Toυ π. Δημήτριου Τσιγάρα
Ο Τύρναβος είναι η πέμπτη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη της Θεσσαλίας και βρίσκεται στο Νομό Λάρισας. Είναι πρωτεύουσα του ομώνυμου δήμου με πληθυσμό 11.069 κατοίκων σύμφωνα με την απογραφή του 2021.
Ο Δήμος Τυρνάβου υπάγεται διοικητικά στο Νομό Λάρισας και υπήρξε πρωτεύουσα της πρώην ομώνυμης επαρχίας. Αποτελείται από τις δημοτικές ενότητες Αμπελώνος (με έδρα τον Αμπελώνα) και Τυρνάβου. Ο συνολικός πληθυσμός του ανέρχεται στους 22.280 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2021, και συμπεριλαμβάνονται τα χωριά, Αργυροπούλι, Δελέρια, Ροδιά, Βρυότοπος, Πλατανούλια, Αγία Σοφία, Δαμάσι, Δαμασούλι, Λυγαριά, Άνω Αργυροπούλι, Βοτανοχώρι Περαχώρα, Δένδρα. Ο δήμος βρίσκεται χωροθετημένος στο δυτικό τμήμα του Νομού Λάρισας. Ειδικότερα, συνορεύει: Βόρεια με τον δήμο Ελασσόνας. Δυτικά με τους δήμους Φαρκαδόναςκαι Ελασσόνας. Νότια με τον δήμο Λαρισαίων. Ανατολικά με τον δήμο Τεμπών. Η έδρα του δήμου βρίσκεται σε υψόμετρο 90 μ. στους πρόποδες του όρους της Μελούνας και σε απόσταση 16 χλμ. ΒΔ από την πόλη της Λάρισας.
Η περιοχή του δήμου διατρέχεται από τον παραπόταμο του Πηνειού, του Ευρώπου ή Τιταρήσιου (Ξηριά), του επονομαζόμενου παλαιότερα “Καρά ντερές”. Η πόλη του Τυρνάβου είναι χτισμένη στην αριστερή όχθη του ποταμού, ο οποίος φθάνει μέσα στην πόλη, αφού διαγράψει έναν πλήρη κύκλο, σχηματίζοντας την κοιλάδα της Ποταμιάς, καθώς κατεβαίνει από τις πηγές του στον Τίταρο. Από εκεί συνεχίζει προς τα στενά της Ροδιάς, παλαιότερα Μουσαλάρ και χύνεται στον Πηνειό.
Ο Τιταρήσιος (Ξηριάς) είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παραποτάμους του Πηνειού ποταμού στην κύρια ροή του ή πεδινό του τμήμα. Βρίσκεται 70 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το συνολικό μήκος του ποταμού είναι 70 χιλιόμετρα και στο μεγαλύτερο μήκος του είναι μόνιμα κατακλυσμένος, θεωρούμενος ως συνεχούς ροής. Οι κύριες φυσιογνωμικές μονάδες βλάστησης που συναντώνται είναι οι κοινωνίες καλαμώνων με κυρίαρχο είδος το αγριοκάλαμο (Phragmitis australis) και η παρυδάτια δενδρώδης βλάστηση, με κυρίαρχα φυτικά είδη τον πλάτανο, τις ιτιές και τις λεύκες.
