Γράφει ο Δρ Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης
Ο μητροπολίτης Λαρίσης Πολύκαρπος ο Δαρδαίος γεννήθηκε στη Δάρδα της Κορυτσάς, κατά τα τέλη του 17ου αι., και πιο συγκεκριμένα το 1778. Τον Σεπτέμβριο του 1810 εξελέγη από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου μητροπολίτης Λαρίσης. Ως μητροπολίτης Λαρίσης συνέβαλε στην πτώση του Αλή πασά, γεγονός που εκτιμήθηκε από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄. Σύντομα ο Πολύκαρπος θα έρθει σε ρήξη με τον Δράμαλη και μετά από φυλάκιση δύο περίπου μηνών ο πασάς της Λάρισας διέταξε την δι’ αποκεφαλισμού θανάτωσή του, στις 17 Σεπτεμβρίου 1821.
Η επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ προς τον μητροπολίτη Λαρίσης και τους θεοφιλέστατους επισκόπους της Ι. Μητροπόλεως Λαρίσης και Τυρνάβου γράφηκε στις 3 Ιουνίου 1820 και επιδόθηκε στον Πολύκαρπο από τον χαρτοφύλακα Νικηφόρο Ιβηρίτη, γραμματέα του Γρηγορίου Ε΄, όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Γρηγόριος στην επιστολή: «διά του οποίου (Νικηφόρου) στέλλεται υμίν και η παρούσα πατριαρχική επιστολή». Με την επιστολή του ο Γρηγόριος εφιστά την προσοχή του Πολύκαρπου και των υπολοίπων αρχιερέων απέναντι στην ανταρσία του Αλή πασά εναντίον του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ και την άμεση αποστασιοποίησή τους σε οτιδήποτε έχει σχέση με τον πασά των Ιωαννίνων.
Η επιστολή ξεκινά, μετά την τυπική προσφώνηση προς τον Πολύκαρπο και τους επισκόπους, με την περιγραφή της δραματικής κατάστασης που επικρατούσε στην περιοχή εξαιτίας της σκληρής διοίκησης του αιμοσταγούς Αλή πασά. Γράφει ο Γρηγόριος: «μήτε κατάστασις κτημάτων, μήτε περιουσία χρημάτων, μήτε αυτό το πολυτιμότατον και τιμαλφέστατον πράγμα, οπού είναι η τιμή, έμεινεν εις ουδένα τινά τούτων, αλλ’ όσοι και υπεργυμνότεροι, και ως ανδράποδα και καθάρματα εξουθενημένα στενάζουσιν υπό της απαραδειγματίστου τυραννίας τον ζυγόν». Η μόνη σωτηρία για τους υπόδουλους, ώστε να λυτρωθούν από τα δεινά, ήταν η προσευχή. Και πράγματι ο Θεός άκουσε τους εγκάρδιους στεναγμούς και είδε τα θερμά δάκρυα που έτρεχαν από τους οφθαλμούς τους και «ένευσεν αγαθά εις την καρδίαν» του σουλτάνου, ο οποίος «ιλέω τω όμματι … απεφάσισεν την παιδείαν του τυράννου (του Αλή πασά)».
Η οργή του σουλτάνου έπεσε επάνω στον Αλή πασά και πλέον «ο Αλή πασάς Τεπελενλής δεν είναι μέλος του υψηλού δοβλετίου». Ξεκαθαρίζει, δηλαδή, ο Γρηγόριος τα πράγματα, για να συνειδητοποιήσουν οι χριστιανοί ότι ο Αλή πασάς έχασε τη σουλτανική εύνοια και γι’ αυτό πρέπει να απέχουν από κάθε είδους στήριξη και συνεργασία με τον απειθή πασά των Ιωαννίνων. Και ως γνώστης του τρόπου με τον οποίο αντιδρά και ξεσπά κάθε φορά η σουλτανική εξουσία εναντίον των ραγιάδων φροντίζει να προλάβει καταστάσεις Δεν είναι δυνατόν συνεχίζει ο Γρηγρόριος ο σουλτάνος «να πιστεύση, ότι αυτοί οι ομογενείς μας είναι ενδεχόμενον να παρεκτραπώσιν και καταντήσωσιν εις μίαν τοιαύτην απόνοιαν», προσφέροντας την παραμικρή βοήθεια στον Αλή.
Η υποψία ότι οι Έλληνες μπορεί να βοήθησαν ή να σκοπεύουν να βοηθήσουν τον Αλή πασά οφείλεται, κατά τον έμπειρο Πατριάρχη, σε μεθοδεύσεις του ίδιου του Αλή για να «συμβιβάση τας υποθέσεις του και να εξευμενίση τέλος πάντων το ανακτορικόν κράτος». Για τον λόγο αυτό ο Πατριάρχης είναι υποχρεωμένος να ενημερώσει, αλλά και να προειδοποιήσει τον Πολύκαρπο και τις υπόλοιπες εκκλησιαστικές αρχές της Λάρισαςότι«όσα αυτός (ο Αλής) υποκρίνεται και προβάλλει και φαντάζεται και ελπίζει και διακηρύττει και σπερμολογεί, είναι όλα ανυπόστατα και σαθρά και απαράδεκτα και αδύνατα».
