Παγκόσμια Ημέρα Ελιάς: Γιατί αποκτά συνεχώς μεγαλύτερη σημασία

Του Χρίστου Τσαντήλα*

Όπως είναι γνωστό, η 26η Νοεμβρίου έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO το 2019 ως Παγκόσμια Ημέρα της Ελιάς, ύστερα από πρόταση του Λιβάνου και της Τυνησίας. Στη σχετική απόφαση απευθύνεται έκκληση στις κυβερνήσεις και τους αρμόδιους φορείς σε όλο τον κόσμο να κηρύξουν το ελαιόδενδρο ως προστάτη του πλανήτη. Από το 2019 και κάθε χρόνο, την ημέρα αυτή αναδεικνύονται σημαντικά ζητήματα που σχετίζονται με το σημαντικό αυτό φυτό.

Για τη φετινή επέτειο το κεντρικό μήνυμα είναι η ανάδειξη της σημασίας αυτού του προικισμένου από τη φύση δένδρου στην προστασία του περιβάλλοντος. Γιατί όμως γίνεται αυτό; Τι το ιδιαίτερο διαθέτει αυτό το ευλογημένο δένδρο για να του αποδίδεται τόσο ξεχωριστή σημασία; Στο άρθρο αυτό(αναλυτικά όλο το άρθρο εδώ)θα συνοψισθούν βασικές πληροφορίες για το φυτό αυτό ιδιαίτερα ως προς τη σημασία του στην οικονομία, στην κοινωνία και ιδιαίτερα στο περιβάλλον τόσο για τον κόσμο ολόκληρο, όσο και ιδιαίτερα για τη χώρα μας.

Η σημασία της ελιάς στην παγκόσμια, ευρωπαϊκή και εθνική οικονομία

Με βάση τα στοιχεία του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου την πενταετία 2018-2023 η παγκόσμια παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς κυμάνθηκε από 2.838 χιλ. τόνους σε 3.105 χιλ. τόνους. από την οποία το 26 έως 31% παράχθηκε σε χώρες της ΕΕ. Το προηγούμενο έτος σημειώθηκε σημαντική μείωση της παραγωγής υπολογιζόμενη σε 11% σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά σε 29% στις χώρες της ΕΕ σε σύγκριση με τη μέση παραγωγή της τελευταίας πενταετίες. Η μείωση αυτή δεν ήταν ομοιόμορφη μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Στην Ισπανία η μείωση το προηγούμενο έτος σε σύγκριση με το μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας ήταν στην Ισπανία και Ιταλία 24%, στην Πορτογαλία 5%, αλλά στην Ελλάδα 52%.

Η εξέλιξη της καλλιέργειας της ελιάς και των προϊόντων της στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές ενδογενείς ποικιλίες με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά και ιδιαίτερη προσαρμοστικότητα που αποκτήθηκε ύστερα από καλλιέργεια του φυτού επί χιλιετίες. Οι πιο γνωστές και με εμπορικά χαρακτηριστικά είναι η Μεγαρίτικη («λαδολιά, «περαχωρίτικη»), η Βαλανολιά («κολοβή»), Μαστοειδής («αθηνολιά»), Κορωνεϊκη («λαδολιά»), Κονσερωολιά («αμφίσσης»), Καλαμών («χονδρολιά», «καλαμών»), Χαλκιδικής («χονδρολιά», «χαλικιδικής»), Αμυγδαλολιά («στραυμύτα») και Αδραμιτινή («φραγκολιά»).

Με βάση στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και του ΥΠΑΑΤ που επεξεργάσθηκαν οι Τσιμπούκας και Νέλλας (2021) η καλλιέργεια της ελιάς ακολούθησε μία ανοδική πορεία από το 2011 μέχρι το 2015 και στη συνέχεια άρχισε να μειώνεται σταδιακά.

Διατροφική αξία των προϊόντων της ελιάς

Το ελαιόλαδο και οι ελιές περιέχουν σειρά ουσιών που η έρευνα έχει αποδείξει ότι παίζουν πολύ θετικό ρόλο στην ανθρώπινη υγεία, που συνοπτικά απαριθμούνται από το Διεθνές Ινστιτούτο Ελαιόλαδου, που ιδρύθηκε υπό την αιγίδα του ΟΗΕ το 1959, στα παρακάτω:

Τα προϊόντα της ελιάς συμμετέχουν ως βασικό συστατικό στη μεσογειακή διατροφή που διεθνώς θεωρείται από τις πιο υγιεινές.
Το ελαιόλαδο συμβάλλει στη χαμηλή συχνότητα εμφάνισης καρδιακής ανεπάρκειας στους κατοίκους των χωρών, στις οποίες είναι το κύριο λίπος που καταναλώνεται.
Επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι το ελαιόλαδο ασκεί προστατευτική δράση έναντι ορισμένων κακοήθων όγκων (μαστού, προστάτη, ενδομητρίου, πεπτικού συστήματος, κ.λπ).
Έχει αποδειχθεί, ότι η προσθήκη ελαιόλαδου σε μια δίαιτα έχει σαφή μειωτική επίδραση στην αρτηριακή πίεση. Η τακτική κατανάλωση ελαιόλαδου μειώνει τόσο τη συστολική («μεγάλη») όσο και τη διαστολική («μικρή») αρτηριακή πίεση.
Μια διατροφή πλούσια σε ελαιόλαδο είναι μια καλή εναλλακτική λύση για τη θεραπεία του διαβήτη, και βοηθά στην πρόληψη ή στην καθυστέρηση της εμφάνισης της νόσου.

