Η ηφαιστειότητα (και σεισμικότητα) του Βορείου Ευβοϊκού – Λιχάδα (βίντεο + φωτοθήκη)

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου

ΓΕΝΙΚΑ: Η ευρύτερη περιοχή του Βορείου Ευβοϊκού κόλπου αποτελεί μία ενεργά επεκτεινόμενη λεκάνη της κεντρικής Στερεάς Ελλάδος. Τα ιζήματα που αποτίθενται στη λεκάνη αυτή υπόκεινται στην τεκτονική δραστηριότητα της περιοχής. Μάλιστα, χαρτογραφήθηκαν τρεις κύριες ιζηματικές ενότητες που αντιπροσωπεύουν αντίστοιχες διαδοχικές φάσεις απόθεσης ιζημάτων, καθώς επίσης ρηξιγενείς ζώνες και κατολισθήσεις. Κύριο χαρακτηριστικό του υποβάθρου του κόλπου φαίνεται να είναι οι συνολικά 8(!) τον αριθμό, μεγάλες τεκτονικές τάφροι που υπάρχουν στην περιοχή, οι οποίες κατά τις παγετώδεις περιόδους του Τεταρτογενούς μάλλον αποτελούσαν λιμναία περιβάλλοντα. Ακόμη, διακρίνεται πιθανή προέκταση ορισμένων ρηγμάτων της ξηράς προς το θαλάσσιο χώρο.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ: Η περιοχή του Β. Ευβοϊκού περιβάλλεται από ηφαιστειακά κέντρα, που σήμερα θεωρούνται σβησμένα. Μόνη απόδειξη του “εκρηκτικού” παρελθόντος της περιοχής είναι οι θερμοπηγές και τα επιφανειακά υλικά που προέρχονται από μαγματικές αποθέσεις. Έτσι γύρω από την περιοχή υπάρχουν οι θερμές πηγές των Καμένων Βούρλων, των Θερμοπυλών, της Αιδηψού, των Γιάλτρων, των Ηλίων [Εύβοιας], τα ρήγματα της Αρκίτσας, καθώς και απομεινάρια ηφαιστειακών σχηματισμών, όπως οι νησίδες στην είσοδο του Παγασητικού κόλπου και, στο κέντρο περίπου της εξεταζόμενης περιοχής, τα Λιχαδονήσια και η νησίδα Στρογγυλή.

ΤΑ ΛΙΧΑΔΟΝΗΣΙΑ: Στο βόρειο Ευβοϊκό κόλπο, ανάμεσα στα Καμένα Βούρλα και στην Εύβοια [Κάβος Λιχάδας], βρίσκεται μια σειρά από πράσινες νησίδες και βραχονησίδες, τα Λιχαδονήσια. Υπάρχει αναφορά στα Λιχαδονήσια ότι η Στρογγυλή υπήρξε δόμος σβησμένου ηφαιστείου. Εκατομμύρια έτη π.Χ. η Εύβοια ήταν ενωμένη με την κεντρική Στερεά Ελλάδα και με τις γεωλογικές μεταβολές που συνέβησαν, ένα κομμάτι καταποντίστηκε και έμειναν στην επιφάνεια η Στρογγυλή και τα Λιχαδονήσια. Τα ηφαιστειακά πετρώματα αυτών των θέσεων χαρακτηρίζονται ως ασβεστοαλκαλικές λάβες και περιλαμβάνουν βασάλτες και βασαλτικούς ανδεσίτες. Η ηφαιστειότητα εντοπίζεται χρονολογικά μεταξύ 3 εκατομμυρών και 500.000 ετών πριν. Έλαβε δηλαδή χώρα κατά τη διάρκεια του Πλειοκαίνου και του Πλειστοκαίνου. Τα μεγαλύτερα από τα νησάκια αυτά είναι η Στρογγυλή και η Μονολιά, λίγο μικρότερα η Μικρή Στρογγυλή, το Στενό, η Βάγια και μερικά ακόμα μικρότερα που ονομάζονται ποντικονήσια. Μαζί αποτελούν ένα νησιωτικό σύμπλεγμα εξαίρετης φυσικής ομορφιάς. Η Στρογγυλή αποτελεί την κορυφή ενός ηφαιστείου [ίσως δόμος ή κρατήρας] και παντού υπάρχουν μαύρα και κόκκινα, συμπαγή και πορώδη πετρώματα φυσικά μνημεία και αποδείξεις της γεωλογικής ιστορίας της περιοχής. Είναι χαμηλότερη των 40 μέτρων. Δεν υπάρχουν ακρογιάλια και κόλποι, μόνο ένας πολύ μικρός όρμος στη βορειοδυτική πλευρά του. Το νησάκι περιβάλλεται από ηφαιστειογενή βράχια. Τα νερά γύρω από το νησί βαθαίνουν απότομα και μόνο στο βόρειο μέρος, αυτό που εκτείνεται προς τα Λιχαδονήσια, είναι ομαλά και σχετικά ρηχά καθώς αποτελούν την προέκταση της ξέρας που τα ενώνει. Τα υπόλοιπα Λιχαδονήσια είναι η νήσος Μονολιά που είναι και το μεγαλύτερο νησάκι του συμπλέγματος, και κάποια μικρότερα που χωρίζονται με στενά κανάλια, κάποια προσβάσιμα από μικρά σκάφη. Ακόμη υπάρχουν και μια σειρά από βραχονησίδες που είναι διάσπαρτες περιμετρικά των νησιών. Σε αντίθεση με τη Στρογγυλή, τα Λιχαδονήσια έχουν αρκετές όμορφες, ρηχές και καθαρές παραλίες. Μικροί κολπίσκοι και όρμοι, μάλιστα κάποιοι αποτελούμενοι από ψιλή άμμο, τριμμένα από τον καιρό και τη θάλασσα κοχύλια και μαυρόπετρες [βασαλτικές].

ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τον μύθο, όταν ο Ηρακλής κυρίευσε την Οιχαλία και σκότωσε τον Εύριπο και τα παιδιά του, ανέθεσε στον Λίχα να οδηγήσει την ερωμένη του Ιόλη και τα λάφυρα στην Τραχίνα [απέναντι από τα Λιχαδονήσια στην πλευρά της Στερεάς], ενώ ο ίδιος θα έθαβε τους νεκρούς. Ακόμη επειδή ήθελε να τιμήσει τον Δία Κηναίο, ζήτησε από τον κήρυκά του τον Λίχα να του φέρει από το ανάκτορο έναν χιτώνα και ένα ιμάτιο. Ο Λίχας οδήγησε την Ιόλη στην Τραχίνα και αποκάλυψε στη σύζυγο του Ηρακλή Δηιάνειρα τον έρωτα του ήρωα για τη νέα. Η Δηιάνειρα τότε άλειψε τον χιτώνα με το αίμα του Κένταυρου Νέσσου το οποίο ήταν όμως δηλητηριασμένο, πιστεύοντας ότι ήταν ερωτικό φίλτρο για να ξεχάσει ο Ηρακλής τον έρωτά του με την Ιόλη (έτσι της είχε πει ο Κένταυρος Νέσσος, πριν πεθάνει, ορμώμενος από το μίσος του προς τον ήρωα), και τον έδωσε στον Λίχα. Όταν ο Ηρακλής φόρεσε τον χιτώνα αυτός κόλλησε στο σώμα του και άρχισε να καίγεται. Ο Ηρακλής, μέσα στους αφόρητους πόνους του, άρπαξε τον Λίχα και τον πέταξε στη θάλασσα. Όταν ο Λίχας έπεσε στη θάλασσα μεταμορφώθηκε και το κεφάλι του είναι η Νήσος Στρογγυλή και το διαμελισμένοα πό την πτώση σώμα του τα Λιχαδονήσια.

ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ: Οι θερμομεταλλικές πηγές των Θερμοπυλών είναι γνωστές από την αρχαιότητα. Η ονομασία της περιοχής, όπως αναφέρει ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος το 59 π.Χ., οφείλεται στην ύπαρξη των «θερμών» ιαματικών πηγών που έρρεαν ανάμεσα από το Στενό τις «Πύλες». Κατά το Φιλόστρατο (170 – 249 μ.Χ.), ο Ηρώδης ο Αττικός χρησιμοποίησε πρώτος τις πηγές ως θεραπευτικές για τους πάσχοντες και κατασκεύασε δύο μαρμάρινες δεξαμενές, μια για τους άντρες και μία για τις γυναίκες. Κατά την μυθολογία τις πηγές αυτές τις δημιούργησε ο Ήφαιστος, κατόπιν παράκλησης της Αθηνάς για να λούζεται εκεί ο Ηρακλής και να ξαναβρίσκει τις δυνάμεις του μετά τους Άθλους του. Οι θερμομεταλλικές πηγές των Θερμοπυλών βρίσκονται στην επέκταση του ίδιου ρήγματος που περνά από τις πολύ πιο γνωστές θερμομεταλλικές πηγές των Καμμένων Βούρλων και σε απόσταση 20 km. Αναβλύσεις θερμομεταλλικού νερού παρατηρούνται στις υπώρειες του Καλλίδρομου όρους και στην επαφή των ασβεστολίθων πετρωμάτων με τις προσχώσεις του Σπερχειού ποταμού. Όλές αυτές οι πηγές οφείλουν τη γένεσή τους σε μεγάλα τεκτονικά ρήγματα, τα οποία προκάλεσαν το βύθισμα του Μαλιακού–Ευβοϊκού και στο ηφαιστειακό κέντρο των Λιχάδων, του οποίου η μεταηφαιστειακή δράση συντελεί στον εμπλουτισμό των νερών σε αέρια (διοξείδο του άνθρακα, υδρόθειο κ.λ.π.) και εν μέρει στην άνοδο της θερμοκρασίας. Οι πηγές είναι υδροθειοχλωρονατριούχες, θερμοκρασίας 41C. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ αυξάνεται η ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα ελαττώνεται το ραδόνιο. Από αυτό συμπεραίνουμε ότι αν η προέλευση του ραδονίου προέρχεται από τα ηφαιστειογενή νησιά των Λιχάδων (ηφαιστειακό κέντρο). Η ελάττωση στο ραδόνιο δικαιολογείται αφενός από την απομάκρυνση των πηγών από το ηφαιστειακό κέντρο των Λιχάδων νήσων και αφετέρου από τον εμπλουτισμό αυτών με υπόγειο και θαλασσινό νερό.

ΠΛΟΥΣΙΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ: Ο Βόρειος Ευβοϊκός Κόλπος αποτελεί μια τεκτονική τάφρο με μέγεθος ανάλογο της Κορινθιακής-Πατραϊκής τάφρου, του οποίου η διεύθυνση της παράταξης των ρηγμάτων μεταβάλλεται κατά μήκος της τάφρου. Αναλόγως της Κορινθιακής-Πατραϊκής τάφρου ο Βόρειος Ευβοϊκός Κόλπος περικλείει έναν αριθμό από μεγάλα παράκτια ρήγματα. Θεωρείται ότι στην περιοχή αυτή τα ρηξιγενή πρανή είναι Ολοκαινικής ηλικίας και έχουν φιλοξενήσει σημαντικά σεισμικά γεγονότα κατά το παρελθόν. Στην βάση αυτών των παράκτιων ρηγμάτων, κυρίως στο δυτικό τμήμα του κόλπου, εμφανίζονται και άλλα ρήγματα, τα οποία όμως είναι λιγότερο εκφρασμένα στην μορφολογία του ανάγλυφου. Γεωδαιτικές μετρήσεις που έγιναν στην περιοχή του Βόρειου Ευβοϊκού Κόλπου (Clarke, 1998) και η μελέτη της σεισμικότητας των τελευταίων 300 χρόνων (Ambraseys and Jackson, 1997), υποδηλώνουν ότι ο ρυθμός διαστολής του Βόρειου Ευβοϊκού Κόλπου, είναι πολύ μικρότερος από αυτόν της Κορινθιακής-Πατραϊκής τάφρου, και είναι της τάξης των 1-2 χιλιοστών/χρόνο. Η βαθυμετρία του πυθμένα του Ευβοϊκού Κόλπου είναι ρηχή, με βάθη ως 50 μέτρα, τα οποία αυξάνονται στα 450m στο κεντρικό τμήμα του κόλπου. Σεισμικές διασκοπήσεις, [Makris et al., 2001], έδειξαν την παρουσία ισχυρά απολεπτυσμένου ηπειρωτικού φλοιού κάτω από το κεντρικό τμήμα του Ευβοϊκού κόλπου πάχους 19-20Km. Ο φλοιός αυτός είναι κοντά στα γεωλογικά όρια που εξηγούν τις ηφαιστειακές δραστηριότητες του απώτατου παρελθόντος, κυρίως στην περιοχή γύρω από τη Λιχάδα, μιας και η περιοχή δε βρίσκεται πάνω σε ζώνη σύγκλισης ή απομάκρυνσης λιθοσφαιρικών πλακών, και συνεπώς η όποια δραστηριότητα προήλθε από την ανοδική κίνηση του μάγματος από το μανδύα, που διευκολύνθηκε από τη λέπτυνση του γήινου φλοιού.

Konstantinosa.oikonomou@gmail. com

ΦΩΤΟΘΗΚΗ:

ΤΑ ΡΗΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΥΒΟΪΚΟΥ: