Μία πρόταση καινοτομίας για τον Πηνειό*

Γράφει ο Γιάννης Γιαλαμάς

Στους δείκτες βιώσιμης ανάπτυξης των Ενωμένων Εθνών (στους οποίους γενικά σαν χώρα υστερούμε πολύ), υπάγονται και ο “ζωή κάτω από το νερό” και ο “καθαρό νερό και απολύμανση” (ESG στόχοι 14 και 6).

Αυτές τις ημέρες, γινόμαστε μάρτυρες ενός ασυνήθιστου (η μήπως όχι?) φαινομένου,  με τους αθλητές των ολυμπιακών αγώνων να αρνούνται να βουτήξουν στο Σηκουάνα, λόγω ανησυχίας για πιθανές μολύνσεις, κάτι που ανάγκασε τη Δήμαρχο του Παρισιού να βουτήξει η ίδια στα νερά του για να αποδείξει πως δε συντρέχει λόγος ανησυχίας. Όμως, όχι μόνο τεράστιοι προορισμοί όπως το Παρίσι, αλλά οι περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις με ποτάμι, το έχουν “εκμεταλλευτεί” και το έχουν προσθέσει στο αστικό branding τους, και προσπαθούν συνεχώς να το αναδείξουν, τονίζοντας τη καθαρότητα και την ασφάλεια των υδάτων τους. Και κατά καιρούς δοκιμάζουν διάφορες τεχνολογικές καινοτομίες για τον καθαρισμό αυτών, οπότε σήμερα θα δούμε μία από αυτές, και πως θα μπορούσε να προσαρμοστεί για το ποτάμι μας.

Σύμφωνα με μετρήσεις, τα τελευταία χρόνια, ο Πηνείος ποταμός έχει υποστεί σημαντική μόλυνση από βιομηχανικά και αγροτικά απόβλητα, καθώς και από αστικά λύματα. Αυτό έχει οδηγήσει σε υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, απώλεια βιοποικιλότητας και επιπτώσεις στην τοπική οικονομία που βασίζεται σε αλιεία και αγροτουρισμό. Επίσης, είναι ένα πλήγμα για την εικόνα της Λάρισας, που εδώ και πολλά χρόνια θα μπορούσε να έχει ενσωματώσει τον Πηνειό σε διάφορες αθλητικές δραστηριότητες, πολιτιστικά δρώμενα αλλά και επιχειρηματικές κινήσεις. Αυτό προς στιγμής είναι αδύνατο λόγω της ρύπανσης, η οποία οφείλεται κυρίως σε βιομηχανικά απόβλητα από βιομηχανικές μονάδες στην περιοχή. σε αγροτικά απόβλητα και λιπάσματα από γειτονικές καλλιέργειες και στην ανεπαρκή επεξεργασία αστικών λυμάτων από τις γύρω πόλεις.

Η μόλυνση του Πηνειού οδηγεί ολοένα και περισσότερο σε μείωση των ιχθυοαποθεμάτων, υποβάθμιση των παράκτιων οικοσυστημάτων και απώλεια τουριστικών εσόδων. Επιπλέον, υπάρχουν ανησυχίες για τις επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία από την κατανάλωση μολυσμένων υδάτων.

Και πως θα καθαρίσουμε της Λαρίσης το ποτάμι? Είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε, πως εκτός από τα απορρίμματα των πολιτών της Λάρισας, η ρύπανση του Πηνειού (χημική λόγω λιπασμάτων, αλλά και θερμική λόγω της αστικής θερμικής νησίδας), προέρχεται σε μεγάλο βαθμό, από την ρύπανση άλλων πόλεων, που διοχετεύουν το ποτάμι που διασχίζει τη πόλη της Λάρισας. Ο Πηνειός είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποταμούς της Ελλάδας, που διασχίζει την Κεντρική Ελλάδα και εκβάλλει στο Αιγαίο Πέλαγος

