"Τα Τεμάχια" της Χρύσας Μαστοροδήμου

Συνέντευξη στον Μενέλαο Κατσαμπέλα

Η Χρύσα Μαστοροδήμου, παιδί μεταναστών, μέσω της ηρωίδας της, της Κατερίνας, έγραψε ένα μυθιστόρημα που καταγράφει την επώδυνη και επαναλαμβανόμενη διαδικασία της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης στη χώρα, από τα χρόνια του πολέμου, της δεκαετίας του ’60, έως και τις μέρες μας. Μετά τους παππούδες και τους γονείς, ήρθε η σειρά των παιδιών…

Aναλυτικά η συνέντευξη έχει ως εξής:

Η μετανάστευση, μια οδυνηρή για τους Έλληνες κατάσταση, σε διαφορετικές μάλιστα περιόδους, αυτή της δεκαετίας του ’60 και τη σημερινή, είναι το θέμα που πραγματεύεται το μυθιστόρημα «Τα Τεμάχια». Γιατί επιλέξατε αυτό το θέμα για το βιβλίο σας;

«Τα Τεμάχια» είναι ένα μυθιστόρημα που γράφτηκε λίγο μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης. Τεμάχια αποκαλούσαν οι Γερμανοί, τους μετανάστες που πήγαιναν να εργαστούν στον τόπο τους μετά την υπογραφή της ελληνογερμανικής σύμβασης το 1961.

Αφορμή στάθηκε η μαζική μετανάστευση Ελλήνων επιστημόνων και μη στο εξωτερικό με την έναρξη της οικονομικής κρίσης, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας, κάτι το οποίο βέβαια δεν ανήκε και στο πολύ μακρινό παρελθόν. Δυστυχώς συνέβαινε πάντα και γίνεται ακόμη και σήμερα, αν εξαιρέσουμε την έναρξη της πανδημίας που σταμάτησε αναγκαστικά αυτήν τη «μεταναστευτική τάση». Ακούγοντας πολύ συχνά ηλικιωμένους ανθρώπους να εκφράζουν τη θλίψη τους για τα παιδιά τους που αναγκάζονται να φύγουν μακριά από τον τόπο τους και να εργαστούν σε άλλες χώρες καθώς και οι δικές μου εμπειρίες, ως παιδί μεταναστών, διαμόρφωσαν μέσα μου την ανάγκη και την επιθυμία να γράψω κάτι γι’ αυτό, ανάγκη που διογκωνόταν όσο η οικονομική κρίση εξελισσόταν με τα χειρότερα σενάρια να επιβεβαιώνονται διαρκώς.

Έζησα τα παιδικά μου χρόνια σε ένα χωριό που η μετανάστευση τόσο η εσωτερική όσο και η εξωτερική ήταν τρόπος ζωής και βλέποντας όπως και όλοι μας αυτό το σκηνικό να επαναλαμβάνεται και μετά την εποχή «των παχιών αγελάδων» ήταν κάτι που με έθλιβε και με πονάει ακόμη. Το 2018 το μυθιστόρημα σε πολύ πιο απλή μορφή βέβαια -αφού ήταν περίπου 100 σελίδες- έλαβε έπαινο από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών και μου έδωσε την επιβεβαίωση που χρειαζόμουν ώστε να προχωρήσω στην έκδοσή του.

Η κεντρική ηρωίδα, η Κατερίνα, είναι μια γυναίκα της διπλανής πόρτας, αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας αλλά θα μπορούσε να είναι συγκερασμός πολλών γυναικών που έχω γνωρίσει. Η ίδια αναγκάζεται να ζήσει εις διπλούν τη μετανάστευση των γιων της στο εξωτερικό. Έχοντας βιώσει η ίδια τη μετανάστευση, αυτό τη λυπεί βαθιά παρόλο που τα παιδιά της θα ζήσουν με πολύ καλύτερες συνθήκες εργασίας και ποιότητα ζωής. Γι’ αυτήν την απλή γυναίκα της υπαίθρου, ωστόσο, αυτό είναι κάτι που δε θέλει να δεχτεί και να κατανοήσει. Η ίδια όπως και όλοι οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να ζήσουν και να προοδεύσουν στη χώρα τους. Αυτή η τόσο αυτονόητη ανάγκη δυστυχώς μοιάζει φενάκη με τα οικονομικά και άλλα δεδομένα που μεταβάλλονται συνεχώς στο παγκόσμιο σκηνικό κάτι που το κατανοήσαμε ακόμα περισσότερο με την πανδημία που βιώνουμε.

Θέλησα μέσω της ηρωίδας μου, της Κατερίνας, να κάνω μια ιστορική αναδρομή, με απλό και κατανοητό τρόπο, στο πρόσφατο παρελθόν μας από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι την πρόσφατη οικονομική κρίση.

