Του Κωνσταντίνου Κοντοκώστα
Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκεται η ευρωπαϊκή ναυτική επιχείρηση «Ασπίδες» που έχει ως κύριο στόχο την προστασία της ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα και την απόκρουση επιθέσεων από τους αντάρτες Χούθι που δραστηριοποιούνται κυρίως στη Βόρεια Υεμένη.
Σημαντικό ρόλο στη συγκεκριμένη επιχείρηση διαδραματίζει το Ελληνικό Στρατηγείο Επιχειρήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (ΕΣΕΕΕ) της 1ης ΣΤΡΑΤΙΑΣ/EU-OHQ στη Λάρισα που συντονίζει επιχειρησιακά το σχέδιο. Να σημειωθεί ωστόσο πως η επιχείρηση «Ασπίδες» δεν είναι η πρώτη στην οποία εμπλέκεται το στρατηγείο στη Λάρισα.
Η αρχή έγινε το 2014 όταν η 1η Στρατιά αποτέλεσε την επιχειρησιακή βάση για την επέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία που τότε αντιμετώπιζε ανθρωπιστική κρίση και απειλές από τρομοκρατικές και εγκληματικές οργανώσεις.
Δέκα χρόνια μετά η Λάρισα επιστρέφει στη διεθνή σκακιέρα με την υπόθεση των ανταρτών Χούθι που αρχίζει να απασχολεί από τον Οκτώβριο του 2023.
Επιθέσεις για το Μεσανατολικό
Οι Χούθι είναι ένα ένοπλο πολεμικό και πολιτικό θρησκευτικό κίνημα που εμπλέκεται από τη δεκαετία του ‘90 στον εμφύλιο πόλεμο στην Υεμένη. Τα τελευταία είκοσι χρόνια με τη στήριξη του Ιράν εμπλέκεται σε συγκρούσεις με τη Σαουδική Αραβία ενώ με αφορμή τις πρόσφατες εχθροπραξίες μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, άρχισαν τις επιθέσεις στην περιοχή γύρω από την Ερυθρά Θάλασσα.
Τον Οκτώβριο ο ηγέτης του κινήματος ανακοίνωσε πως το κίνημα θα σταθεί στο πλευρό των Παλαιστινίων και απείλησε πως θα επιτεθούν με πυραύλους και drone αν οι ΗΠΑ εμπλακούν στον πόλεμο. Καθώς οι εβδομάδες περνούσαν οι επιθέσεις σε πλοία που διέρχονταν από περιοχές που ελέγχουν οι αντάρτες γίνονταν αδιάκριτα χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η χώρα προέλευσης.
Μέχρι τον Μάρτιο πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 60 επιθέσεις αναγκάζοντας μερικά πλοία να πηγαίνουν ακόμα και γύρω από την Νότια Αφρική για να τις αποφύγουν προκαλώντας σοβαρά προβλήματα στο διεθνές εμπόριο.
Η πρώτη διεθνής παρέμβαση έγινε στις 10 Ιανουαρίου όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε ψήφισμα που καλεί τους Χούθι να σταματήσουν αμέσως τις εχθροπραξίες στην Ερυθρά Θάλασσα. Στις 19 Φεβρουαρίου το Συμβούλιο των Υπουργών της Ευρωπαϊκης Ενωσης αποφάσισε την έναρξη της επιχείρησης «Ασπίδες» με το επιχειρησιακό στρατηγείο στη Λάρισα μετά και από πρόταση του υπουργού Άμυνας, Νίκου Δενδια.
«Ασπίδες» στη θάλασσα
Η επιχείρηση «Ασπίδες» είναι ενεργή κατά μήκος των κύριων θαλάσσιων γραμμών επικοινωνίας στα στενά Μπάαμπ αλ-Μαντάμπ και τα στενά του Χορμούζ, καθώς και στα διεθνή ύδατα στην Ερυθρά Θάλασσα, στον Κόλπο του ‘Αντεν, στην Αραβική Θάλασσα, στον Κόλπο του Ομάν και τον Περσικό Κόλπο. Στόχοι της επιχείρησης είναι η προστασία των διερχόμενων πλοίων από επιθέσεις σε αέρα και θάλασσα, η συνοδεία των πλοίων, η επιτήρηση του χώρου και ο διαμοιρασμός πληροφοριών σχετικά με την ασφάλεια στην περιοχή.
Το μπάτζετ της επιχείρησης η οποία θα διαρκέσει ένα χρόνο, είναι 8 εκατομμύρια ευρώ και στην επιχειρησιακή βάση στη Λάρισα θα απασχολούνται 130 άτομα. Επιχειρησιακός Διοικητής είναι ο Αρχιπλοίαρχος Βασίλειος Γρυπάρης και Διοικητής Δύναμης ο Αντιναύαρχος Στέφανος Κωνσταντίνος.
Για τους σκοπούς της επιχείρησης υπάρχει υποστήριξη από τέσσερις φρεγάτες. Η φρεγάτα «Ύδρα» είχε αποπλεύσει στις 26 Φεβρουαρίου από τον ναύσταθμο της Σαλαμίνας προκειμένου να πάρει μέρος στην επιχείρηση. Μάλιστα στις 13 Μαρτίου έβαλε με πυροβόλο κατά δύο UAVs που απειλούσαν εμπορικό πλοίο στον Κόλπο του Άντεν. Συνολικά μέσα σε ένα μήνα από την έναρξη της επιχείρησης, 35 εμπορικά πλοία εξασφάλισαν ασφαλή διέλευση.
Ωστόσο παρά τη διαφαινόμενη χρησιμότητα της επιχείρησης για το παγκόσμιο εμπόριο και την ασφάλεια του προσωπικού των πλοίων η εμπλοκή της Ελλάδας προκάλεσε αντιδράσεις σε μερίδα της κοινωνίας. Το περασμένο Σάββατο πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα πανελλήνιο συλλαλητήριο από τον Πανελλαδικό Συντονισμό ενάντια στις Ευρωνατοϊκές Βάσεις στη Θεσσαλία.
Η ανάλυση του Δρ. Κούρτη
Επιχειρώντας να κατανοήσουμε το νομικό υπόβαθρο πίσω από την επιχείρηση και τη συμβατότητα του με το διεθνές δίκαιο, απευθυνθήκαμε στον Δρ. Δημήτριο Α. Κούρτη ο οποίος είναι διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου Νομικής Σχολής ΑΠΘ, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής-Ακαδημαϊκός Υπότροφος και Εντεταλμένος Διδασκαλίας Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Σχολή ΑΠΘ.
Σχετικά με την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΣΑ) μας αναφέρει πως αυτή θέτει μια σειρά νομικών προκλήσεων. Αναλυτικά η τοποθέτηση του:
“Στις 10 Ιανουαρίου του 2024, το ΣΑ του ΟΗΕ, ενεργώντας υπό το Κεφάλαιο VII του Χάρτη, υιοθέτησε την Απόφαση 2722 (2024), σύμφωνα με την οποία: «[το ΣΑ] […] επισημαίνει το δικαίωμα των κρατών μελών, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, να υπερασπίζονται τα πλοία τους από επιθέσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που υπονομεύουν τα δικαιώματα και τις ελευθερίες ναυσιπλοΐας».
Επομένως, κατά την ορθότερη γνώμη, μόνον αν το γενικό διεθνές δίκαιο αναγνωρίζει στα κράτη ένα τέτοιο δικαίωμα (υπεράσπισης των πλοίων από επιθέσεις κλπ.), τότε οι ενδιαφερόμενες κυβερνήσεις μπορούν να επικαλεστούν την τρίτη παράγραφο του διατακτικού της επίμαχης απόφασης. Υπό το γενικό διεθνές δίκαιο ένα τέτοιο δικαίωμα όντως υφίσταται αν και οι λεπτομέρειες της ενεργοποίησής του αποτελούν σημείο έντονης αντιπαράθεσης.
Ειδικότερα εάν έχουμε επίθεση εναντίον του εμπορικού στόλου ενός κράτους, υφίσταται επίθεση κατά το διεθνές δίκαιο, η οποίο κινητοποιεί το δικαίωμα στη νόμιμη άμυνα (ατομική και συλλογική), κατ’ Αρθρ. 51 του Χάρτη του ΟΗΕ.
Εν τούτοις, στην υπό συζήτηση περίπτωση, τα βασικά προβλήματα είναι δύο: (α) οι Χούθι δεν είναι κράτος, αλλά μη κρατικός δρων που μετέχει σε μη διεθνή ένοπλη σύρραξη· (β) η αναφορά σε «στόλους» φαίνεται να προϋποθέτει την ύπαρξη ενός κατωφλιού/ορίου βίας.
Αναφορικά με το πρώτο ζήτημα, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι πλέον το δικαίωμα στη νόμιμη άμυνα συννόμως επεκτείνεται και εναντίον μη κρατικών δρώντων εφόσον έχουν εγκαθιδρύσει ένα de facto καθεστώς αποτελεσματικού ελέγχου με εδαφικά ερείσματα (προϋπόθεση που πληρούται στην περίπτωση των Χούθι).
Το δεύτερο ζήτημα, ωστόσο, δεν επιδέχεται ευθείας απάντησης. Ειδικότερα, εάν εξετάσουμε το παράδειγμα μιας μεμονωμένης επίθεσης εναντίον πλοίου του πολεμικού στόλου ενός κράτους τότε, βάσει και της νομολογίας του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης, έχουμε την ευχέρεια να υποστηρίξουμε πως η επίθεση εναντίον ενός μόνο πολεμικού πλοίου μπορεί να είναι αρκετή για να θέσει σε λειτουργία το εγγενές δικαίωμα της άμυνας. Συναφές είναι και το δόγμα των ΗΠΑ περί «άμυνας μονάδας» (unit self-defense), σύμφωνα με το οποίο επίθεση εναντίον ιδιωτικού εμπορικού πλοίου που βρίσκεται σε σχέση χωρικής εγγύτητας με αμερικανικό πολεμικό πλοίο, δικαιολογεί την άσκηση του δικαιώματος νόμιμης άμυνας.
Στην περίπτωση που μας απασχολεί, η εντολή της επιχείρησης EUNAVFOR ASPIDES έχει προεχόντως αμυντικό χαρακτήρα, ενσαρκώνοντας το δικαίωμα των κρατών που δρουν δι’ αυτής στη συλλογική άμυνα έναντι επιθέσεων προς εμπορικά πλοία, υπό τον όρο ότι οι επιθέσεις αυτές θα υπερβαίνουν το όριο, θα αποτελούν δηλαδή κάτι περισσότερο από σποραδικά γεγονότα διαταρακτικά της ναυσιπλοΐας. Βέβαια, δεδομένης της κατάστασης, εύλογα θα μπορούσε κανείς να πει ότι πολλές σποραδικές επιθέσεις ιδωμένες ως «σώρευση γεγονότων» ήδη ικανοποιούν το κρίσιμο κατώφλι βίας.
Επικουρικά, η EUNAVFOR ASPIDES εκφράζει την από κοινού άσκηση του δικαιώματος των μετεχόντων κρατών να προλάβουν και να καταστείλουν πράξεις πειρατείας στην ανοιχτή θάλασσα.
Τέλος, η EUNAVFOR ASPIDES εδράζεται και στο δικαίωμα που έχουν τα κράτη-μέλη της Σύμβασης του ΟΗΕ για την Καταστολή των Παράνομων Πράξεων κατά της Ασφάλειας της Ναυσιπλοΐας (SUA) του 1988 και του Πρωτοκόλλου αυτής του 2005 να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα για την προστασία των πλοίων τους από πράξεις τρομοκρατίας στη θάλασσα.
Μάλιστα, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η Απόφαση 2722 (2024) διεύρυνε κατά τι αυτή την εκτελεστική δικαιοδοσία των κρατών με σκοπό την προάσπιση ακόμη και εμπορικών πλοίων που τελούν υπό σημαία κράτους που δε μετέχει στην υπό εξέταση επιχείρηση”.
Στη συνεδρίαση του ΣΑ, Ρωσία, Κίνα, Μοζαμβίκη και Αλγερία, απείχαν από την ψηφοφορία με τη Ρωσία να θίγει θέματα παράβασης μη τήρησης του διεθνούς δικαίου. Ο κ. Κούρτης εξηγεί:
Η Ρωσική Ομοσπονδία ζήτησε, πριν την ψηφοφορία, να διαγραφεί η επίμαχη παράγραφος του διατακτικού του (τότε) σχεδίου, υποστηρίζοντας ότι το δικαίωμα των κρατών να λαμβάνουν αμυντικά μέτρα για την προστασία των εμπορικών τους πλοίων έναντι επιθέσεων στην ανοικτή θάλασσα δεν είναι υπαρκτό στο διεθνές δίκαιο.
