λειτουργία της μονής. Αργότερα, χάρη στον Τούρκο διοικητή Κόλαγαν, που ήταν καλός και φιλόθρησκος άνθρωπος, οι Τούρκοι ήταν επιεικέστεροι. Το Μάιο 1897 οι Τούρκοι υποχώρησαν στη παλιά οριοθετική γραμμή της Μελούνας κι έτσι ο Τύρναβος ξαναβρήκε την ελευθερία του. Τότε, και μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, η πόλη άρχισε να συνέρχεται από την κακή όψη που παρουσίαζε κατά τα πρώτα χρόνια της προσάρτησής της. Οι νικηφόροι αυτοί πόλεμοι βρήκαν τον Τύρναβο σε ανθηρή κατάσταση. Τα ελληνοτουρκικά σύνορα ήταν τότε στην κορυφογραμμή Μελούνας – Λουσφακίου – Τρυπημένης. Τα ερείπια των μεθοριακών σταθμών υπάρχουν και σήμερα. Με την κήρυξη του πολέμου, η κύρια δύναμη του ελληνικού στρατού από 110.000 άνδρες σε 7 μεραρχίες συγκεντρώθηκε στη Θεσσαλία. Τη διοίκηση ανέλαβε ο τότε διάδοχος Κωνσταντίνος. Αρχηγός του επιτελείου του στρατού ήταν ο υποστράτηγος Π. Δαγκλής και υπαρχηγός ο Βίκτωρ Δούσμανης, με βοηθούς τον Ιωάννη Μεταξά, τον Κωνσταντίνο Πάλλη και τον Ξενοφώντα Στρατηγό.

Η δύναμη των Τούρκων με διοικητή τον Ταξίν Πασά ανερχόταν σε 50.000 άνδρες. Ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος πριν από τη γενική επίθεση συσκέφτηκε με τους επιτελείς του και κατέστρωσε τα επιτελικά σχέδια για τις επιχειρήσεις στο σπίτι του Μ. Τσολάκη που στη συνέχεια έγινε κοινοτικό κατάστημα, για λίγο καιρό ταχυδρομείο και το 1949 δημοτικό νοσοκομείο. Τελευταία το κτίριο χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση της μουσικής σχολής του Δήμου Τυρνάβου. Σήμερα καταβάλλονται προσπάθειες για την αναπαλαίωση του.

Πριν από την επίθεση είχε προηγηθεί δοξολογία στην εκκλησία της Αγίας Φανερωμένης όπου παρευρέθηκε όλο το επιτελείο και σύσσωμος ο λαός του Τυρνάβου. Το πρωί της 5ης Οκτωβρίου του 1912 ο ελληνικός στρατός πέρασε τα σύνορα χωρίς να συναντήσει σοβαρή αντίσταση. Οι Τούρκοι, που αιφνιδιάστηκαν, προσπαθούσαν να καθυστερήσουν τον προελαύνοντα ελληνικό στρατό που από το Κουτσόχερο, το Μπουγάζι μέχρι τη Μελούνα σφυροκοπούσε με τα πυροβόλα του αμείλικτα τις θέσεις του εχθρού. Έτσι, σε μια ημέρα μόνο, τα ελληνικά στρατεύματα κυρίευσαν την Ελασσόνα και προωθήθηκαν στα στενά του Σαρανταπόρου όπου δόθηκε η πρώτη μεγάλη νικηφόρα μάχη. Έτσι, ξεκίνησε από τον Τύρναβο η απελευθέρωση της υπόλοιπης Ελλάδας. Η περίοδος του 18ου αιώνα χαρακτηρίζεται ακόμη από μια ανάπτυξη σε πολλούς τομείς, ένας από τους οποίους είναι η βιοτεχνία και συγκεκριμένα η υφαντική τέχνη. Τα προϊόντα της ντόπιας υφαντικής φημιζόταν σε όλο τον ελλαδικό χώρο και εκτός αυτού. Ο Τύρναβος ήταν ονομαστός από παλαιά για τα τυπωτά μεταξωτά, τα «σταμπωτά» του.