Συζητώντας με νέους ανθρώπους συνειδητοποίησα ότι κάποια γεγονότα αυτονόητα για εμάς τους μεγαλύτερους δεν είναι καθόλου για εκείνους και ήθελα μέσω αυτής της καταγραφής να υπενθυμίσω ότι τα γεγονότα επαναλαμβάνονται και κάθε στιγμή στη ζωή μας πρέπει να είμαστε έτοιμοι για όλα, κάτι που δυστυχώς το βιώνουμε με το χειρότερο σενάριο να επιβεβαιώνεται στις μέρες μας.

Η ηρωίδα θα περάσει από τα χρόνια του πολέμου στη σύγχρονη εποχή ερχόμενη άλλη μια φορά αντιμέτωπη με εικόνες που τη θύμωσαν και την πόνεσαν. Είναι ένα βιβλίο που μας οδηγεί να ξανασκεφτούμε την πορεία μας ως χώρα και να αναμετρηθούμε και εμείς ως μονάδες με τα προσωπικά μας λάθη και τις επιλογές μας. Προσπάθησα να μεταφέρω μέσω της ηρωίδας μου την αγωνία και τον πόνο των ηλικιωμένων ανθρώπων που η μετανάστευση αποτελούσε για αυτούς τρόπο ζωής και αναγκάστηκαν να την ξαναζήσουν μέσα από τα παιδιά και τα εγγόνια τους χωρίς να είναι πραγματικά επιλογή τους. Σε αυτούς αφιερώνω το βιβλίο, στους νέους μας, στους γονείς μου και ιδιαίτερα στη μητέρα που έφυγε την περασμένη χρονιά από τη ζωή.

Τα χρόνια της δεκαετίας του ’60 η μετανάστευση αφορούσε ως επί το πλείστον φτηνό εργατικό δυναμικό, ενώ σήμερα η μετανάστευση αφορά κυρίως νέους και μορφωμένους ανθρώπους, το λεγόμενο brain drain. Είναι η μοίρα αυτού του τόπου τελικά;

Δυστυχώς είναι ένα αρνητικό στοιχείο επανάληψης. Σαφώς και δείχνει μια σωρεία λαθών κυρίως πολιτικών αλλά και προσωπικών, όσων αναλογούν στον καθένα φυσικά, που οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα. Δόθηκαν οι ευκαιρίες και στη χώρα μας να είναι αλλιώς τα πράγματα σήμερα αλλά δυστυχώς κυριάρχησε το προσωπικό συμφέρον, οι πελατειακές και κομματικές σχέσεις, η ηθική αναλγησία και γι’ αυτό φτάσαμε ξανά εδώ. Αυτά διαπραγματεύονται έμμεσα και στο βιβλίο. Αν δε βρεθούν πολιτικοί με πραγματικό ενδιαφέρον για το μέλλον αυτού του τόπου, δεν αλλάξει η νοοτροπία του Έλληνα.com που βάζει πρώτα από όλα το προσωπικό του όφελος και δεν λειτουργήσει η αξιοκρατία σε όλους τους τομείς δυστυχώς δεν πρόκειται να προχωρήσουμε ως χώρα.

Ως λογοτέχνης αλλά και εκπαιδευτικός που ουσιαστικά εδώ και ένα χρόνο υποχρεώνεστε σε μια ιδιαίτερη ρήξη της κανονικότητας με τους μαθητές σας, πώς βιώνετε αυτή την κατάσταση, με δεδομένο ότι η πανδημία ήρθε αμέσως μετά από τη μεγάλη οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας;

Εννοείται ότι είναι μια πρωτόγνωρη και σκληρή συνθήκη για όλους μας. Το γεγονός ότι ακολούθησε την οικονομική κρίση που βιώναμε δυσχεραίνει φυσικά ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Πέρα από όλα αυτά που γνωρίζαμε, υποχρεωθήκαμε να βιώσουμε τον εγκλεισμό εντός της οικίας, την εισβολή της κάμερας στην εκπαιδευτική διαδικασία, τον έλεγχο στην ελευθερία των κινήσεων μας, γεγονότα που κανείς δεν περίμενε ότι θα ζούσαμε εν καιρό ειρήνης. Ήταν κάτι αιφνιδιαστικό και πολύ πιο σκληρό από όσα είχαμε ζήσει ως τώρα ειδικά για τα παιδιά και τους νέους ανθρώπους. Με έχουν προβληματίσει πολλά πράγματα και με προβληματίζουν ακόμη όπως όλους. Θεωρώ ότι πρέπει να τελειώσει όλο αυτό και να κάνουμε πραγματική αποτίμηση του τι ακριβώς έχει συμβεί. Γενικά πιστεύω ότι κάποια μέτρα μπορούσαν να αποφευχθούν γιατί δε βγάζουν κανένα απολύτως νόημα και όσον αφορά στη σχολική πραγματικότητα δεν υπήρξε σωστός προγραμματισμός για να αντιμετωπιστεί η πανδημία, γιατί πέρα από πολλούς άλλους παράγοντες, αρκετοί μαθητές αλλά και εκπαιδευτικοί δεν είχαν τον απαραίτητο εξοπλισμό και πρόσβαση στην τεχνολογία με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν μαθητές δύο ταχυτήτων. Στη Θεσσαλία βέβαια που προστέθηκαν και οι σεισμοί η κατάσταση έγινε ακόμη πιο δυσχερής. Ας ελπίσουμε να σταματήσει σύντομα γιατί και οι αντοχές των ανθρώπων έχουν τελειώσει.