Ελιά και περιβάλλον

Τα τελευταία λίγα χρόνια βιώνουμε έντονα και στην Ελλάδα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής (ΚΑ), η οποία αποτελεί πλέον ένα από τα κεντρικά ζητήματα στην παγκόσμια ατζέντα. Αυτές τις ημέρες για παράδειγμα διεξάγεται η Παγκόσμια Σύνοδος για το Κλίμα (COP29) στο Αζερμπαϊτζάν, όπου αναμένεται να ληφθούν αποφάσεις που θα απαντήσουν στο τι πρέπει να γίνει από δω και πέρα για την αντιμετώπιση της ΚΑ και την προσαρμογή στα νέα κλιματικά δεδομένα. Τις επιπτώσεις της ΚΑ τις βίωσε με δραματικό τρόπο πρόσφατα η Θεσσαλία. Σήμερα ο κάθε τομέας που μέσα από τη δραστηριότητά συμβάλλει στο φαινόμενο της ΚΑ εξετάζεται με στόχο την μείωση της επίδρασής τους. Ένας από τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας που συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία των αιτίων της ΚΑ, δηλαδή των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) είναι ο αγροτικός τομέας. Οι σχετικές έρευνες δείχνουν ότι οι εκπομπές ΑτΘ από τα εδάφη μέσω της αναπνοής υπερβαίνουν όλες τις άλλες εκπομπές της χερσαίας γης με εξαίρεση τη φωτοσύνθεση. Περίπου 10% των ΑτΘ της ατμόσφαιρας κάθε χρόνο, που είναι περισσότερο κατά δέκα φορές από τις εκπομπές ΑτΘ που παράγονται από τα ορυκτά καύσιμα, περνάει μέσα από το έδαφος. Πρέπει ακόμα να αναφερθεί ότι ο αγροτικός τομέας καταναλώνει ποσοστά νερού περί το 80% των συνολικών παγκόσμιων ποσοτήτων. Αυτοί λοιπόν οι δύο παράγοντες, δηλαδή οι εκπομπές ΑτΘ και η κατανάλωση νερού είναι δύο παράγοντες με καθοριστική σημασία για την εξέλιξη της ΚΑ.

Η ελιά είναι ένα φυτό που έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα σχέση με τους δύο αυτούς παράγοντες. Σε ό,τι αφορά τις εκπομπές ΑτΘ έχει αποδειχθεί με επανειλημμένες έρευνες ότι η ελιά όχι μόνο δεν παράγει ΑτΘ, αλλά απορροφά σημαντικές ποσότητες αυτών που μετρούνται σε 0,36 έως 2,78 τόνους/ha το χρόνο από τη βιομάζα των φυτών και περί τους 8,5 τόνους/ha το χρόνο. Δηλαδή συνολικά απομακρύνει από την ατμόσφαιρα συνολικά μέχρι και περισσότερο από 11 τόνους/ha το χρόνο. Με δεδομένο ότι η έκταση που καλύπτει η ελιά παγκόσμια εκτιμάται σε 11,6 εκατ. ha, οι ποσότητες ΑτΘ που μπορούν απομακρύνονται από την ατμόσφαιρα ετησίως είναι 127,6 εκατ. τόνοι, που είναι σημαντική ποσότητα για μία καλλιέργεια που καλύπτει μια πολύ μικρή επιφάνεια του πλανήτη.

Σε ό,τι αφορά την κατανάλωση νερού αναφέρεται ότι η ελιά είναι ένα φυτό με μοναδικά χαρακτηριστικά σε ό,τι αφορά την αντοχή του στην ξηρασία που του επιτρέπουν να επιβιώνει και να προσαρμόζεται στις πιο ακραίες συνθήκες έλλειψης νερού. Επί πλέον οι έρευνες δείχνουν ότι η ελιά όχι μόνο αντέχει σε συνθήκες έντονης ξηρασίας, αλλά μπορεί να απορροφά νερό ακόμη και σε αρνητικές πιέσεις μέχρι και -2,5 MPa, όταν σε τιμές -1,5 MPa τα περισσότερα φυτά αδυνατούν να απορροφήσουν νερό και ξηραίνονται.

Συνοψίζοντας, τα χαρακτηριστικά αυτά της ελιάς την καθιστούν ένα από τα πιο ανθεκτικά φυτά στην ΚΑ και αυτό αποτελεί ένα πρόσθετο λόγο να τύχει της φροντίδας της Πολιτείας. Δίκαια λοιπόν ο Ελύτης σημείωσε: «Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι, που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις».

Διαβάστε το πλήρες άρθρο εδώ

* Γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, Ερευνητής, πρ. Διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).