Ο γλύπτης Δημήτριος Φιλιππότης και η προτομή στην Κεντρική Πλατεία

Γράφει η Βάσω Πανάγου

Η Κεντρική Πλατεία Λάρισας – Πλατεία Δημάρχου Σάπκα αποτελεί για την πόλη ένα σημαντικό σημείο αναφοράς, το σημαντικότερο ίσως. Οι ονομασίες της στο πέρασμα των χρόνων ήταν αρχικά Πλατεία Διοικητηρίου, μετά το 1881 Πλατεία Απελευθερώσεως (Ανεξαρτησίας), αργότερα Πλατεία Δικαστηρίων ή Πλατεία Θέμιδος, το 1933 Β΄ Σώματος Στρατού και το 1959 Πλατεία Δημάρχου Σάπκα.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη σε μήκος πλατεία της Ελλάδας. Περιβάλλεται από τις οδούς Παπαναστασίου, Κύπρου, Μεγάλου Αλεξάνδρου και τον πεζόδρομο της οδού Κούμα και περιστοιχίζεται από δημόσια και ιδιωτικά κτίρια. Χαρακτηρίζεται από επιμέρους τμήματα και ποικιλία σκηνικών, καθώς και από την παρουσία ψηλών δέντρων αλλά και χαμηλής φύτευσης. Σήμερα είναι ακόμη σημείο αναφοράς με εμπορικές, διοικητικές λειτουργίες και πολιτιστικές. Είναι ενταγμένη πλήρως στις καθημερινές διαδρομές των κατοίκων και αποτελεί χώρο στάσης, συναναστροφής και περιπάτου.

Η πλατεία κοσμήθηκε εξαρχής με υπαίθρια γλυπτά έργα. Στην περίπτωση της Κεντρικής Πλατείας της Λάρισας, γενιές αντικρίζουν τα συγκεκριμένα γλυπτά – μνημεία. Είναι έργα πολύ σπουδαίων δημιουργών, στους οποίους αρμόζει να γίνει μια διεξοδική αναφορά. Στο μεταξύ οι συνθήκες, η οπτική, ο περιβάλλων χώρος, όλα έχουν αλλάξει: η δυναμική της σχέσης όμως μεταξύ του έργου και του αποδέκτη, παραμένει σημαντική και ενδιαφέρουσα.

Ο γλύπτης Δημήτριος Φιλιππότης (Πύργος Τήνου 1834 – Αθήνα 1919) καταγόταν από το χωριό του γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά, τον Πύργο της Τήνου. Έμαθε την τέχνη κοντά στον πατέρα του, Ζαχαρία, που ήταν εμπειρικός αρχιτέκτονας οικοδόμος και μαρμαρογλύπτης. Μαζί του πήγε στο Άγιο Όρος όπου έμειναν για 6 χρόνια, κατά την κατασκευή της Μονής Αγ. Παύλου, γεγονός που τον σημάδεψε ως καλλιτέχνη. Πήγε μαζί του και στην Κωνσταντινούπολη και εργάστηκε σε οικοδομές. Επίσης έμαθε την τέχνη από τους μαρμαράδες του νησιού. Πήρε το απολυτήριο Γυμνασίου στην Αθήνα, φοίτησε στο Πολυτεχνείο (Σχολείο των Τεχνών 1858-1862), κοντά στους Κρίστιαν Ζίγκελ και Γεώργιο Φυτάλη, παράλληλα εργαζόταν στο αδριαντοποιείο των Φυτάληδων, εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια και στη συνέχεια από το 1864 φοίτησε με υποτροφία από το Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας της Τήνου στην Accademia di San Luca της Ρώμης (σπουδές γλυπτικής ως μαθητής των Emil Wolff και Karl Voss). Όταν επέστρεψε στην Αθήνα το 1870, ίδρυσε εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής (στην οδό Πατησίων κοντά στο Πολυτεχνείο), που για την εποχή του αποτελούσε εκθεσιακό χώρο.