Επομένως ο Πολύκαρπος από την πλευρά του οφείλει να ενημερώσει το ποίμνιο της μητροπόλεως του για τους πραγματικούς σκοπούς του Αλή πασά, να το απομακρύνει από οποιαδήποτε διάθεση συνεργασίας μαζί του και να το παρακινήσει να παραμείνει πιστό στον σουλτάνο «χωρίς να συναρπαγώσί ποτε από τας μηχανουργίας του και υποσχέσεις του τυράννουκαι φανώσι καθ’ οιονδήποτε τρόπον συμφρονούντες αυτώ και συμπράττοντες». Μάλιστα, για να γίνει πιο παραστατικός και αντιληπτός ο λόγιος πατριάρχης για τους κινδύνους που κρύβει οποιαδήποτε συνεργασία των χριστιανών με τον Αλή, χρησιμοποιεί μία όμορφη μεταφορά: «επειδή ιός ασπίδος υπό τα χείλη αυτού είναι κεκρυμμένος, και ευρισκόμενος αυτός εις απόγνωσιν πάσχει να συνεπισύρη και άλλους εις τον ίδιον του εσχάτου κινδύνου κρημνόν.»
Στη συνέχεια της επιστολής ο Γρηγόριος θέτει προ των ευθυνών του τον μητροπολίτη Λαρίσης. Η ευταξία στην επαρχία και η «μετά σταθερότητοςυποταγή» είναι επιβεβλημένες από πλευράς υποδούλων, διότι θα αξιολογηθεί θετικά από την Πύλη. Σε αντίθετη περίπτωση όσοι επιχειρήσουν να στηρίξουν τον Αλή στο κίνημα εναντίον του σουλτάνου «ου μόνον τεκταίνονται καθ’ εαυτόν αφανισμόν έσχατον, αλλά και καθίστανται ένοχοι αιωνίου κατακρίσεως και κολάσεως ατελευτήτου, και επί τας κεφαλάς των τοιούτων θέλουν επιπέσει κεραυνοί της Εκκλησιαστικής ημών αγανακτήσεως και εκδικήσεως». Οι απειλές του Πατριάρχη δεν πρέπει να παρεμηνευθούν. Μοναδική του έγνοια είναι η προστασία και διάσωση του ποιμνίου του. Γνώριζε πολύ καλά πως αν οι υπόδουλοι ακολουθήσουν τον Αλή σε ένα κίνημα καταδικασμένο, όπως φαινόταν σε αποτυχία, θα πλήρωναν πολύ σκληρά γι’ αυτό. Και αυτό ακριβώς προσπαθεί να αποτρέψει, τον αφανισμό του ποιμνίου.
Εντέλλεται τέλος τον μητροπολίτη Λαρίσης να ενημερώνει για «όλα τα αυτόθι γινόμενα του τυράννου κινήματα» τον έμπιστο χαρτοφύλακά του Νικηφόρο Ιβηρίτη, ο οποίος εκείνη τηνπερίοδο βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, λαμβάνοντας όμως τις απαραίτητες προφυλάξεις και χρησιμοποιώντας «γραμματοκομιστάς ανθρώπους πιστούς και φρονίμους».
Η πρόθυμη υπακοή και εκτέλεση των όσων προστάζει η πατριαρχική επιστολή είναι η προϋπόθεση, σύμφωνα με τον Γρηγόριο «διά να τρυγήσητε και τους γλυκυτάτους και ωραιοτάτους καρπούς …»Και καταλήγει ο Πατριάρχης «η δε του Θεού χάρις είη μεθ’ ημών».
Ο Πολύκαρπος υπακούοντας πρόθυμα στις προτροπές του Οικουμενικού Πατριάρχη, συνεισέφερε ουσιαστικά στην πτώση του Αλή πασά, αφού ευρισκόμενος στην Κωνσταντινούπολη, ενήργησε κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να κληθεί σε απολογία ο Αλή για τα εγκλήματά του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Παπα-Σπύρος Ζέγκος, Βιογραφία του Πολυκάρπου του Δαρδαίου μητροπολίτου Λαρίσης καρατομηθέντος υπό Μαχμούτ-πασά τω 1821. Σύντομος περιγραφή της Δάρδας μετά εικόνων, εν Αθήναις 1927, σσ. 77-80 (η έκδοση της επιστολής).
Επαμεινώνδας Φαρμακίδης, Η Λάρισα. Από μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881). Τοπογραφική και Ιστορική Μελέτη, Βόλος 1926, σσ. 321-324 (η έκδοση της επιστολής).
Σταύρος Γουλούλης, ‘‘«Βίος του αμαρτωλού Πολυκάρπου»: Πολιτεία και μαρτύριο του εκ Δάρδας Ηπείρου μητροπολίτη Λαρίσης († 17 Σεπτεμβρίου 1821)’’, Αχιλλίου Πόλις 4 (Νοέμβριος 2020), 205-226.
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