Έχετε εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές, ενώ έχετε στα σκαριά και μια τρίτη. Ποιό ρόλο παίζει η ποίηση στη ζωή σας;

Η ποίηση νομίζω ότι κυλάει στις φλέβες μου. Γράφω από πολύ μικρή. Στα δεκαεννιά μου έλαβα την πρώτη μου διάκριση από το λογοτεχνικό σωματείο Αλκυονίδες και από τότε ακολούθησαν αρκετές διακρίσεις και δημοσιεύσεις ποιημάτων μου σε συλλογικά βιβλία, περιοδικά, ηλεκτρονικά έντυπα, ημερολόγια. Ωστόσο η πρώτη μου προσωπική ποιητική συλλογή ήρθε αρκετά αργότερα το 2009 με τίτλο Διερμηνείς μετά από το Α’ βραβείο από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών του ομότιτλού ποιήματος. Το 2018 κυκλοφόρησε η δεύτερη ποιητική μου συλλογή Κλειδιά στο Τραπέζι, Οδός Πανός, που πήγε αρκετά καλά και προχώρησε σε δεύτερη έκδοση. Έχω συγκεντρώσει ποιήματα εμπνευσμένα από την πανδημία και ίσως προχωρήσω σε έκδοση, γενικά έχω πάρα πολλά ποιήματα γιατί για μένα είναι τρόπος έκφρασης αλλά δυστυχώς οι Έλληνες, αν και κατεξοχήν ποιητικός λαός, δεν αγοράζουν εύκολα ποιητικά έργα ή αν το κάνουν καταφεύγουν στους ήδη καταξιωμένους οπότε οι περισσότεροι καταλήγουμε να εκδίδουμε ποίηση για εσωτερική κατανάλωση.

Μέσω της δραστηριοποίησής σας στο Πολιτιστικό Κέντρο Εκπαιδευτικών Λάρισας, είστε αρχισυντάκτρια του περιοδικού Λεξωτεχνίες. Μιλήστε μου για το συγκεκριμένο εγχείρημα και τη δράση του Κέντρου.

Γνώρισα τη δράση του Πολιτιστικού Κέντρου Εκπαιδευτικών πριν λίγα χρόνια και μετά από πρόταση του προέδρου Αργύρη Γιουρούκη έγινα διοικητικό μέλος. Είναι ένας δραστήριος σύλλογος με προσφορές βιβλίων σε σχολεία, σημαντική βοήθεια στη δημιουργία βιβλιοθηκών, παρουσιάσεις βιβλίων λογοτεχνών της περιοχής, σημαντική προσπάθεια στην εξάπλωση της παιδικής λογοτεχνίας (εβδομάδα παιδικού βιβλίου κ.ά), εκδρομές πολιτιστικού ενδιαφέροντος, βραδιές ποίησης, εκθέσεις ζωγραφικής κ.α. ενώ συνεργάζεται και με πολλούς φορείς όπως το art fools, με συνεργασία στο φεστιβάλ κινηματογράφου που οργανώνεται κάθε χρόνο στην πόλη, το σχολείο αστρονομίας καθώς και με πολιτιστικούς φορείς. Μέσα από αυτή τη συνεργασία προέκυψε και η πρόταση μου να δημιουργήσουμε ένα λογοτεχνικό περιοδικό με κύριο στόχο τη λογοτεχνική έκφραση των εκπαιδευτικών, μιας και έχουμε αρκετούς εκπαιδευτικούς – λογοτέχνες και βρήκα την αμέριστη αποδοχή του συμβουλίου και του Προέδρου – που συμβάλλει τα μέγιστα σε αυτό – και έτσι προέκυψαν οι Λεξωτεχνίες. Είναι ετήσιο λογοτεχνικό περιοδικό και μπορούν να συμμετέχουν με κείμενα, ποιήματα, άρθρα τους οι εκπαιδευτικοί του νομού και φυσικά όλοι οι λογοτέχνες της περιοχής μετά από επιλογή κειμένων από τη συντακτική μας ομάδα (Πάνος Κώστας, Μπουμπουρέση Αναστασία, Ποιμενίδου Αναστασία, Καραβίδας Βασίλης Χαδουλίτση Βίλυ, Λάλος Παύλος). Φυσικά είναι ένα δύσκολο εγχείρημα γιατί απαιτεί ώρες εθελοντικής εργασίας και το κόστος έκδοσης στηρίζεται αποκλειστικά στις συνδρομές των μελών μας αλλά όσο μπορούμε συνεχίζουμε. Φέτος παρόλο που ήταν μια δύσκολη χρονιά κυκλοφορεί το δεύτερο τεύχος μας. Η αποστολή κειμένων γίνεται από Μάιο μέχρι τον Ιούλιο στο pokel .periodiko @gmail .com.