Ο Δημήτριος Φιλιππότης, παραγωγικός και ακαταπόνητος καλλιτέχνης, καθώς και ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες της νεότερης Ελλάδας, συνδύαζε στην τέχνη του τον ρεαλισμό με τον ιδεαλισμό και την ευαισθησία με τις κλασικές αναλογίες. Δημιούργησε έργα που απεικονίζουν θέματα της καθημερινής ζωής των ανθρώπων και έφερε στον χώρο της γλυπτικής μια ανανέωση. Τον κύριο όγκο της δουλειάς του αποτελούν οι προτομές με αίσθηση της ψυχοσύνθεσης και του χαρακτήρα του παριστανόμενου (ψυχολογική αποτύπωση), καθώς και τα ταφικά μνημεία. Έχει χαρακτηριστεί «ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής και του σώματος». Από όλους τους τίτλους προτιμούσε τον τίτλο του «τεχνίτη» παρά του «γλύπτη» ή του «καλλιτέχνη». Ως βαθύς γνώστης των κανόνων της τέχνης και των υλικών, έκανε ο ίδιος τη μεταφορά του προπλάσματος στο μάρμαρο, χρησιμοποιώντας τα «κουμπάσα» που είναι μεταλλικοί διαβήτες διαφόρων μεγεθών με στρογγυλεμένα άκρα.

Έλαβε μέρος σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 1870 βραβεύτηκε στη Γενική Έκθεση της Ρώμης με το έργο «Θεριστής» και το 1908 τιμήθηκε με τον Σταυρό του Σωτήρος. Έλαβε επίσης το Βραβείο Γραμμάτων και Τεχνών. Πολλά γλυπτά του κοσμούν χώρους στην Αθήνα (το «Παιδί με τα σταφύλια» στην Πλατεία Συντάγματος, ο «Ξυλοθραύστης» και ο «Μικρός Ψαράς» στο Ζάππειο, ο «Θεριστής», η «Οπωροπώλις» και η «Άρτεμις» στον κήπο του ΚΑΤ στην Κηφισιά, τα «Λιοντάρια» στην σκάλα της Βίλας Καζούλη στην Κηφισιά) και άλλων πόλεων, όπως επίσης πολλά είναι τα έργα του στο Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας. Πέθανε σχεδόν τυφλός.

Στην Κεντρική Πλατεία βρίσκεται η μαρμάρινη προτομή του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, έργο του γλύπτη. Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος (Κάμπος Μεσσηνίας 1815 – Αθήνα 1883) υπήρξε ένας σημαντικός Έλληνας πολιτικός του 19ου αι. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και άσκησε για λίγο τη δικηγορία στην Καλαμάτα, όπου διορίστηκε και Αντιεισαγγελέας. Εκλέχτηκε για πρώτη φορά Βουλευτής Μεσσηνίας το 1850. Από τότε εκλεγόταν συνεχώς. Διετέλεσε Υπουργός Οικονομικών, Δικαιοσύνης, Παιδείας και Εκκλησιαστικών, Εσωτερικών και Εξωτερικών και 2 φορές Πρόεδρος της Βουλής. Το 1865 ίδρυσε το δικό του κόμμα και τον ίδιο χρόνο έγινε Πρωθυπουργός. Από τότε έως τον θάνατό του, ορκίστηκε 10 φορές Πρωθυπουργός σε διάστημα 7,5 ετών. Το όνομά του συνδέθηκε με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και ειδικότερα της Λάρισας την 31η Αυγούστου 1881, καθώς και την ανακατανομή 2.650.000 στρεμμάτων γης.

Το Δημοτικό Συμβούλιο, σε αναγνώριση του έργου του Κουμουνδούρου για τη Θεσσαλία, έδωσε το όνομά του σε κεντρικό δρόμο της Λάρισας. Η προτομή φιλοτεχνήθηκε το 1927 (σύμφωνα με τη χαραγμένη ημερομηνία στο πίσω μέρος της προτομής) και στήθηκε το 1936. Εδράζεται σε ψηλό μαρμάρινο βάθρο, στην μπροστινή πλευρά του οποίου υπάρχει ανάγλυφο στεφάνι ελιάς και η εγχάρακτη επιγραφή: «ΑΛ. ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΩ 1817-83 / ΤΩ ΕΠΙΦΑΝΕΣΤΑΤΩ ΠΟΛΙΤΙΚΩ ΚΑΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΓΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗ / Ο ΔΗΜΟΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΕΥΓΝΩΜΩΝ 1936 / ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΑΛ. ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΥ». Ο Αλέξ. Κουμουνδούρος αποδίδεται σε ώριμη ηλικία, την οποία τονίζουν λεπτομέρειες του προσώπου και του λαιμού. Το βλέμμα φανερώνει οραματισμό και θέληση, ενώ η συνολική εικόνα είναι ενός αποφασιστικού ανθρώπου. Η ενδυμασία είναι χαρακτηριστική της εποχής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

– Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Πλατεία Μιχαήλ Σάπκα: Ιστορική Αναδρομή. «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα». Εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Λάρισας 8/6/2016.

