«…μεγάλη εντύπωση μου έκανε ένας άγνωστος ήρωας που συνελήφθη στη Λάρισα τον Μάρτιο του 1944. Τον φώναζαν Αλέξη και ήταν αξιωματικός του ναυτικού, που είχε ενταχθεί τότε στον ΕΛΑΣ. Το αληθινό όνομά του ήταν Αλβέρτος Ερρέρα, Θεσσαλονικιός Εβραίος. Στάλθηκε στο Άουσβιτς, όπου λόγω της σωματικής του δύναμης τον τοποθέτησαν στις ειδικές ομάδες που έκαιγαν τα πτώματα από τους θαλάμους αερίων. Συνδέθηκε κι εκεί με το αντιστασιακό δίκτυο που συνδεόταν με την πολωνική αντίσταση. Με τη βοήθειά της εισήχθη παράνομα στο Άουσβιτς μια φωτογραφική μηχανή με την οποία ο Αλέξης τράβηξε τέσσερις μοναδικές φωτογραφίες από τη διαδικασία εξόντωσης στους θαλάμους αερίων, μερικά λεπτά πριν και μερικά λεπτά μετά τη θανάτωση. Μεγάλο ρίσκο, που χρειαζόταν τεράστια αυταπάρνηση και θάρρος»
Συνέντευξη στον Μενέλαο Κατσαμπέλα
«Υποστηρίζω ότι δεν πρέπει να βλέπουμε την ιστορία μονοσήμαντα», τονίζει μιλώντας αποκλειστικά στη larissanet, ο ιστορικός, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αντώνης Λιάκος, με αφορμή την παρουσίαση στη Λάρισα, την Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου, του βιβλίου του «Ο ελληνικός 20ος αιώνας».
Εξηγεί την έξαρση της ακροδεξιάς και του εθνικισμού στην Ευρώπη, σχολιάζει τις σχέσεις μας με τους γείτονές μας και αποκαλύπτει τη μεγαλειώδη ιστορία ενός ξεχασμένου ήρωα και τη σχέση του με τη Λάρισα.
- Σε μία πρόσφατη συνέντευξή σας υποστηρίξατε ότι «η ιστορία του 20ου αιώνα δεν είναι μια ιστορία ηρώων, αλλά μια ιστορία θυμάτων». Ο Έλληνας όμως έχει διδαχθεί να πορεύεται διυλίζοντας τους μύθους των ηρώων του. Θα μπορέσει να αποδεχθεί τη διαφορετική οπτική στην ιστορία της Ελλάδας που του προτείνετε μέσα από αυτό το βιβλίο;
Η ιστορία του 20ου αιώνα δεν είναι μόνο ούτε ιστορία ηρώων, ούτε θυμάτων. Σταθερά υποστηρίζω ότι δεν πρέπει να βλέπουμε την ιστορία μονοσήμαντα. Προφανώς υπήρχαν εκατοντάδες χιλιάδες θύματα, γιατί οι πόλεμοι του αιώνα αυτού ήταν από τους πιο φονικούς. Συχνά μάλιστα οι ρόλοι του θύτη και του θύματος ήταν εναλλασσόμενοι. Πράξεις ηρωισμού, αναμφίβολα υπήρξαν.
Π.χ. μεγάλη εντύπωση μου έκανε ένας άγνωστος ήρωας που συνελήφθη στη Λάρισα τον Μάρτιο του 1944. Τον φώναζαν Αλέξη και ήταν αξιωματικός του ναυτικού, που είχε ενταχθεί τότε στον ΕΛΑΣ. Το αληθινό όνομά του ήταν Αλβέρτος Ερρέρα, Θεσσαλονικιός Εβραίος. Στάλθηκε στο Άουσβιτς, όπου λόγω της σωματικής του δύναμης τον τοποθέτησαν στις ειδικές ομάδες που έκαιγαν τα πτώματα από τους θαλάμους αερίων.
Συνδέθηκε κι εκεί με το αντιστασιακό δίκτυο που συνδεόταν με την πολωνική αντίσταση. Με τη βοήθειά της εισήχθη παράνομα στο Άουσβιτς μια φωτογραφική μηχανή με την οποία ο Αλέξης τράβηξε τέσσερις μοναδικές φωτογραφίες από τη διαδικασία εξόντωσης στους θαλάμους αερίων, μερικά λεπτά πριν και μερικά λεπτά μετά τη θανάτωση. Μεγάλο ρίσκο, που χρειαζόταν τεράστια αυταπάρνηση και θάρρος. Το φωτογραφικό υλικό, σε ένα σωληνάριο οδοντόκρεμας, φυγαδεύτηκε στο Λονδίνο και προξένησε τρομερή εντύπωση.
Πρόκειται για μοναδικά φωτογραφικά ντοκουμέντα που απεικονίζουν το έγκλημα τη στιγμή που συντελείται. Τον Αύγουστο του 1944, ο Αλέξης μεταφέροντας τις ανθρώπινες στάχτες εκτός στρατοπέδου για να ριχτούν σε παρακείμενο ποταμό, απέδρασε, συνελήφθη, ύστερα από βασανιστήρια τον εκτέλεσαν και τα απομεινάρια του εξετίθεντο προς παραδειγματισμό στην είσοδο του στρατοπέδου. Πάνω στην ιστορία του Αλέξη βασίστηκε το φιλμ του Λάζλο Νέμες «Ο γιος του Σαούλ» του 2015.