Το WasteShark (της Ολλανδικής εταιρείας Ranmarine) είναι ένα μικρό αυτόνομο σκάφος επιφανείας (ASV) που διαπρέπει στον αποτελεσματικό χειρισμό των υδρόβιων αποβλήτων, θα μπορούσε να υιοθετηθεί για τις ανάγκες της Λάρισας. Με κομψό αλλά στιβαρό σχεδιασμό (θυμίζει μικρό καταμαράν) με κεντρικά τοποθετημένο καλάθι ανάμεσα στις γάστρες, το WasteShark ενσωματώνει μια ποικιλία από αισθητήρες και τεχνολογίες αιχμής. Αυτός ο προσεγμένος συνδυασμός επιτρέπει την απρόσκοπτη πλοήγηση και τον σχολαστικό καθαρισμό των υδάτινων σωμάτων, εξασφαλίζοντας μια εξαιρετικά αποτελεσματική λύση διαχείρισης απορριμμάτων.Συγκεκριμένα, το WasteShark (https://www.ranmarine.io/products/wasteshark/) διαθέτει πολλά πλεονεκτήματα, όπως η φιλικότητα προς το περιβάλλον με μηδενικές εκπομπές θερμοκηπίου, η ευελιξία στις εφαρμογές, το χαμηλό κόστος, η ευκολία στη λειτουργία και η φορητή ανάπτυξη.

Το χειροκίνητο μοντέλο WasteShark επιτρέπει στους χρήστες να ελέγχουν τις λειτουργίες του drone, παρέχοντας προσαρμοστικότητα σε καταστάσεις σε πραγματικό χρόνο. Με αυτό το μοντέλο, οι χρήστες μπορούν χειροκίνητα να πιλοτάρουν το WasteShark για να πλοηγηθούν σε υδάτινα σώματα και να στοχεύσουν συγκεκριμένες περιοχές για συλλογή απορριμμάτων ή συλλογή δεδομένων.

Αν όμως, θεωρούμε υπερβολή το να απασχολούνται επιπλέον υπάλληλοι για το χειρισμό του, υπάρχει  και το αυτόνομο μοντέλο, το οποίο έχει σχεδιαστεί ειδικά για αποτελεσματικές λειτουργίες που βασίζονται σε προκαθορισμένες διαδρομές αποστολής. Οι χρήστες μπορούν να επιλέξουν την επιθυμητή διαδρομή λειτουργίας και να προκαθορίσουν τη διαδρομή του WasteShark, εξασφαλίζοντας πλήρη κάλυψη της περιοχής-στόχου για διαχείριση απορριμμάτων ή συλλογή δεδομένων. Επιπλέον, η ενσωμάτωση της τεχνολογίας LiDAR ενισχύει την ασφάλεια επιτρέποντας την αποφυγή σύγκρουσης. Οι διαδρομές αποστολής μπορούν να αποθηκευτούν και να εκτελούνται ξανά όσο συχνά χρειάζεται, επιτρέποντας τη συνεπή και συστηματική παρακολούθηση ή προσπάθειες καθαρισμού.

Και αν δεν είναι επαρκείς οι δυνατότητες του προηγούμενου μοντέλου, διότι στο Πηνειό συσσωρεύονται αρκετά μεγάλα εμπόδια όπως οι κορμοί δέντρων, υπάρχει και το  MegaShark το οποίο έχει σχεδιαστεί για στοχευμένη απομάκρυνση απορριμμάτων σε δύσκολα περιβάλλοντα και διαθέτει μια αξιοσημείωτη ικανότητα πλοήγησης σε περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση. Ο βελτιωμένος σχεδιασμός του επιτρέπει την αποτελεσματική συλλογή διαφόρων απορριμμάτων, από πλαστικά έως φύκια ή βιομάζα, διευκολύνοντας έτσι τις εκτεταμένες προσπάθειες καθαρισμού που ξεπερνούν τις εναλλακτικές μεθόδους.

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της εταιρείας, οι χειριστές έχουν την ευκολία να ελέγχουν απρόσκοπτα το σκάφος είτε από το κατάστρωμα του είτε από απόσταση, διασφαλίζοντας την προσαρμοστικότητα και τη φιλικότητα προς τον χρήστη. Επιπλέον, εξοπλισμένο με τεχνολογία αιχμής μπαταριών, το MegaShark μπορεί να λειτουργεί χωρίς εκπομπές ρύπων για έως και 8 ώρες, μετριάζοντας τις περιβαλλοντικές ζημιές που συχνά συνδέονται με τα παραδοσιακά σκάφη που κινούνται με ντίζελ ή βενζίνη και προστατεύοντας την καθαρότητα των πλωτών οδών.

