Γράφει ο Ευάγγελος Μπαλντούνης (Καθηγητής φιλόλογος)
Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά μνημεία του παρελθόντος, ένα τεράστιο άγαλμα που απεικονίζει ένα μυθολογικό πλάσμα με σώμα λιονταριού και κεφάλι ανθρώπου σε καθήμενη στάση.
Τα μεγέθη της: Σμιλεύτηκε τον 26ο αι. πΧ και αποτελεί το μεγαλύτερο μονολιθικό άγαλμα στον κόσμο. Μήκος: 73,5μ – πλάτος 6 μ – ύψος 20,22 μ. Λίγα ιστορικά μνημεία δοξάστηκαν στον κόσμο όσο αυτό της Σφίγγας. Για 4600 έτη στέκεται αγέρωχη στην έρημο της Γκίζας, ατενίζοντας στα πέρατα του χρόνου και ακούγοντας τις ευχές, τα τάματα και τις επιθυμίες του λαού.
Τι σηματοδοτεί: Σφίγγες γενικά είναι διάφορα τέρατα που τα μέλη του σώματος των αποτελούνται από διάφορα του ενός όντα. Ήσαν άγρια τέρατα, σιωπηλά και αινιγματικά. Η αιγυπτιακή Σφίγγα είναι γένους αρσενικού (η ελληνική ήταν θηλυκού) και συμβολίζει τον αμείλικτο τρόπο με τον οποίο ένας Φαραώ αντιμετωπίζει τους εχθρούς του θρόνου. Τους συντρίβει κάτω από τα πόδια του και τους κατασπαράσσει με τα νύχια του…
Πότε και πώς επεξεργάστηκε: Η ιστορία της ξεκινά λίγο μετά τον θάνατο του Φαραώ Χέοπος, όταν στο θρόνο ανήλθε ο γιος του Χεφρήν (2558 – 2532 πΧ). Σε ένα σημείο δίπλα στη Μεγάλη Πυραμίδα του πατέρα του, είχε περισσέψει ένας βραχώδης όγκος περ. 200μ μήκους και ύψους πάνω από 20μ. Οι αρχιτέκτονες τον συμβούλεψαν ότι συνέφερε πολύ περισσότερο να λαξεύσουν την πέτρα παρά να την μεταφέρουν αλλού. Έτσι η Σφίγγα είναι σμιλευμένη σε ένα ενιαίο τεμάχιο φυσικής πέτρας. Με την προσθήκη ασβεστόλιθου όπου χρειάστηκε, δημιουργήθηκε ένα καθήμενο λιοντάρι με ανθρώπινη μορφή. Τα υπολείμματα κόκκινων, κίτρινων και μπλε χρωμάτων, υποδηλώνουν ότι ήταν κάποτε ζωγραφισμένη με έντονα χρώματα. Σ’ αυτήν δόθηκαν τα χαρακτηριστικά του προσώπου και η κόμμωση του Χεφρήνος.
Καταφυγή των ανίσχυρων: Τα λιοντάρια στην αρχαία Αίγυπτο ήταν οι φύλακες τόσο του ύπνου και του ονείρου, όσο και του άλλου κόσμου. Έτσι η Σφίγγα αποτελούσε τον προστάτη της Νεκρόπολης της Γκίζας. Την εποχή εκείνη ο απλός λαός δεν είχε δικαίωμα εισόδου στους ναούς. Η Σφίγγα όμως δεν ήταν κρυμμένη στα άδυτα ενός ναού. Ήταν ορατή από τους πάντες. Έτσι οι προσκυνητές μπορούσαν να συρρέουν στο μνημείο και να εναποθέτουν στους ιερούς τοίχους τού περιβόλου μικρές πέτρινες στήλες. Σ’ αυτές είχαν χαράξει τις προσευχές τους και τα τάματά τους. Ο απλοϊκός κόσμος τής έδωσε την ιδιότητα τού προστάτη των αδυνάτων και των ανυπεράσπιστων.