– «Οι πλατείες του ιστορικού κέντρου της Λάρισας». Διαθέσιμο από το culture.larissa-dimos.gr

– Τσολάκης Βασίλειος, Η κεντρική πλατεία της Λάρισας – Δημάρχου Σάπκα. Με αρχιτεκτονική ματιά.

– «Δημήτριος Φιλιππότης Τήνιος εποίει». Στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας. Διαθέσιμο από το https://www.archaiologia.gr/blog/2019/07/30/δημήτριος-φιλιππότης-τήνιος-εποίει/

– Δημήτριος Φιλιππότης. Διαθέσιμο από το https://www.nationalgallery.gr/el/zographikh–monimi–ekthesi/painter/philippotis–dimitrios.html.

– Δημήτριος Φιλιππότης. Διαθέσιμο από το https://el.wikipedia.org/wiki/Δημήτριος_Φιλιππότης

– Δημήτριος Φιλιππότης. Τήνιοι καλλιτέχνες. Διαθέσιμο από το https://tinosecret.gr/thnioi-kalitexnes/dimitrios–filippotis

– Καιροφύλας Γιάννης, Δημήτριος Ζ. Φιλιππότης. Ο γλύπτης φιλόσοφος (Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1987).

– Λαγούρος Στυλιανός, Η τέχνη στην Τήνο και οι καλλιτέχνες της (Εκδ. «Τήνος» 1988).

– Λυδάκης Στέλιος, Η νεοελληνική γλυπτική: ιστορία – τυπολογία – λεξικό γλυπτών (Εκδοτικός οίκος «Μέλισσα», Αθήνα 2011).

– Μαυρομιχάλη Ευθυμία, Γλύπτες του περασμένου αιώνα. Πρόσωπα, δραστηριότητες και καλλιτεχνικοί προσανατολισμοί της ελληνικής γλυπτικής του 19^ου αι. Περιοδικό ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ, Εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», αφιέρωμα ΓΛΥΠΤΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 25/10/1998, σελ. 7.

– Μυκονιάτης Ηλίας, Ελληνική τέχνη. Νεοελληνική γλυπτική (Εκδοτική Αθηνών, 1996).

– Παπανικολάου Μιλτιάδης, Ιστορία της Τέχνης στην Ελλάδα. 18^ος και 19^ος αιώνας. Τόμος 2 (Εκδόσεις Αδάμ, Πέργαμος Εκδοτική, Αθήνα 2002).

– Αλέξανδρος Κουμουνδούρος. Διαθέσιμο από το https://el.wikipedia.org/wiki/Αλέξανδρος_Κουμουνδούρος.

– 31 Αυγούστου 1881. Η απελευθέρωση της Λάρισας από τους Τούρκους. Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Λάρισας, 31/8/2011.

– ΛΑΡΙΣΑ 8000 χρόνια νεότητας. Λάζαρος Αρσενίου, «Η ανάπτυξη της Θεσσαλίας και η Λάρισα 1881-1940». Δήμος Λαρισαίων (Έκδ. 2008).

– Αρσενίου Λάζαρος, Οι πλημμύρες στη σύγχρονη Ελλάδα. Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Λάρισας, 26/11/2017.

– Τσιάρα Συραγώ, «Η δημόσια γλυπτική στη Λάρισα και το Βόλο. Από το νεοκλασικισμό στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό». Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία, μέσα 19^ου αιώνα – 1920», Λάρισα 11/11/2003. Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας – ΥΠ.ΠΟ. – Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Θεσσαλίας (Λάρισα 2005), σελ. 161.

– Προτομή Αλέξ. Κουμουνδούρου στη Λάρισα. Διαθέσιμο από το https://odosell.blogspot.com/2014/07/blog-post_88.html

– ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Παναγιώτης Δομούζης

Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET

Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.