Τα ελατήρια της βούλησης της Ρωσίας σ’ αυτήν την περίπτωση είναι προφανή. Επιδίωξε να εξουδετερώσει το ενδεχόμενο επικύρωσης εκ μέρους του ΣΑ υπό το Κεφάλαιο VII του Χάρτη του ΟΗΕ της στρατιωτικής παρουσίας και δράσης των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, όπως εκείνη εκφράστηκε με την έναρξη της επιχείρησης Prosperity Guardian υπό την ηγεσία των ΗΠΑ έναν περίπου μήνα πριν την υιοθέτηση της επίμαχης Απόφασης 2722.
Η θέση της Ρωσικής Ομοσπονδίας παραβλέπει ότι τουλάχιστον στην κλασική του εκδοχή, όπως εκφράστηκε μέσα από το Ψήφισμα 3314(ΧΧΙΧ) της 14ης Δεκεμβρίου 1974, το διεθνές δίκαιο επιτρέπει στα κράτη να λαμβάνουν αμυντικά μέτρα εάν ο εμπορικός τους στόλος δεχθεί επίθεση. Επομένως, μια συλλήβδην απόρριψη της ύπαρξης του δικαιώματος, παρόμοια με εκείνη που επιχείρησε ο Ρώσος μόνιμος αντιπρόσωπος στο ΣΑ, είναι ατυχής και άστοχη.
Εξάλλου, η αιτιολόγηση της ρωσικής αποχής μετά την ψήφιση της απόφασης και η αναφορά στη Σύμβαση του Μοντέγκο Μπέι του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας (ΣΔΘ) είναι μάλλον παραπλανητική. Ειδικότερα, η ΣΔΘ αποτελεί μεν ειδικότερο δίκαιο (lex specialis) για τα θέματα που ρυθμίζει, αλλά –σύμφωνα και με τη βούληση των συντακτών της– απέφυγε συστηματικά να συμπεριλάβει στο πεδίο εφαρμογής της ζητήματα απειλής ή χρήσης βίας, περιλαμβανομένων των θεμάτων που προκύπτουν από την άσκηση του δικαιώματος στη νόμιμη άμυνα σε περιοχές εκτός εθνικής δικαιοδοσίας, όπως η ανοιχτή θάλασσα.
Δεδομένου ότι στο διεθνές δίκαιο ισχύει η αρχή της ελευθερίας της κρατικής δράσης η ρωσική θέση δε μπορεί να γίνει αποδεκτή με τους όρους που διατυπώθηκε.
Τα κράτη έχουν το επίμαχο δικαίωμα άμυνας τουλάχιστον όταν επίκειται ή βρίσκεται σε εξέλιξη επίθεση εναντίον των πλοίων του εμπορικού τους στόλου, έστω και αν αυτή η επίθεση προέρχεται από μη κρατικό δρώντα που ενεργεί ωσεί κράτος (έχει εδαφικά ερείσματα και αποτελεσματικό έλεγχο όπως και ικανότητα διεξαγωγής συντονισμένων επιθέσεων).
Παρόμοια, τα κράτη έχουν δικαίωμα λήψης προφυλακτικών μέτρων υπό τη Σύμβαση SUA και διαθέτουν αρμοδιότητα πάταξης των πράξεων πειρατείας τόσο από τη ΣΔΘ όσο και από το εθιμικό διεθνές δίκαιο.
Σε τελική ανάλυση, αντίθετα με την επιχείρηση Prosperity Guardian των ΗΠΑ και των συμμάχων της, η ευρωπαϊκή επιχείρηση ASPIDES δεν έχει εμπλακεί στην ένοπλη σύρραξη της Υεμένης. Ασκεί μονάχα στενά οριζόμενες αμυντικές και προστατευτικές λειτουργίες, εκφράζοντας τη βούληση των κρατών-μελών της ΕΕ να εγγυηθούν την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας στην περιοχή και να προλάβουν/καταστείλουν επιθέσεις εναντίον εμπορικών σκαφών.
Οι επιθέσεις αυτές εξεταζόμενες ως επιμέρους εκφάνσεις μιας ευρύτερης πολιτικής τρομοκρατίας και διατάραξης της ελευθεροπλοΐας και της ασφάλειας της ναυσιπλοΐας κινητοποιούν το δικαίωμα των κρατών της σημαίας των στοχευόμενων πλοίων στη νόμιμη άμυνα. Η δε Απόφαση 2722 αποτελεί το νομικό θεμέλιο για την άσκηση αυτού του δικαιώματος και στο πλαίσιο οργανωμένων επιχειρήσεων, όπως η «ASPIDES».
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
