Τα Ηρώα της πόλης

Γράφει η Βάσω Πανάγου

Κατεβαίνοντας τα σκαλοπάτια από την κεντρική είσοδο του πάρκου του Αλκαζάρ, στα δεξιά μας αντικρίζουμε το παλαιό Ηρώο της Λάρισας: το Μνημείο πεσόντων Αξιωματικών και Οπλιτών του 1897, το οποίο φιλοτέχνησε το 1909 ο Γεώργιος Ξενάκης.

Ο γλύπτης Γεώργιος Ξενάκης γεννήθηκε και πέθανε στην Αθήνα (1865-1911). Σπούδασε γλυπτική στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας (1877-1883), όπου υπήρξε αγαπημένος μαθητής του γλύπτη Λεωνίδα Δρόση, με τον οποίο αργότερα συνεργάστηκε και μετέφερε σε μάρμαρο προπλάσματά του. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του αρίστευσε τα έτη 1878-1879. Μετά τις σπουδές στη Σχολή, εργάστηκε σε μαρμαρογλυφεία και κατόπιν άνοιξε δικό του εργαστήριο στην Αθήνα, όπου δούλευε μέχρι τον θάνατό του. Τα έργα του διακρίνονται για τη ρεαλιστική τους διάσταση (ανατομικές λεπτομέρειες, στάσεις σώματος), στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής κλασικιστικής παράδοσης.

Ο Γεώργιος Ξενάκης είναι ο γλύπτης των αναγλύφων (με θέματα από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, από την κατασκευή των τειχών της Τίρυνθας και από ευρήματα των ανασκαφών) στα ταφικό μνημείο του Ερρίκου Σλήμαν (1892, Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών), έργο του αρχιτέκτονα Ε. Τσίλλερ. Φιλοτέχνησε τους ανδριάντες του Σωκράτη και του Πλάτωνα (1881) στο προαύλιο της Ακαδημίας Αθηνών, τον ανδριάντα του Ιωάννη Καποδίστρια στην Κέρκυρα (1885) και τις μορφές στο μνημείο του Ιωάννη Βαρβάκη (1886, Κήπος Ζαππείου). Επίσης φιλοτέχνησε προτομές και αγάλματα. Το 1879 έλαβε μέρος στην Έκθεση Σπουδαστών του Πολυτεχνείου, το 1888 στα Δ΄ Ολύμπια και το 1896 στην Καλλιτεχνική Έκθεση Αθηνών στο Ζάππειο.

Το Μνημείο πεσόντων Αξιωματικών και Οπλιτών του 1897 – το παλαιό Ηρώο της Λάρισας, είναι μία μαρμάρινη αναθηματική στήλη, που ανεγέρθηκε προς τιμήν των πεσόντων κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Το μνημείο σχεδίασε ο ταγματάρχης Σπυρ. Κλαυδιανός το 1907 και τα αποκαλυπτήρια πραγματοποιήθηκαν την άνοιξη του 1909, όταν το μνημείο μεταφέρθηκε από το εργαστήριο του γλύπτη και τοποθετήθηκε στον χώρο του Αλκαζάρ. Η μαρμάρινη μονολιθική, ψηλή στήλη εδράζεται σε υπερυψωμένο μαρμάρινο επίσης, τετράγωνο βάθρο σε μορφή βωμού, το οποίο με τη σειρά του στηρίζεται σε κρηπίδα δύο βαθμίδων. Πρόκειται για τυπικό δείγμα πεσσόσχημου ηρώου με κρηπίδα, που επιστέφεται από μαρμάρινη, αρχαιοπρεπή, διακοσμημένη περικεφαλαία με μικρό επιρρίνιο και πλούσιο λοφίο. Στις τέσσερις γωνίες του Ηρώου υπάρχουν αντίστοιχοι μαρμάρινοι πεσσίσκοι που συνδέονται μεταξύ τους με περίτεχνο μεταλλικό κιγκλίδωμα και οριοθετούν τον χώρο του μνημείου.

Δύο ανάγλυφα διακοσμούν την μπροστινή κύρια πλευρά της στήλης. Στο επάνω μέρος, κλάδος με φύλλα δάφνης και ξίφος πλαισιώνουν ανάγλυφο σταυρό, κάτω από τα οποία υπάρχει η εγχάρακτη επιγραφή: «ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΠΛΙΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ ΤΟΥ 1897 ΑΦΙΕΡΟΥΣΙΝ ΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ». Στο βάθρο της στήλης ένα αρκετά έξεργο ανάγλυφο παραπέμπει στο πεδίο της μάχης: κανόνια με τις σιδερένιες οβίδες σε σχηματισμό πυραμίδας, ξίφη και τυφέκια με ξιφολόγχες, σάλπιγγα, σημαίες σε κοντάρια με σταυρό, πηλήκιο και εργαλεία (αξίνα, φτυάρι και τσεκούρια). Στη βάση της στήλης και στο εμπρόσθιο μέρος διακρίνεται η εγχάρακτη υπογραφή του γλύπτη: Γ. ΞΕΝΑΚΗΣ ΕΠΟΙΕΙ. Το Ηρώο του Αλκαζάρ αποτέλεσε το παλαιό Ηρώο της Λάρισας, μέχρι που κατασκευάσθηκε το σημερινό επίσημο Ηρώο.

Σε εξέχουσα θέση στον λόφο του Φρουρίου στην Πλατεία Ελευθερίας, στήθηκε το 1962 το Ηρώο–Μνημείο της Νίκης, έργο του γλύπτη Λάζαρου Λαμέρα.

Ο γλύπτης και καθηγητής του Πολυτεχνείου, Λάζαρος Λαμέρας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1913 όπου και πέθανε το 1998. Η οικογένειά του, με καταγωγή από τα Υστέρνια της Τήνου, είχε μακρόχρονη παράδοση στη μαρμαρογλυπτική. Τα καλοκαίρια μαζί με τον μαρμαροτεχνίτη πατέρα του, Ιωάννη, επισκέπτονταν την Τήνο και ειδικά τον Πύργο, όπου γνώρισε τον Γιαννούλη Χαλεπά. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (1932-1938) δίπλα στους Θωμά Θωμόπουλο και Κων/νο Δημητριάδη. Με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών (Κληροδότημα Ουρανίας Κωνσταντινίδου) συνέχισε τις σπουδές του το 1938 στην Ecole des Beaux Arts του Παρισιού, στο ατελιέ του Jean Boucher, όπου και βραβεύτηκε το 1939 για τις επιδόσεις του. Το 1956 εξελέγη τακτικό μέλος του Διεθνούς Ινστιτούτου Τεχνών και Γραμμάτων. Διετέλεσε Καθηγητής στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο από το 1960 μέχρι το 1987 στην έδρα της Πλαστικής στην Αρχιτεκτονική Σχολή. Έλαβε μέρος σε ομαδικές εκθέσεις ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια («Ομάδα Τέχνη» 1933, «Ελεύθεροι Καλλιτέχνες» 1937-39). Ο Λ. Λαμέρας υπήρξε από τους σημαντικότερους δημιουργούς Ηρώων της γενιάς του ’30. Το 1948 βραβεύτηκε για το Ηρώο για τους Πεσόντες στο Αιγάλεω, το 1953 βραβεύτηκε σε διεθνή διαγωνισμό το Μνημείο του για τον «Άγνωστο Πολιτικό Κρατούμενο» που στη συνέχεια εκτέθηκε στην Tate Gallery του Λονδίνου και το 1958 βραβεύτηκε από τον Δήμο Αθηναίων με το Α΄ βραβείο γλυπτικής. Το 1961 τιμήθηκε με το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικος για το έργο του «Μπιζανομάχοι». Έργο του επίσης είναι ο «Φρουρός» στο Καλπάκι, ύψους 5,5 μ. (1966).

Εκπροσώπησε την Ελλάδα το 1955 και 1963 στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο και το 1960 της Βενετίας. Παρουσίασε έργα του σε εκθέσεις στο Παρίσι (1959), στο Λονδίνο (1953), στο Κάιρο, στη Στοκχόλμη κ.α. Το 1969 εξέδωσε θεωρητική μελέτη για διδακτική χρήση με τον τίτλο «Πλαστική» και το 1975 το «Χωροθετικό διάγραμμα γλυπτών έργων Δήμου Αθηναίων Νεωτέρας Ελλάδος». Το 2010 οργανώθηκε αναδρομική έκθεση των έργων του από το Ίδρυμα Θεοχαράκη. Υπήρξε από τους πρώτους Έλληνες γλύπτες που εκτός από την παραστατική, παραδοσιακή γλυπτική, πειραματιζόταν και στράφηκε από τους πρώτους στην αφαίρεση. Μάλιστα θεωρείται ο πρωιμότερος γλύπτης που δημιούργησε και εξέθεσε αφηρημένο έργο στην Ελλάδα (τίτλος «Πεντέλη – Έκσταση» 1946, ενώ αναφέρεται επίσης ότι και το σπουδαστικό έργο του με τον τίτλο «Μορφή» του 1932, είναι το πρώτο νεοελληνικό γλυπτό με στοιχεία αφαίρεσης). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος το 1949 της καλλιτεχνικής πρωτοποριακής ομάδας «οι Ακραίοι», με αφαιρετικές τάσεις, με επικεφαλής τον Αλέκο Κοντόπουλο. Στα 60 χρόνια της διαδρομής του φιλοτέχνησε ηρώα, προτομές, ανάγλυφα, που κοσμούν δημόσιους χώρους της Αθήνας και άλλων πόλεων, μικρογλυπτά, σχέδια, ζωγραφιές, κεραμικά, κοσμήματα, κατασκευές και πειραματίστηκε με διάφορα υλικά και τεχνικές. Εκτός από πρωτοποριακός, υπήρξε κι ένας ευρηματικός καλλιτέχνης: δημιούργησε έργα για παιδιά και για τυφλούς και το 1979 οργανώθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη η ατομική έκθεση έργων του «Αφή-Τέχνη-Παιδί» με κινητικές κατασκευές και τη συμμετοχή του θεατή, δηλ. που παρήγαγαν ήχο και συνδύαζαν το στοιχείο της κίνησης και τη γλυπτική με τη ζωγραφική. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 δημιούργησε ταινία μικρού μήκους για τους περιστεριώνες της Τήνου και το 1992 δημοσίευσε την ποιητική συλλογή «Αντί Πολλών».

Το Ηρώο-Μνημείο της Νίκης βρίσκεται σε κομβικό σημείο στον λόφο του Φρουρίου. Σύμφωνα με την επιγραφή στο πίσω μέρος του μνημείου, κατασκευάστηκε «επί Β΄ Δημοτικής περιόδου Δ. Χατζηγιάννη 1959-1963, με τη συμμετοχή της Όλγας Φ. Συγκούνη, στη μνήμη του συζύγου της». Συμβολίζει τη νίκη της Ελλάδας στον πόλεμο του 1940-41 και τοποθετήθηκε ως φόρος τιμής στους πεσόντες καταγόμενους από τη Λάρισα και τη Θεσσαλία γενικότερα. Ο επισκέπτης του χώρου εντυπωσιάζεται από το ύψος και τον όγκο του Ηρώου. Αποτελείται από 4 μέρη: τις δύο βαθμίδες/σκαλοπάτια, το βάθρο με τις 4 ανάγλυφες παραστάσεις πολεμικών σκηνών της ελληνικής ιστορίας, τη μαρμάρινη στήλη 10 μ. περίπου και το άγαλμα της Νίκης. Οι τέσσερις παραστάσεις πολεμικών σκηνών στο βάθρο (Κενταυρομαχία, Ελληνική Επανάσταση του 1821, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Ελληνοϊταλικός Πόλεμος) διακρίνονται για το χαμηλό ανάγλυφο σε λευκό μάρμαρο, την έντονη κίνηση των μορφών και την απουσία λεπτομερειών. H πανύψηλη στήλη με το μπρούτζινο άγαλμα της Νίκης τονίζει ότι η νίκη της Ελλάδας ήταν μία νίκη μεγάλη. Η Νίκη σηκώνει το δεξί της χέρι σε ορθή γωνία, κρατώντας σπαθί. Η μορφή αποδίδεται νεανική αλλά και στιβαρή και αποφασιστική. Χαρακτηριστικό είναι το προτεταμένο ξυπόλυτο δεξί πόδι της Νίκης, που της προσδίδει κίνηση. Στην ενδυμασία της ξεχωρίζουν η πόρπη στη ζώνη και οι πτυχώσεις. Στο Ηρώο, δίπλα στην ελληνική σημαία, τελούνται οι καθιερωμένες τελετές σε επετείους και αποδίδονται τιμές στους πεσόντες-μαχόμενους για την πατρίδα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

– Λεξικό Ελλήνων καλλιτεχνών: ζωγράφοι – γλύπτες – χαράκτες, 16ος -20ος αιώνας. Συντονισμός έκδοσης: Δώρα Κομίνη –Διαλέτη. Επιστημονική επιμέλεια: Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος. Καλλιτεχνική επιμέλεια: Λένα Ορφανού – Αθηνά Ραγιά. Τόμος 3/4 (Εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1998).

– Λυδάκης Στέλιος, Η νεοελληνική γλυπτική: ιστορία – τυπολογία – λεξικό γλυπτών (Εκδοτικός οίκος «Μέλισσα», Αθήνα 1981).

– Τσιάρα Συραγώ, «Η δημόσια γλυπτική στη Λάρισα και το Βόλο. Από το νεοκλασικισμό στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό». Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία, μέσα 19^ου αιώνα – 1920», Λάρισα 11/11/2003. Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας – ΥΠ.ΠΟ. – Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Θεσσαλίας (Λάρισα 2005).

– Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το παλιό ηρώο στο Αλκαζάρ. ΛΑΡΙΣΑ, Μια εικόνα, χίλιες λέξεις. Εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Λάρισας 31/1/2016.

– Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η περιοχή του Αλκαζάρ μετά την Κατοχή. ΛΑΡΙΣΑ, Μια εικόνα, χίλιες λέξεις. Εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Λάρισας 14/4/2019.

– Λαμέρας. Επιμέλεια Έκθεσης Τάκης Μαυρωτής. Ίδρυμα Β. και Μ. Θεοχαράκη (Εκδόσεις Λιβάνη, 2010).

– Λάζαρος Λαμέρας, γλύπτης. Τήνιοι καλλιτέχνες. Διαθέσιμο από το https://tinosecret.gr/thnioi-kalitexnes/lazaros-lameras

– Λαμέρας Λάζαρος. Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης, ψηφιακή πλατφόρμα. Διαθέσιμο από το http://dp.iset.gr/artist/view.html?id=1649

– Λαμέρας Λάζαρος. Εθνική Πινακοθήκη. Διαθέσιμο από το https://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painter/lameras-lazaros.html

– Λάζαρος Λαμέρας. Διαθέσιμο από το https://el.wikipedia.org/wiki/Λάζαρος_Λαμέρας

– Στέλιος Λυδάκης, Η νεοελληνική γλυπτική. Ιστορία – Τυπολογία (Εκδ. Οίκος «Μέλισσα» 2011).

– Μυκονιάτης Ηλίας, Ελληνική τέχνη. Νεοελληνική γλυπτική (Εκδοτική Αθηνών, 1996).

– Λαγούρος Στυλιανός, Η τέχνη στην Τήνο και οι καλλιτέχνες της (Εκδ. «Τήνος» 1988).

– Σαββανή Ειρήνη, Σύγχρονη γλυπτική στην Αθήνα. Γλυπτά μοντέρνων τεχνοτροπιών που κοσμούν τους υπαίθριους χώρους της πρωτεύουσας. Περιοδικό ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, Εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», αφιέρωμα ΓΛΥΠΤΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 25/10/1998.

– Ρηγόπουλος Ε., «Η γειτονιά των μνημείων». Πάρκο γλυπτών και προτομών το Φρούριο. Αριθμούν 14 μαζί με όσα βρίσκονται υπό κατασκευή. Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Λάρισας, 10/10/2010.

– Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο λόφος της Ακρόπολης από ψηλά. ΛΑΡΙΣΑ, Μια εικόνα, χίλιες λέξεις. Εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Λάρισας 7/8/2016.

– Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο λόφος της Ακρόπολης μεταπολεμικά (1970). ΛΑΡΙΣΑ, Μια εικόνα, χίλιες λέξεις. Εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Λάρισας 27/1/2019.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΛΥΠΤΩΝ – Παναγιώτης Δομούζης

Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET

Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.