Αειφόρες καλλιεργητικές πρακτικές για το μέλλον της γεωργίας μας...

Γράφει ο Θεοφάνης Γέμτος

Γεωπόνος, ομότιμος Καθηγητής Παν. Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Μέρος 1

Πολλές συζητήσεις γίνονται για το μέλλον της γεωργίας και την επισιτιστική ασφάλεια του Πλανήτη. Είναι προφανές ότι η εξασφάλιση καλών συνθηκών παραγωγής των αναγκαίων για τη ζωή μας τροφίμων και πρώτων υλών είναι κρίσιμη για το μέλλον των παιδιών μας. Η ΕΕ με τη πράσινη συμφωνία επιδιώκει να ενισχύσει την υιοθέτηση μεθόδων αειφορικής ή βιώσιμης παραγωγής. Αυτό το επιδιώκει με πολιτικές ενισχύσεων αλλά και μια προσπάθεια πιστοποίησης των παραγόμενων προϊόντων ώστε οι καταναλωτές να τα προτιμούν και να ενισχύουν τη προσπάθεια. Το αν είναι απόλυτα σωστά όσα προτείνει είναι ένα ερώτημα καθώς πολλές φορές δεν δίνεται η πρέπουσα σημασία στην παραγωγικότητα της γεωργίας. Ας δούμε τι σημαίνουν όλα αυτά.

Η έννοια της αειφορίας

Η αειφόρος (ή βιώσιμη) ανάπτυξη αναφέρεται στην οικονομική ανάπτυξη που σχεδιάζεται και υλοποιείται λαμβάνοντας υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιωσιμότητα. Ουσιαστικά εξασφαλίζει τη συνεχή παραγωγή και επιβίωση μας στο μέλλον.

Η υιοθέτηση της Βιώσιμης Γεωργίας σημαίνει ότι μπορείς να επιτύχεις ικανοποιητική απόδοση καλλιεργειών, αλλά ταυτόχρονα να μην ρυπαίνεις το περιβάλλον (έδαφος, αέρας, νερό), να προστατεύεις και συντηρείς τους φυσικούς πόρους (έδαφος, νερό, ενέργεια) και να μην διαταράσσεις το οικοσύστημα και τη βιοποικιλότητα. Όλα αυτά εξασφαλίζουν τη παραγωγικότητα του συστήματος στο μέλλον.

Είναι σήμερα βιώσιμο το γεωργικό μας σύστημα; Υπάρχουν πολλά προβλήματα που το κάνουν μη βιώσιμο:

Διάβρωση εδαφών. Όλες οι επικλινείς εκτάσεις έχουν πρόβλημα με διάβρωση που οδηγεί σε μείωση της γονιμότητας κυρίως των επικλινών εδαφών. Μια βόλτα στις επικλινείς εκτάσεις θα μας δείξει χωράφια με πέτρες στη επιφάνεια. Είναι το υπόλειμμα μετά την αφαίρεση των λεπτόκοκκων υλικών του εδάφους από το νερό που απορρέει. Στις φωτογραφίες (από τις πλαγιές από Χάλκη μέχρι Μικρό Μοναστήρι) φαίνεται πολύ καθαρά το φαινόμενο.
Μειωμένη οργανική ουσία των εδαφών. Οι ακολουθούμενες καλλιεργητικές πρακτικές (συνεχές όργωμα, καύση ή αφαίρεση των φυτικών υπολειμμάτων, μονοκαλλιέργειες, μη χρήση οργανικών λιπασμάτων ή υλικών) έχουν οδηγήσει σε επίπεδα οργανικής ουσίας στο 1%.
Συμπίεση εδαφών από τις κινήσεις των πολύ βαριών μηχανημάτων που χρησιμοποιούμε σήμερα.
Κακή διαχείριση των υδατικών πόρων που δημιουργεί ελλείψεις σε περιόδους ξηρασίας, πλημμύρες σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων, υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδροφορέων που οδηγεί σε είσοδο θαλασσινού νερού και κίνδυνο καταστροφής των εδαφών από πότισμα με ακατάλληλα νερά.
Κακή χρήση χημικών που προκαλούν ρυπάνσεις και αλλοιώσεις της βιοποικιλότητας.
Υπερβολική χρήση ενέργειας για τη παραγωγή των εισροών (μηχανήματα, λιπάσματα, χημικά) και τη λειτουργία του μηχανικού εξοπλισμού.
Μεγάλες εκπομπές ΑτΘ που συμβάλλουν στη κλιματική αλλαγή. Η γεωργία συμβάλλει σε ένα ποσοστό από 10-30% στις παγκόσμιες εκπομπές ανάλογα με το την εκτίμηση.

Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε από τη μια πλευρά να αναπτύξουμε βιώσιμη γεωργία και από τη άλλη να συμβάλλουμε στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;

Έχουμε μια σειρά από χαρακτηρισμούς γεωργικών πρακτικών που έχουν προκύψει τα τελευταία χρόνια:

Γεωργία Συντηρήσεως: Μια γεωργία που στοχεύει στη βελτίωση της υγείας του εδάφους με μείωση της διατάραξης του εδάφους, χρήση αμειψισπορών, διατήρηση του εδάφους καλυμμένου όλο το χρόνο με φυτικά υπολείμματα ή/και καλλιέργειες φυτοκάλυψης, διατήρηση ζωντανών ριζών για μεγάλα διαστήματα του έτους.