Πληθυσμός ανά τους αιώνες στον Τύρναβο ήταν από τα πολύ παλιά χρόνια αναπτυγμένη και πολυπληθής περιοχή. Στοιχεία ύπαρξης κατοίκησης στη θέση της σημερινής πόλης υπάρχουν από την ύστερη βυζαντινή περίοδο. Κατά τον 14ο αιώνα πιθανόν ο οικισμός αυτός να συρρικνώθηκε πολύ ή και να εγκαταλείφθηκε για ένα διάστημα, εξαιτίας των αλλεπάλληλων επιδρομών Σέρβων, Αλβανών, Καταλανών και Τούρκων, που σταμάτησαν το 1423 με την οριστική κατάκτηση της Θεσσαλίας από τον Τούρκο στρατηγό Τουραχάν. Ο Τουραχάν επανίδρυσε την πόλη και εγκαταστάθηκε για μεγάλο διάστημα στην περιοχή, που του παραχώρησε ως δώρο ο Σουλτάνος. Ακολούθησε η μεγάλη ακμή του Τυρνάβου που γύρω στον 17ο και 18ο αιώνα έφτασε τα 4.000 σπίτια, δηλαδή 20.000 κατοίκους περίπου. Οι περισσότεροι απ’αυτούς ήταν Έλληνες. Ο E. Brown, που επισκέφθηκε την πόλη στα 1666, σχηματισε την εντύπωση ότι ήταν πολύ σημαντική, καθόσον μάλιστα είχε δει 16 εκκλησίες και 6 τζαμιά.
Με τον ερχομό του 19ου αιώνα έφτασε και η τελική παρακμή του Τυρνάβου. Από το ημερολόγιο του Άγγλου περιηγητή W. Leake μαθαίνουμε ότι το 1806 ο Τύρναβος περιελάμβανε 1.500 οικογένειες, από τις οποίες οι 70 ήταν Τουρκικές. Οι αιτίες στις οποίες αποδίδεται η ερήμωση είναι: αρκετά διαδοχικά χρόνια πανώλης, ο 1ος Ρωσικός πόλεμος, που έφερε τους Αλβανούς μαζικά στη Θεσσαλία και τελευταία, η κυριαρχία του Αλή Πασά, που ανάγκασε τους Τούρκους να φύγουν μακριά. Τα έξι (6) τζαμιά που υπήρχαν μέχρι τότε στον Τύρναβο, δείχνουν το μέγεθος που είχε φτάσει ο Τουρκικός πληθυσμός και μετά ελαττώθηκε. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του Φ. Πουκεβίλ, το 1815 στην πόλη κατοικούσαν μόνο 3.000 Έλληνες και μερικοί Τούρκοι. Δυο χρόνια αργότερα, το 1817, ο Λαρισαίος Ιωάννης Οικονόμου αναφέρει ότι στον Τύρναβο υπήρχαν μόνο 1.000 σπίτια, 16 εκκλησίες, 4 μοναστήρια και 6 τζαμιά.
Το 1836 επισκέφθηκε τον Τύρναβο ο Ιωάννης Λεονάρδος, ο οποίος αναφέρει ότι παρά τα όσα υπέφερε η πόλη από τις εκστρατείες κατά των Ελλήνων, μένει πάντα ανθηρή με 3.000 Έλληνες κατοίκους. Οι Τούρκοι που είχαν απομείνει ήταν μόλις 100 και από τα 6 τζαμιά που υπήρχαν πριν 20 χρόνια, σωζόταν μόνο τα 2. Το 1860, σύμφωνα με την περιήγηση του Νικ. Μάγνη, ο Τύρναβος αριθμούσε 4.500-5.000 κατοίκους, από τους οποίους μόνο 100 ήταν Οθωμανοί και οι υπόλοιποι Έλληνες. Είκοσι χρόνια μετά ο Νικ. Γεωργιάδης αναφέρει ότι κατοικούσαν στην πόλη 1.000 Ελληνικές οικογένειες και 100 Οθωμανικές.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1881 απελευθερώθηκε ο Τύρναβος από τους Τούρκους. Ο δήμος Τυρνάβου σχηματίσθηκε με το Β.Δ. της 31ης Μαρτίου 1883. Κατατάχθηκε στη Β’ τάξη με πληθυσμό 8113 κατοίκους και έδρα τον Τύρναβο. Με το Β.Δ. της 27ης Σεπτεμβρίου 1890, ο δήμος Τυρνάβου κατατάχθηκε στην Α’ τάξη με πληθυσμό 11485 κατοίκους. Η αύξηση του πληθυσμού συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια.