Τι επιθυμίες και τι ανάγκες εκφράζανε: Δεν ζητούσαν απ’ αυτήν κάτι παραπάνω από αυτό που γυρεύει σήμερα ένας απλός άνθρωπος: γνώση, δύναμη, υγεία, μακροζωία, ειρηνικά γεράματα και μία καλή ταφή…. Διαβάζουν οι αρχαιολόγοι στις στήλες: «Κάνε να βρω μία καλή ταφή μετά τα γεράματά μου»…. «Βοήθησέ με να φτάσω στη νεκρόπολη των εκλεκτών, όπως όλοι οι δίκαιοι»…. «Δώσε μου γνώση, χάρη και αγάπη»…. «Κάνε με να βλέπω μέσα στα σκοτάδια που δημιουργείς εσύ, φώτισε τα μάτια μου».
Εξήγηση της ονομασίας: Με τι όνομα αποκαλούσαν τη Σφίγγα οι δημιουργοί της, δεν είναι γνωστό. Το άγαλμα δεν αναφέρεται σε καμία επιγραφή του Παλαιού Βασιλείου (26ος αι πΧ), ούτε ο τρόπος κατασκευής του και ο αρχικός σκοπός. Το 1400 πΧ μία ενεπίγραφη στήλη, «Η Στήλη Του Ονείρου», τοποθετήθηκε ανάμεσα στα μπροστινά πόδια της από τον Τούθμωση Δ’. Σ’ αυτήν αποκαλείται Hor – em – akhet = o Ώρος στον Ορίζοντα. Η ονομασία «Σφίγγα» δόθηκε κατά την εποχή της αρχαιότητας (5ος αι πΧ), δηλ. 2000 χρόνια μετά το σκάλισμά της. Αιτία ήταν τα κοινά χαρακτηριστικά της με την ελληνική σφίγγα, ένα μυθολογικό πλάσμα με σώμα λιονταριού, κεφαλή γυναίκας και φτερά αετού (η Σφίγγα της Γκίζας δεν διέθετε φτερά). Η Σφιγξ έχει ετυμολογική ρίζα από το ρήμα σφίγγω, επειδή η Σφίγγα που φύλαγε την είσοδο της πόλης των Θηβών, έπιανε και έσφιγγε μέχρι θανάτου όποιον περαστικό δεν μπορούσε να λύσει το αίνιγμά της. Μια άλλη εξέταση λέει ότι έχει τη ρίζα της στην αρχαία αιγυπτιακή λέξη Ssp – anx, μία γενική ονομασία που δινόταν στα τότε βασιλικά αγάλματα.
Η πρώτη προσπάθεια καθαρισμού: Μετά την εγκατάλειψη της Νεκρόπολης της Γκίζας, η Σφίγγα σταδιακά θάφτηκε στην άμμο, σχεδόν μέχρι τους ώμους. Η πρώτη καταγεγραμμένη προσπάθεια εκσκαφής της χρονολογείται το 1400 πΧ. Τότε ο νεαρός ακόμα πρίγκιπας Τούθμωσις Δ’ μετά από πολύ κόπο μιας ομάδας εργασίας, ξέθαψε το μπροστινό μέρος της. Εκεί τοποθέτησε μία γρανιτένια πλάκα, γνωστή ως «Η Στήλη Του Ονείρου». Πάνω της γραφόταν το όνειρο που είδε και το οποίο αποτέλεσε το κίνητρό του για την ανασκαφή της Σφίγγας. Έχτισε και ένα επιπλέον προστατευτικό πλίνθινο τείχος.