Τα δεδομένα είναι πιο πολύτιμα από το χρυσάφι…

Επίσης, η διαδικτυακή πλατφόρμα (Rm-connect)  έχει σχεδιαστεί για τον εύκολο έλεγχο της αυτόνομης σειράς προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των WasteShark και MegaShark. Ο Δήμος μιας πόλης σαν τη δική μας μπορεί να διαχειριστεί το στόλο του χωρίς κόπο με εύχρηστα χειριστήρια και ενημερώσεις σε πραγματικό χρόνο. Συγχρόνως, μπορεί να αποκτά πολύτιμες γνώσεις μέσω εργαλείων δεδομένων αισθητήρων και αναφορών επιπτώσεων, βελτιστοποιώντας τις λειτουργίες για μόνιμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Τα παραπάνω σκάφη είναι σε θέση να συλλέγουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του νερού (ranmarine.io/solutions/water-quality/). Αυτά τα δεδομένα έχουν γεωγραφική σήμανση και χρονοσήμανση, και συνεπώς παρέχουν μια ακριβή εικόνα της υγείας του οικοσυστήματος. Χρησιμοποιώντας κατάλληλους αισθητήρες, ο Δήμος της πόλης μπορεί να παρακολουθεί την ποιότητα του νερού τους και να διασφαλίζει τη συμμόρφωση με τους κανονισμούς ρύπανσης. Ο έγκαιρος εντοπισμός πιθανών ρύπων βοηθά επίσης στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, καθιστώντας το νερό ασφαλές για όλους. Επίσης, υπάρχουν και άλλες εταιρείες που παρέχουν παρόμοιες λύσεις, και ο γραφών αναφέρει απλά τη μία που είδε με τα μάτια του στα κανάλια της Χάγης επί τω έργω.

Μόνο η Λάρισα, δεν αρκεί…

Ο Δήμος μας, σε συνεργασία με άλλους Δήμους της Περιφέρειας, μπορεί να κάνει και επέκταση της γεωγραφικής κάλυψης της εφαρμογής, ώστε να παρακολουθεί περισσότερα σημεία κατά μήκος του ποταμού και των παραποτάμων του. Έτσι, θα μπορούν ολιστικά να κάνουν ενσωμάτωση προηγμένων αναλυτικών εργαλείων, όπως μοντέλα πρόβλεψης της ρύπανσης και συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης. Σε όλα αυτά, μέσω της περιφέρειας, θα πρέπει να δημιουργηθεί εύχρηστη διεπαφή διαχείρισης για τις τοπικές αρχές, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν, να αναλύουν και να λαμβάνουν αποφάσεις βάσει των δεδομένων. Επίσης, σε συνεργασία με πανεπιστημιακά τμήματα και εργαστήρια (όπως το Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων και το εργαστήρι παρακολούθησης Βιοποικιλότητας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) αλλά και σε συνεργασία με τοπικούς φορείς, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα που θα κάνει:

• Χρήση τεχνολογίας Internet of Things για την ανάπτυξη ενός δικτύου έξυπνων αισθητήρων σε όλο το μήκος του ποταμού.

• Ενσωμάτωση τεχνητής νοημοσύνης και μηχανικής μάθησης για την αυτόματη ανάλυση των δεδομένων και την πρόβλεψη μελλοντικών σεναρίων ρύπανσης.

• Ανάλυση ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης περιβαλλοντικών δεδομένων, που θα συνδυάζει δεδομένα από διάφορες πηγές (αισθητήρες, δορυφόρους, μετεωρολογικούς σταθμούς κ.λπ.).

• Ανάπτυξη ενός διαδραστικού χάρτη και ψηφιακής διεπαφής για την οπτικοποίηση των δεδομένων και την υποβολή αναφορών από τους πολίτες (Crowdsourcing).

Η εφαρμογή θα χρησιμοποιεί αισθητήρες και δορυφορικά δεδομένα για να παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο την ποιότητα του νερού του Πηνειού ποταμού σε διάφορα σημεία κατά μήκος της ροής του. Η εφαρμογή θα μπορεί κάλλιστα να προσφέρει τις ακόλουθες λύσεις:

1. Παρακολούθηση των επιπέδων ρύπανσης σε πραγματικό χρόνο, επιτρέποντας την έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση των προβλημάτων.

