Βασιλική του Αγίου Μάρκου της Βενετίας

Γράφει ο Ευάγγελος Μπαλντούνης

Καθηγητής φιλόλογος

Είναι ο Καθεδρικός Ναός της Ρωμαιοκαθολικής Αρχιεπισκοπής στη Βενετία. Σ’ αυτόν φυλάσσονται από τον 9ο αι. τα λείψανα του Ευαγγελιστή Μάρκου. Η εκκλησία βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της Piazza San Marko δίπλα στο Παλάτι των Δόγηδων, με το οποίο και συνδέεται. Αρχικά ήταν το παρεκκλήσι του Δόγη. Καθεδρικός Ναός έγινε το 1807. Για τον πλούσιο σχεδιασμό, τα χρυσά ψηφιδωτά και το καθεστώς της ως συμβόλου του Βενετσιάνικου πλούτου, είναι φημισμένος από τον 11ο αι με το ψευδώνυμο «Χρυσή Εκκλησία» (Chiesa d’ Oro).

ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ ΤΩΝ 2 ΝΑΩΝ: Ένας πρώτος ναός προς τιμήν του Αγίου Μάρκου, προστάτη της Βενετίας, άρχισε να χτίζεται το 830 για να στεγάσει τα λείψανά του που μεταφέρθηκαν από την Αλεξάνδρεια. Αυτή η εκκλησία είχε καταστραφεί στις εξεγέρσεις του 916. Τα έργα για την ανέγερση του σημερινού ναού ξεκίνησαν το 1063, και μετά από 30 χρόνια, το 1093, ολοκληρώθηκαν. Τότε άρχισαν οι εργασίες διακόσμησης του εσωτερικού του. Άδειασαν, για τον σκοπό αυτό, αρκετούς παλαιούς ναούς στην περιοχή…. Στις δουλειές συμμετείχαν βυζαντινοί καλλιτέχνες, αλλά και πολλά υλικά εισήχθησαν από το Βυζάντιο, ιδιαίτερα κίονες. Οι μαρμάρινοι κίονες είναι 500.

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ: Οι 5 αψιδωτές είσοδοι στην πρόσοψη του Αγίου Μάρκου είναι διακοσμημένες με εντυπωσιακές ψηφιδωτές απεικονίσεις και πετρόκτιστους κιονίσκους. Ο ναός έχει κάτοψη σχήματος ελληνικού σταυρού εγγεγραμμένου σε ορθογώνιο. Σκεπάζεται από 5 κύριους τρούλους, έναν στο κέντρο του σταυρού και 4 στους βραχίονες. Με την είσοδό σας στο εσωτερικό του ναού, θα θαμπωθείτε από τα αστραφτερά ψηφιδωτά, πολλά εκ των οποίων διαθέτουν φύλλα χρυσού στο πίσω μέρος των αψίδων, ώστε να αναπαριστούν το Θεό Φως. Η πρώτη εσωτερική διακόσμηση ήταν έργο ειδικών σε βυζαντινά ψηφιδωτά. Αυτά όμως χάθηκαν στην πυρκαγιά του 1106. Τα σημερινά ανάγονται στον 12ο αι. και ποικίλουν έως τον 15ο αι. Η μεγαλοπρεπής Αγία Τράπεζα καλύπτεται με πολύτιμους λίθους και χρυσά ανάγλυφα και είναι φημισμένη για την ομορφιά της.

Η ΠΟΛΥΤΑΡΑΧΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ 4 ΑΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ: Πολλοί θεωρούν ότι φιλοτεχνήθηκαν από τον Λύσιππο, τον αγαπημένο γλύπτη του Μ. Αλεξάνδρου. Άλλοι ότι κατασκευάστηκαν στην Κόρινθο και μεταφέρθηκαν ως λάφυρα στη Ρώμη. Εκεί τοποθετήθηκαν σε μία αψίδα θριάμβου. Τα τέθριππα ήταν σύμβολα κύρους και πλούτου. Οι θεοί όταν απεικονίζονταν να οδηγούν άρμα, ήταν πάντα τέθριππο. Τα άλογα είχαν χυτευτεί σε χαλκό και υπάρχει ακόμη αρκετή από την επιχρύσωσή τους. Έχουν κοντές χαίτες και ανά δυάδες το κάθε άλογο κλίνει το κεφάλι προς το διπλανό του. Μεταφέρθηκαν από τον Μ. Κων/νο στη νέα του πρωτεύουσα για να την λαμπρύνουν, και τοποθετήθηκαν σε περίοπτη θέση στον Ιππόδρομο. Έμειναν εκεί για αιώνες, έως το 1204. Τότε κατά τη διάρκεια της Δ’ Σταυροφορίας, η Κων/πολη καταλήφθηκε και άρχισε η λεηλασία των καλλιτεχνικών της θησαυρών.