Η πλήρης αποκάλυψη: Ο αέρας όμως μετακινεί συνεχώς την άμμο και η Σφίγγα ξαναβυθίστηκε στη σιωπή της ερήμου. Μια δεύτερη απόπειρα εκσκαφής έγινε από τον Ραμσή Β’ (1279 – 1213 πΧ). Την εποχή τού Νέρωνα (1ος αι μΧ) καθαρίστηκε αρκετά από την άμμο. Το 1817 μΧ έλαβε χώρα η πρώτη σύγχρονη ανασκαφή της, που έφερε στο φως όλο το στήθος του αγάλματος. Ολόκληρη η Σφίγγα ανασκάφτηκε ολότελα από το 1925 έως το 1936. Η διάσωσή της μέχρι τις μέρες μας, παρά την ιδιαίτερη ευπάθειά της, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι παρέμεινε θαμμένη για μεγάλα διαστήματα….
Η κατάληξη της μύτης: Από το άγαλμα λείπει η μύτη, μήκους ενός μέτρου. Ενδελεχής εξέταση του προσώπου δείχνει ότι η μύτη σφυροκοπήθηκε με μακριές βέργες ή σμίλες. Αιγύπτιος ιστορικός του 15ου αι. αναφέρει ότι η καταστροφή της μύτης οφείλεται σε έναν μουσουλμάνο κληρικό του Ισλάμ. Το 1378 μΧ, βλέποντας τους ντόπιους Αιγύπτιους να προσφέρουν δωρεές στο άγαλμα για να αυξηθεί η παραγωγή των καλλιεργειών τους, εξοργίστηκε και την αφάνισε. Για τον λόγο αυτό κρίθηκε ένοχος για βανδαλισμό αρχαιοτήτων και καταδικάστηκε σε θάνατο δι’ απαγχονισμού. Η ιστορία ότι η μύτη χαλάστηκε από κανονιοβολισμούς του στρατού τού Ναπολέοντα, δεν ισχύει.
Η τύχη της γενειάδας: Μαζί με την χαμένη μύτη λείπει επίσης και η τελετουργική φαραωνική γενειάδα. Εξαρχής δεν αποτελούσε τμήμα του προσώπου, αλλά συνιστά μεταγενέστερη προσθήκη. Μέρος της πεσμένης γενειάδας βρέθηκε από τυχοδιώκτες τού 19ου αι και μεταφέρθηκε στο Λονδίνο. Τώρα εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο. Το 1931 η αιγυπτιακή κυβέρνηση επισκεύασε την κεφαλή της, γιατί το 1926 λόγω διάβρωσης, ένα μέρος της κόμμωσης είχε πέσει. Ως εκ τούτου δημιουργήθηκε και μια βαθιά τομή στο λαιμό της Σφίγγας. Πρόσθεσαν ένα τσιμεντένιο κολάρο μεταξύ του καλύμματος της κεφαλής και του λαιμού.
Ανάδειξη της σπουδαιότητάς της: Η Σφίγγα, ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα κειμήλια της Αιγύπτου, είχε καταφέρει από έμβλημα δύναμης και φύλακας της σωρού του Χεφρήνος, να μπει στο Πάνθεον των Αιγυπτίων. Έγινε μια θεότητα με τη δική της πολιτιστική παράδοση, τους προσωπικούς της μύθους, τους ιδιωτικούς της θρύλους και πρέσβευε αξίες παρόμοιες με εκείνες που φρονούσαν γνωστοί θεοί που λατρεύονταν από αιώνες. Το δε βλέμμα της κατευθύνεται προς τα ανατολικά, προς το σημείο του ουρανού που ανατέλλει ο Ήλιος, η ζωή.
~ Όποιος κι αν είναι ο αληθινός λόγος δημιουργίας της, η Σφίγγα δεσπόζει αυτοκρατορικά στην Αφρικανική γη της Αιγύπτου, και ξέρει να κρατάει επτασφράγιστο το μυστικό της ύπαρξής της στα πέτρινα χείλη της. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου που χρησιμοποιούμε την έκφραση «είναι σφίγγα», για τον κρυψίνου, που δεν αποκαλύπτει τις προθέσεις του, τις σκέψεις και τα μυστικά του, που δημιουργεί γύρω του μυστήριο….
Βιβλιογραφία: περιοδικό Physical Review Fluids.
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