2. Χαρτογράφηση των πηγών ρύπανσης και των «καυτών σημείων» κατά μήκος του ποταμού.

3. Παροχή δεδομένων και αναλύσεων στις τοπικές αρχές και την κοινότητα, ώστε να λαμβάνονται πιο τεκμηριωμένες αποφάσεις για την αντιμετώπιση της μόλυνσης.

4. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την κατάσταση του ποταμού και τις προσπάθειες αποκατάστασης.

5. Συστηματική ρουτίνα καθαρισμού του ποταμού αλλά και άμεση επέμβαση για έκτακτες ανάγκες καθαρισμού

Και γιατί είναι ανάγκη να καθαρίζουμε το ποτάμι;

Ειναι σημαντικό να καταλάβουμε, πως ο καθαρισμός του ποταμιού, θα επιφέρει πιο γρήγορη και αποτελεσματική παρακολούθηση του όγκου των νερών του, τα σημεία που ξεχειλίζει, και άλλες σημαντικές πληροφορίες, που είναι απαραίτητες σε καταστάσεις φυσικών καταστροφών όπως ο Daniel. Όχι μόνο θα βοηθήσει στην καλύτερη ροή του νερού προς τη θάλασσα δηλαδή, αλλά θα ευνοήσει την τοποθέτηση των αισθητήρων για τη συλλογή των δεδομένων.

Με όλα τα παραπάνω, τα άμεσα αποτελέσματα θα είναι ο εντοπισμός και αντιμετώπιση σημαντικών πηγών ρύπανσης, όπως βιομηχανικές μονάδες και αγροτικές δραστηριότητες. Επίσης, θα βελτιωθεί η ποιότητα του νερού σε ορισμένα τμήματα του ποταμού, με θετικές επιπτώσεις στην τοπική οικολογία και οικονομία. Τέλος, θα επέλθει αυξημένη ευαισθητοποίηση και συμμετοχή της τοπικής κοινότητας στις προσπάθειες προστασίας του Πηνειού. Θα μπει σιγά σιγά στην ζωή μας, ένα κομμάτι, που το θεωρούμε απόμακρο και ίσως “τοξικό”.

Για να ενισχύσουμε την αποτελεσματικότητα και την εμβέλεια της νέας εφαρμογής, θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε συνέργειες με άλλες ψηφιακές πλατφόρμες παρακολούθησης περιβάλλοντος, ώστε να ενοποιηθούν τα δεδομένα και να δημιουργηθεί μία ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης. Πρωτίστως, με το εθνικό δίκτυο παρακολούθησης Υδάτων (http://nmwn.ypeka.gr/?q=surface-stations), αλλά και άλλες τοπικές αρχές και φορείς διαχείρισης υδάτινων πόρων, ώστε να διασφαλιστεί η ενσωμάτωση της εφαρμογής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

Στα παραπάνω, συναντώνται πολλά τεχνολογικά ζητήματα ως εμπόδια, και οικονομικοί περιορισμοί, αλλά είναι μία καλή ευκαιρία, με την δημιουργία της αντιδημαρχίας Κλιματικής Αλλαγής να θέτονται στο τραπέζι, σήμερα, λύσεις που μπορούν να φέρουν αποτελέσματα αύριο. Η εφαρμογή θα χρειαστεί χρηματοδότηση από Ευρωπαϊκά και Εθνικά κονδύλια, και με το πέρας της ολοκλήρωσης της, μπορεί να δίνεται σε άλλους Δήμους, αφού πρώτα παραμετροποιηθεί κατάλληλα για το κάθε ποτάμι (πχ Τρίκαλα). Η χρήση της εφαρμογής από άλλες πόλεις, και η δημιουργία ενός “οικοσυστήματος” καθαρισμού των ποταμών, θα βοηθήσει και τις υπόλοιπες πόλεις, ειδικά όταν τα ποτάμια τους είναι συγκοινωνούντα και αλληλομολύνονται.

Σε επόμενο άρθρο θα μιλήσουμε για το Environmental Insights Explorer (EIE) της Google Earth Engine, και το  WaterWatch.

Ο Γιάννης Γιαλαμάς είναι μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα “ Έξυπνες Πόλεις” του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.