Ο Κέρβερος (ο φύλακας των πυλών του Άδη)

Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

Ο Κέρβερος, ένας τρικέφαλος σκύλος με ουρά φιδιού, χαίτη από φίδια και νύχια λιονταριού, ένα αποκύημα της πλούσιας μυθοπλαστικής ικανότητας της ελληνικής φαντασίας, ήταν αυτός που φύλαγε την είσοδο του Κάτω Κόσμου αποτρέποντας κάθε πιθανότητα “δραπέτευσης” οιουδήποτε είχε περάσει την είσοδο προς το βασίλειο του Άδη. Ο Κέρβερος εμφανίζεται σε πολλά έργα της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής λογοτεχνίας, καθώς και σε έργα αρχαίας αλλά και σύγχρονης τέχνης, αν και παρατηρείται μια ποικιλία στα εικονιζόμενα χαρακτηριστικά του. Η πιο αξιοσημείωτη διαφορά είναι ο αριθμός των κεφαλών του. Ενώ, οι περισσότερες πηγές περιγράφουν ή απεικονίζουν τρία κεφάλια, άλλοι δείχνουν τον Κέρβερο με δύο ή ένα ακόμα και μερικές φορές με πολύ περισσότερα¹!.

Ο ΜΥΘΟΣ: Ο Κέρβερος ήταν τέκνο της επίσης τερατώδους Έχιδνας [μισή γυναίκα και μισή φίδι] και του τέρατος Τυφώνα, που προξενούσε πάντα το φόβο. Ανάλογα ήταν και τα αδέλφια του: η Λερναια Ύδρα, ο τερατώδης σκύλος Όρθος και η τρικέφαλη Χίμαιρα. Στα περισσότερα έργα των αρχαίων συγγραφέων, τα τρία κεφάλια συμβολίζουν αντίστοιχα τις τεις “διαστάσεις” του χρόνου, αντιπροσωπεύοντας το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, ενώ, σύμφωνα με άλλες πηγές, τα κεφάλια αντιπροσωπεύουν τη γέννηση, τα νιάτα και τα γηρατειά². Ακόμα οι αρχαίοι πίστευαν ότι ο Κέρβερος είχε, εκτός από τυφλή αφοσίωση στον Πλούτωνα³, και ακόρεστη όρεξη μόνο για ζωντανό κρέας! Έτσι επέτρεπε μόνο στα πνεύματα των νεκρών να εισέλθουν ελεύθερα τον Κάτω Κόσμο και όχι στους ζωντανούς, αλλά αντίθετα δεν επέτρεπε κανέναν να φύγει⁴.

Ο ΔΩΔΕΚΑΤΟΣ ΑΘΛΟΣ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ: Ο βασιλιάς Ευρυσθέας είχε αναθέσει ως τελευταίο έργο-άθλο στον Ηρακλή τη σύλληψη, χωρίς τη χρήση όπλων, του Κέρβερου. Έτσι, μ΄αυτό το κατόρθωμα, ο ήρωας θα εξιλεωνόταν οριστικά για τη δολοφονία των δικών του παιδιών. Ο Ηρακλής κατέφυγε πρώτα στην Ελευσίνα για να μυηθεί στα Ελευσίνια Μυστήρια και να μπορέσει έτσι να μάθει πώς να εισέλθει και να βγεί από τον Κάτω Κόσμο ζωντανός. Έπειτα βρήκε την είσοδο στον Κάτω Κόσμο και με τη βοήθεια της Αθηνάς και του Ερμή τη διέσχισε. Εν συνεχεία ήρθε η σειρά της Εστίας να τον βοηθήσει να αποφύγει τον Χάροντα. Στον Κάτω Κόσμο πια ο Ηρακλής βρήκε το Θησέα και τον Πειρίθου, που είχαν φυλακιστεί δεμένοι, κολλημένοι καλύτερα, σε θρόνους, από τον Άδη γιατί αποπειράθηκαν να απαγάγουν την Περσεφόνη. Έπειτα ο Ηρακλής τράβηξε τον Θησέα πρώτα από το κάθισμά του ελευθερώνοντάς τον, αλλά η γη σείστηκε στην προσπάθειά του να απελευθερώσει και τον Πειρίθου, που φάνηκε καθαρά ότι ήταν καταδικασμένος να μείνει εκεί για πάντα. Ο Ηρακλής βρήκε τον Πλούτωνα και του ζήτησε την άδεια να φέρει τον Κέρβερο έξω από το βασίλειό του, στον επάνω κόσμο. Ο Άδης συμφώνησε με τον όρο ο Ηρακλής να πάρει το θηρίο χωρίς τη χρήση όπλων. Ο Ηρακλής κατάφερε μάλλον εύκολα να εξουδετερώσει τον Κέρβερο και να τραβήξει το θηρίο πίσω από την πλάτη του, σέρνοντάς στον έξω κόσμο από την είσοδο ενός σπηλαίου στην Πελοπόννησο. Έπειτα το οδήγσε στο παλάτι του Ευρυσθέα.

ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: Ο Κέρβερος εμφανίζεται σε πολλά εξέχοντα έργα της ελληνικής και ρωμαϊκής λογοτεχνίας, όπως στην Αινειαδα του Βιργιλίου, στο ποιημα “Οι άθλοι του Ηρακλέους” του Πείσανδρου του Ροδίου, στο Πλατωνικό “Συμπόσιο” και στην ομηρική Ιλιάδα. Η περιγραφή του Κέρβερου σε όλα τα πιο πάνω έργα είναι μάλλον πανομοιότυπη. Εξαίρεση αποτελεί η “Θεογονία” του Ησιόδου στην οποία καταγράφεται πως το τερατώδες αυτό σκυλί είχε πενήντα κεφάλια. Στην Αινειάδα υπάρχει η αναφορά ότι όταν ο Ορφέας κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο για να απελευθερώσει την αγαπημένη του Ευρυδίκη, αποκοίμησε τον Κέρβερο με τη μουσική του και έτσι τον εξουδετέρωσε. Στην “Κόλαση” του Δάντη⁵, ο Κέρβερος βρίσκεται στον τρίτο κύκλο της Κόλασης, όπου ο ίδιος επιβλέπει και … κομματιάζει όσους από τους νεκρούς έχουν υποκύψει στη λαιμαργία, ένα από τα [νομιζόμενα από την παπική εκκλησία] θανάσιμα αμαρτήματα. Πολυάριθμες απεικονίσεις του Κέρβερου έχουμε στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη, συχνά ακόμη και σε αγάλματα. Η απεικόνιση του Κέρβερου στην αρχαία τέχνη δεν είναι ομοιόμορφη, όπως συμβαίνει κατά κανόνα στα γραπτά κείμενα. Η πλειονότητα των αγγείων που απεικονίζουν το δωδέκατο ηράκλειο άθλο, δείχνουν επίσης τον Κέρβερο να έχει δύο κεφάλια. Αντίθετα, ένα λακωνικό αγγείο του 560 π.Χ., παρουσιάζει τον Κέρβερο με τρία κεφάλια, ενώ σειρές των φιδιών καλύπτουν το σώμα και τα κεφάλια του⁶.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ: Η ετυμολογία του ονόματος αυτού απο γλώσσες πέρα από την ελληνική αμφισβητείται. Πάντως έχει υποστηριχθεί κατά το παρελθόν ότι σχετίζεται με την σανκριτική λέξη सर्वरा, sarvarā, που χρησιμοποιείται ως επίθετο ενός από τα σκυλιά της θεότητας Γιάμα. Αντίθετα, άλλοι γλωσσολόγοι διατέινονται ότι υπάρχει ετυμολογική ομοιότητα του Κέρβερου με τον σκύλο Garmr [γκρινιάρης] της νορβηγικής μυθολογίας.

ΜΙΑ ΕΞΗΓΗΣΗ: Ο Ηράκλειτος ο Παραδοξογράφος [2ος αι. μ.Χ.] εξηγεί ότι ο Κέρβερος είχε δύο κουτάβια που δεν έφευγαν ποτέ μακριά από τον πατέρα τους. Υποστήριζε ακόμη πως ο Κέρβερος ήταν στην πραγματικότητα ένας φυσιολογικός, αν και πολύ μεγάλος, σκύλος, αλλά ότι οι καλλιτέχνες που ενσωματώνουν τα δύο νεογνά στην εργασία τους έκαναν να φαίνεται σαν τα δύο παιδιά του, να είναι επιπλέον κεφαλές. Άλλοι αρχαίοι συγγραφείς έχουν απορρίψει αυτή την εξήγηση του ως «αδύναμη». Άλλοι μυθογράφοι εικάζουν ότι το όνομα Κέρβερος ήταν στην αρχή Τρικάρηνος [δηλαδή τρικέφαλος].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Bloomfield, Μωρίς (2003), Cerberus ο Σκύλος του Άδη, Kessinger Publishing. Allardice, Pamela (1991), Μύθοι, Θεοί & Φαντασία, ABC-CLIO. Guerber, Hel. (2003), Μύθοι της Ελλάδας και τη Ρώμης, Kessinger Publishing. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, 2.5.12. Όμηρος, Ιλιάδα, Ησίοδος, Θεογονία. Bloomfield, Μ. (2003), «Ο Κέρβερος στην Κλασική Τέχνη», Kessinger Publishing, Adams, DQ, (2006), Οξφόρδη, Εισαγωγή στον Πρωτο-Ινδο-Ευρωπαϊκό World., Oxford University Press, σ.439.

Μ. Bloomfield (2003), Cerberus ο Σκύλος του Άδη. Kessinger Publishing, σ.8.
Allardice, Pamela (1991). Μύθοι, Θεοί και Φαντασία, ABC-CLIO, σ.52.
Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, 5.12.
Guerber, Ελένη (2003), Μύθοι της Ελλάδας και της Ρώμης, Kessinger Publishing. σ.12 κ.εξ.
Δάντης, Θεία Κωμωδία, Inferno, Canto VI.
Bloomfield, Μωρίς (2003), ό.π., σ.3.