Ο Γάλλος πρόξενος στην Άρτα έγραψε ότι, ο Τύρναβος έστελνε στη Γαλλία νήματα, πολύ πριν τα Αμπελάκια αρχίσουν να φτιάχνουν νήματα και αποκτήσουν βαφεία. Επίσης, ανέφερε ότι ο Γάλλος έμπορος αγόρασε στον Τύρναβο σημαντική ποσότητα νημάτων σε χρώμα κόκκινο που δεν ξεθώριαζε. Την ίδια τύχη με τον αμπελακιώτικο συνεταιρισμό, που χρεοκόπησε, είχαν και οι χειροτεχνίες του Τυρνάβου, όπου μάλιστα το 1813 εξολοθρεύθηκαν από την πανώλη περίπου 11.000 – 13.000 κάτοικοι της πόλης. Μετά την απελευθέρωση του 1881 έχουμε γραπτές μαρτυρίες για τα σταμπωτά του Τυρνάβου. Όμως η προφορική παράδοση ανάγει τη δραστηριότητα αυτή σε πολύ παλιότερα χρόνια, τουλάχιστον στην αρχή του 19ου αιώνα. Κι είναι μάλλον βέβαιο, ότι η έλλειψη γραπτών μαρτυριών για την εποχή αυτή οφείλεται στην ποιότητα του είδους –τα σταμπωτά είναι πανικά καθημερινής χρήσης- και στην τοπική κατανάλωση της παραγωγής-δεν εξάγονται ούτε στην Ευρώπη, ούτε στην Ανατολή.

Εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού στην περιοχή ήταν οι Δημ. Αλεξανδρίτης (γιατρός στη Βιέννη, μετάφραση από τα αγγλικά της ιστορίας της Ελλάδας-σύγγραμμα του Γκόλντσμιθ και τη Γεωγραφία του Άραβα Αμπουλφέδα), Γ. Ζαχαριάδης, Λαζ. Πάσχος, Στεφ. Δούγκας (μαθηματικός, φιλόσοφος, πρώτος διδάσκαλος της φιλοσοφίας του Σέλινγκ), Κων/νος Κουσκουρούλης κ.α.

Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου (Παλαιότερα γινόταν συνάξεις και χειροτονίες επισκόπων).

Επίσης, οι Τυρναβίτες συνέδραμαν οικονομικά για την έκδοση επιστημονικών συγγραμμάτων, κυρίως μεταφράσεων Ευρωπαίων στοχαστών και επιστημόνων. Μεγάλη παράλειψη θα ήταν αν δεν αναφέραμε τα ονόματα των Τυρναβιτών αγωνιστών στα δύσκολα χρόνια του ξεσηκωμού όπως: Αναστασίου Γ., Πάγκαλος Κυρ. (υπαξιωματικός Β’ τάξης), Τουρναβίτης Δημ. (επικεφαλής στρατιωτών, ανθυπολοχαγός, υπολοχαγός, μοίραρχος ιππικού). Το χρονικό διάστημα 17ο-18ο αιώνα επίσης έζησαν στον Τύρναβο και εργάστηκαν γιατροί, οι οποίοι μελέτησαν τα παραδοσιακά ιατρικά συγγράμματα (Μάρκος Πορφυρόπουλος, Διονύσης και Ματθαίος –ιερομόναχοι της Ολυμπιώτισσας). Από τον Τύρναβο ξεκίνησαν και οι Δάσκαλοι του Γένους Αλέξανδρος Τυρναβίτης και Ιωάννης Δημητριάδης-Πέζαρος.

Γνωστοί Τυρναβίτες είναι επίσης ο ζωγράφος Δανιήλ Δανιήλ, καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών της Πανόρμου Τήνου, ο συγγραφέας, εκπαιδευτικός και διδάκτωρ της φιλολογίας Αχιλλέας Τζάρτζανος και ο γλύπτης και καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Γεώργιος Καλακαλλάς.

Τέλος, ευεργέτης της πόλης είναι και η Ευθυμία Γουνιτσιώτη. Γεννήθηκε στον Τύρναβο το 1847. Με δαπάνες της ανεγέρθηκαν τα κτίρια του τρίτου και πέμπτου δημοτικού σχολείου, καθώς και οι νάρθηκες των εκκλησιών Αγίου Δημητρίου και Αγίου Ιωάννου. Επίσης ενίσχυσε, με μεγάλα χρηματικά ποσά, φτωχές οικογένειες του Τυρνάβου. Πέθανε το 1979. Ο τάφος της βρίσκεται στο νεκροταφείο της πόλης.