ΑΛΛΕΣ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΕΣ ΤΩΝ ΑΛΟΓΩΝ: Ο αρχηγός των Βενετών, ο γηραιός Δόγης Δάνδαλος, τα μετέφερε στη Βενετία. Στήθηκαν στο ναύσταθμο και μετά στη loggia (στεγασμένος εξωτερικός εξώστης) τού Αγίου Μάρκου. Το 1798, ο 28χρονος Ναπολέων είχε καταλάβει μεγάλο μέρος της Ιταλίας. Απ’ όπου περνούσε έπαιρνε τα πιο λαμπρά έργα τέχνης. Στη Βενετία άρπαξε τα 4 άλογα και τα μετέφερε στο Παρίσι. Τοποθετήθηκαν στην κορυφή της Αψίδας του Θριάμβου στην πλατεία Carrousel. Το 1825, μετά την ήττα του Ναπολέοντα, επέστρεψαν στη Βενετία. Το 1915 στη διάρκεια του Α’ Π.Π. τα άλογα κατέβηκαν και κρύφτηκαν. Το 1917 φυγαδεύτηκαν στη Ρώμη. Μετά το τέλος του πολέμου επέστρεψαν στην παλιά τους θέση. Στον Β’ Π.Π. ξανακατέβηκαν και κρύφτηκαν. Μετά τον πόλεμο στήθηκαν και πάλι, αλλά απειλούνταν από τη μόλυνση και την υγρασία, που εναπόθεταν οξύ πάνω στη χάλκινη επιφάνειά τους. Τελικά το 1983 μεταφέρθηκαν μέσα στον Άγιο Μάρκο, προστατευμένα σε ειδικό χώρο. Κατασκευάστηκαν ακριβή αντίγραφα που βλέπουμε σήμερα στη loggia του Αγίου Μάρκου.

Η ΒΙΟΤΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ: Ο Άγιος Μάρκος είναι ο ευαγγελιστής – συγγραφέας του 2ου στην κατάταξη Ευαγγελίου. Υπήρξε ακόλουθος και συνεργάτης τόσο του Αποστόλου Παύλου, όσο και του Αποστόλου Πέτρου. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Ιερουσαλήμ και είχε λάβει αξιόλογη παιδεία. Πολύ πιθανόν στην οικία του Μάρκου να είχε τελεστεί ο Μυστικός Δείπνος, αν και ο Μάρκος ομιλεί αόριστα για τον οικοδεσπότη. Ακολούθησε τον Απόστολο Πέτρο, ο οποίος τον ονομάζει (πνευματικό) υιό του, και ταξίδεψαν μαζί μέχρι τη Ρώμη. Εκεί ο Μάρκος συνέγραψε το Ευαγγέλιο, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Πέτρου που το επικύρωσε. Κατόπιν ο Πέτρος τον απέστειλε στην Αλεξάνδρεια ως επίσκοπό της. Ο Μάρκος μετέβη στην Αίγυπτο στα τέλη του 62 μχ. Εκεί κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες για τον εκχριστιανισμό των ανθρώπων.