Αναγεννητική Γεωργία: Υπάρχουν πολλοί ορισμοί. Σύμφωνα με το Rodale Institute: είναι ένα σύστημα Γεωργικής παραγωγής με αρχές και πρακτικές που στοχεύουν στην αποκατάσταση και ενίσχυση του οικοσυστήματος του αγροκτήματος θέτοντας προτεραιότητες όπως η υγεία του εδάφους αλλά και τη καλή διαχείριση των φυσικών πόρων και εισροών όπως το νερό, η χρήση λιπασμάτων και χημικών κλπ. Είναι μια μέθοδος διαχείρισης των αγροκτημάτων που συμβάλλει στη καλύτερη διαχείριση των φυσικών πόρων ώστε να αποτρέπεται η καταστροφή ή εξάντλησή τους. Είναι παρόμοια με τη Γεωργία Συντηρήσεως αλλά είναι ευρύτερη καθώς αφορά όλο το πρωτογενή τομέα συμπεριλαμβανομένης και της ζωικής παραγωγής ενώ η ΓΣ αναφέρεται μόνο στη φυτική παραγωγή.

Βιολογική Γεωργία: Μια γεωργία χωρίς χρήση χημικών και στοχεύει στη καλύτερη συντήρηση του περιβάλλοντος και της ζωής των ζώων. Χρησιμοποιεί αμειψισπορές και άλλες τεχνικές παραγωγής.

Ανθρακοδεσμευτική Γεωργία: Η γεωργία του άνθρακα μπορεί να αποτελέσει μια νέα μορφή καλλιέργειας με πρακτικές που στοχεύουν στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα (μείωση εκπομπών ΑτΘ), ή/και στη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Συνδυάζεται με τη συντηρήσεως και την αναγεννητική.

Πάνω από όλες αυτές υπάρχει η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών της ψηφιοποίησης της γεωργίας, όπως γεωργία ακριβείας, αυτοματοποίηση δράσεων , αυτονομία, ρομποτικά συστήματα κλπ

Όπως φαίνεται όλες οι νέες ιδέες στοχεύουν σε διατήρηση ή αύξηση της παραγωγής (εκτός από τη βιολογική γεωργία), με ταυτόχρονη μείωση των επιπτώσεων στο περιβάλλον, εξασφάλιση της υγείας του εδάφους που θα εξασφαλίσει τη παραγωγικότητα, μείωση των εισροών, μείωση των εκπομπών ΑτΘ αλλά και δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα συμβάλλοντας στο περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας για περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων από τη κλιματική αλλαγή.

Ποιες καλλιεργητικές πρακτικές συμβάλλουν σε μια αειφορική ή βιώσιμη γεωργική παραγωγή; Περιορίζομαι στη φυτική παραγωγή που γνωρίζω. Πρώτη άμεση ανάγκη, η προσπάθεια διατήρησης του εδάφους στη θέση του και βελτίωσης της υγείας του.

Πρώτος στόχος η αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους για να πετύχουμε:

Βελτίωση της Δομής του Εδάφους. Η ΟΟΥ κάνει σταθερότερα τα συσσωματώματα και το δίκτυο πόρων στο έδαφος. Καθιστά το έδαφος σταθερό, πιο αφράτο και ευάερο. Αυτό διευκολύνει τη διήθηση του νερού (που μειώνει την απορροή) και τη διατήρηση της υγρασίας, μειώνοντας τον κίνδυνο διάβρωσης και αυξάνοντας την αντοχή σε περιόδους ξηρασίας.
Αύξηση της Ικανότητας Συγκράτησης Νερού. Τα εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία έχουν μεγαλύτερη υδατοϊκανότητα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περιοχές με χαμηλές βροχοπτώσεις ή περιόδους χωρίς βροχές , καθώς βοηθά στη διατήρηση της υγρασίας για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Παροχή Θρεπτικών Στοιχείων. Καθώς η οργανική ουσία διασπάται, απελευθερώνει σταδιακά θρεπτικά συστατικά όπως άζωτο, φώσφορο και κάλιο, τα οποία είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη των φυτών. Αυτό μειώνει την ανάγκη για χημικά λιπάσματα. Η οργανική ουσία με μεγάλη επιφάνεια επαφής με το περιβάλλον συγκρατεί πολλά θρεπτικά στοιχεία όπως το άζωτο και μειώνει τις απώλειες.
Βελτίωση της Βιολογικής Δραστηριότητας και της βιοποικιλότητας. Η οργανική ουσία παρέχει τροφή και καταφύγιο για μικροοργανισμούς, σκουλήκια και άλλα ζωντανά που ζουν στο έδαφος. Αυτοί οι οργανισμοί διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη διάσπαση της οργανικής ύλης και στην ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών.
Μείωση της Διάβρωσης του Εδάφους. Τα εδάφη πλούσια σε οργανική ουσία έχουν καλύτερη συνοχή και είναι πιο ανθεκτικά στη διάβρωση από τον άνεμο και το νερό. Η οργανική ουσία βοηθά στη σταθερότητα των σωματιδίων του εδάφους, μειώνοντας την απώλεια του ανώτερου στρώματος του εδάφους που μειώνει τη γονιμότητά του.
Μείωση της συμπίεσης του εδάφους. Τα σταθερότερα συσσωματώματα αντιστέκονται στη συμπίεση του εδάφους από τα πολύ βαριά μηχανήματα που κυκλοφορούν στα χωράφια. Ιδιαίτερα κίνηση μηχανημάτων σε υγρά εδάφη μπορούν να προκαλέσουν συμπίεση του εδάφους που χρειάζεται χρόνια για να επανέλθει.