Η λέξη Τύρναβος αναφέρεται για πρώτη φορά ως Τέρνοβον στα μέσα του 10ου αιώνα σε μαρτυρολόγιο για τον άγιο Νικόλαο τον ἐν Βουναίνῃ. «Τοῦτο μετὰ τῶν σὺν αὐτῷ ἁγίων κρίνας ὁ ὄντως τοῦ Χριστοῦ ἀθλητὴς Νικόλαος ὄρος τι κατείληφεν, ὅ, Τέρναβον ἐγχωρίως ὀνομαζόμενον, ἀσκηταῖς ἀνδράσιν ἦν ἐνδιαίτημα· ἠρέμα πως ὑπανακεχωρημένον ὅν, δρυμοῖς καὶ δάσεσιν ἐναβρύνεται καὶ πνοιαῖς εὐκράτοις ἀέρων καταπνεόμενον ὑγείαν ἐκείνοις χαρίζεται· τὸ δὲ τοῦ ὕδατος πότιμον θέλγων οἶνος καὶ ἀγλαὸς τοῖς πίνουσι γίνεται· καὶ θέλγει μὲν τοὺς πίνοντας ὡς οἶνος, λευκότητι δὲ μερῶν καὶ στυφότητι διαφανῆ τὴν ἐπιφάνειαν κέκτηται. Τοιοῦτο τοίνυν ὑπάρχον τὸ Τέρναβον καὶ τοιαύταις καλλυνόμενον χάρισιν οἰκήτορας εἶχε τοὺς ἀσκητάς.» Πρόκειται για όρος, στο οποίο κατέφυγε κυνηγημένος ο Αγιος Νικόλαος.
Η λέξη ετυμολογείται από τη σλαβική λέξη трнова (ακανθώδης), από το трн (αγκάθι), που ανάγεται στην πρωτοσλαβική *tьrnъ με την ίδια σημασία. Ως εκ τούτου η σωστή ετυμολογικά γραφή είναι Τίρναβος. «Οὕτω δὲν εὐσταθεῖ ἡ διατυπωθεῖσα γνώμη τοῦ θεσσαλοῦ Διδασκάλου τοῦ Γένους Κωνσταντίνου Κούμα, τὴν ὁποίαν ἐδέχθησαν καὶ μεταγενέστεροι μελετηταί, ὅτι δηλαδὴ ὁ Τίρναβος ἰδρύθη παρὰ τοῦ Τούρκου Τουραχάν μπέη, ἐπὶ τῶν ἡμερῶν τοῦ ὁποίου, περὶ τὸ ἔτος 1423, ὡλοκληρώθη ἡ τουρκικὴ κατάκτησις τῆς Θεσσαλίας, καὶ ὅτι ἔλαβε τὴν ὀνομασίαν Τίρναβος ἐκ τῆς τουρκικῆς λέξεως «τούρνας», σημαινούσης τὸν ποτάμιον λάβρακα, τοῦ ὁποίου ἔβριθεν ὁ οὐχὶ μακρὰν τῆς πόλεως Τιταρήσιος ποταμός.»
Στην τοποθεσία Βρύση ή Αγία Άννα, στην οποία υπάρχει πηγή, καλούμενη “Κρύα Βρύση”, 2,5χιλ. περίπου βορειοανατολικά του Τυρνάβου, η κατοίκηση υπήρξε συνεχής γύρω από το βραχώδες ύψωμα στο οποίο χτίστηκε το εξωκλήσι της Αγίας Άννας.
Η πηγή Μάτι αποτέλεσε το κυρίαρχο στοιχείο στην επιλογή της τοποθεσίας για μόνιμη εγκατάσταση. Εντοπίστηκαν δυο νεολιθικοί οικισμοί, σε απόσταση 300 μ. ο ένας από τον άλλο. Ο πρώτος βρίσκεται στις χαμηλές πλαγιές λόφου, 300 μ. βόρεια της πηγής και κατοικείται επίσης στην αρχαϊκή και ελληνιστική εποχή, ενώ ο άλλος απέχει 400 μ. περίπου βορειοανατολικά της πηγής.
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