Ο ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΣ και Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΛΕΨΙΑΣ ΤΩΝ ΛΕΙΨΑΝΩΝ: Όμως στις 3 Απριλίου του 63, ημέρα Πάσχα, οι Εθνικοί τον συνέλαβαν, τον βασάνισαν και τον φυλάκισαν. Τη 2η μέρα τού Πάσχα τον έσυραν στους δρόμους της Αλεξάνδρειας, τον λιθοβόλησαν και ξεψύχησε. Οι Χριστιανοί τον έθαψαν και αργότερα πάνω στον τάφο του χτίστηκε ναός. Το 828 όμως το λείψανο του Αγίου εκλάπη. Δύο Βενετοί έμποροι με τη βοήθεια δύο Ελλήνων μοναχών, αφαίρεσαν το ιερό σκήνωμα από το προσκύνημά του. Είχαν δωροδοκήσει τη φρουρά και αντικαταστήσει τα ιερά οστά με άλλα. Για να προστατέψουν τη σορό από τα βλέμματα των λιμενικών αλλά και να καλύψουν την ευωδία αγιότητος που ανέδυε, το έκρυψαν κάτω από τεμαχισμένα χοιρινά κρέατα. Οι Μουσουλμάνοι ένιωθαν φρίκη στη θέα και τη δυσωδία των χοίρων. Έτσι το πλοίο με τον πολύτιμο θησαυρό ανεχώρησε . Μπορεί να υπάρχουν πλασματικές λεπτομέρειες, όμως η κλοπή είναι αδιαμφισβήτητη….

Courtyard of the Doge’s Palace (Venice) – Scala dei giganti – Lion of Saint Mark

Ο ΛΕΩΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ: Βρίσκεται στην κορυφή του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Μάρκου. Αντιπροσωπεύει τον Μάρκο τον Ευαγγελιστή και απεικονίζεται με τη μορφή φτερωτού λιονταριού. Κρατάει βίβλο με την επιγραφή: PAX TIBI MARKE EVANGELISTA MEVS = Eιρήνη σε σένα, Μάρκε Ευαγγελιστά μου. Η Βενετική παράδοση αναφέρει ότι όταν ο Μάρκος έφτασε στη Βενετία, ένας Άγγελος εμφανίστηκε και τού είπε: «Ειρήνη σε σένα Μάρκο Ευαγγελιστή μου. Εδώ το σώμα σου θα ξεκουραστεί». Αυτή η παράδοση χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία το 828 για την κλοπή των λειψάνων του Μάρκου από τον τάφο του στην Αλεξάνδρεια.

ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΩΣ ΛΕΟΝΤΟΣ: Η αναπαράσταση ως λιοντάρι προέρχεται από την περιγραφή του Μάρκου για τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, ως «… η φωνή εκείνου που φωνάζει στην έρημο: προετοιμάστε τον δρόμο τού Κυρίου, ισιώστε τα μονοπάτια του», που οι καλλιτέχνες συνέκριναν με ένα λιοντάρι που βρυχάται. Τα φτερά προέρχονται από τον Ιεζεκιήλ και την εφαρμογή του οράματος του προφήτη για 4 φτερωτά πλάσματα στους Ευαγγελιστές. Αυτά εμφανίζονται ξανά στην Αποκάλυψη.

ΖΗΜΙΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΡΑ: Το 2019 η Βενετία επλήγη από τη δεύτερη μεγαλύτερη πλημμυρίδα που έχει καταγραφεί ποτέ. Αποτέλεσμα ήταν να πλημμυρίσει και ο ναός του Αγίου Μάρκου. Η φουσκονεριά έφτασε το 1,87μ λίγο λιγότερο από το ρεκόρ τού 1,94μ που είχε καταγραφεί το 1966. Ανακοινώθηκε πως η Βασιλική είχε υποστεί φθορά 20 ετών μέσα σε μόλις μία ημέρα…. Η Basilica di San Marko αποτελεί την πιο διάσημη από τις εκκλησίες της περιοχής και ένα από τα πιο γνωστά δείγματα ιταλοβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Οι αρχιτεκτονικοί της ρυθμοί, η ποικίλη και πλουμιστή της διακόσμηση, συντελούν ώστε να παρουσιάζεται ένα ιδιόμορφο σύνολο, σχεδόν ανατολίτικο….

~ «Απόστολε Άγιε και Ευαγγελιστά Μάρκε, πρέσβευε τω ελεήμονι Θεώ ίνα πταισμάτων άφεσιν παράσχη ταις ψυχαίς ημών»….