- Πόσοι από τη Λάρισα, στη Θεσσαλονίκη, στην Ελλάδα γνωρίζουμε την ιστορία του Αλέξη; Υπάρχει κάποιο σήμα που να μας υπενθυμίζει τον ηρωισμό του Αλέξη που ήταν και θύμα και ήρωας; Και πού ήταν το στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Λάρισα, ένα από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα μετά το Χαιδάρι και το στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη;
Κι όμως από το στρατόπεδο της Λάρισας πάρθηκαν και εκτελέστηκαν ο Παντελής Πουλιόπουλος και άλλοι αριστεροί δεσμώτες του Μεταξά στην Ακροναυπλία. Από δω ξεκίνησαν τα τραίνα που πήγαν τον Αλέξη και τους Εβραίους της Θεσσαλίας και της Ηπείρου για τα στρατόπεδα εξόντωσης στη Γερμανία. Στο στρατόπεδο αυτό κρατούνταν τα θύματα των Ιταλών κατακτητών από την κεντρική Ελλάδα. Πού είναι; Λέτε ότι στην Ελλάδα τρεφόμαστε με ηρωικούς μύθους. Στα λόγια ναι.
Στην πράξη όμως, να αναδείξουμε αυτούς τους ιστορικούς τόπους, να μάθουμε τις ιστορίες των ανθρώπων, ελάχιστα. Γι’ αυτό θα θελα να εξάρω τη δράση των ανθρώπων που έστησαν το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης στην πόλη σας. Θα πρέπει όμως και το στρατόπεδο συγκέντρωσης να εντοπιστεί και να αναδειχτεί σε τόπο μνήμης.
- Ποια θεωρείτε ότι είναι τα σπουδαιότερα γεγονότα της ελληνικής ιστορίας στον 20ο αιώνα; Ποια καθόρισαν την πορεία της κοινωνίας και την οδήγησαν στον 21ο αιώνα;
Η ιστορία διαμορφώνεται από γεγονότα και μη-γεγονότα, δηλαδή από μακροχρόνιες τάσεις. Προφανώς στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, οι δυο πολεμικές δεκαετίες 1912-1922 και 1940-1949 ήταν αποφασιστικές στην διαμόρφωση των συνόρων και των πληθυσμών. Η μεταφορά όπως του πληθυσμού από τα χωριά στις πόλεις, η μετατροπή μιας αγροτικής οικονομίας σε οικονομία υπηρεσιών, η αλλαγή του δημογραφικού μοντέλου, η μείωση της θνησιμότητας, η επέκταση του προσδόκιμου ζωής και η γήρανση και τελική μείωση του πληθυσμού, αποτελούν εκείνες τις μακροχρόνιες αποφασιστικές τάσεις που διαμόρφωσαν την κοινωνία του 21ου αιώνα. Η σύγχρονη Ελλάδα, το γεωγραφικό της σχήμα και η σύνθεση των πληθυσμών της φτιάχτηκε μέσα σε αυτόν τον αιώνα. Αυτή την πορεία παρακολουθεί το βιβλίο. Δεν πρόκειται για μια γεγονοτολογική ιστορία.
- Στο βιβλίο σας προχωράτε στον 21ο αιώνα, με την κρίση που ξέσπασε τη δεύτερη δεκαετία να σας απασχολεί. Τελικά, μάθαμε από τα παθήματά μας στην κρίση; Υπάρχουν στοιχεία που σας κάνουν αισιόδοξο ότι «η ιστορία δεν θα επαναληφθεί ως φάρσα»;
Η ιστορία δεν μοιάζει με τις επιδόσεις ενός μαθητή, που αν δεν περάσει επαναλαμβάνει την τάξη. Ούτε βέβαια θέτει ερωτήματα του τύπου «φταίμε-δεν φταίμε». Το νήμα που οδηγεί στην κρίση, θα πρέπει να το πιάσει κανείς από τον χαρακτήρα της μεταπολεμικής εκβιομηχάνισης και από τα κύματα διαδοχικής συρρίκνωσης των παραγωγικών τομέων της χώρας όταν βρέθηκαν σε συνθήκες διεθνούς ανταγωνισμού, και χωρίς το αμορτισέρ μιας νομισματικής πολιτικής που θα απορροφούσε τους κραδασμούς από τις απότομες μεταπτώσεις. Προσπαθώ να εξηγήσω στο βιβλίο την πορεία και τους μηχανισμούς αυτούς, ώστε να αποφεύγονται απλουστεύσεις που δεν ανταποκρίνονται στην πορεία των πραγμάτων. Τώρα ως προς την επανάληψη της κρίσης, στη σημερινή εποχή διαμορφώνονται αρκετά πιο σύνθετοι μηχανισμοί που δεν αποκλείουν μεταπτώσεις. Μια απότομη άνοδος στις ενεργειακές πηγές, ή μια ύφεση στην Ευρώπη και την Αμερική, ενδεχομένως να έχει βαριές συνέπειες για την ελληνική οικονομία που δεν έχει ακόμη βρει το βηματισμό της.
- Η έξαρση της ακροδεξιάς, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Ελλάδα, η μετατόπιση της κοινωνίας σε συντηρητικά και εθνικιστικά πρότυπα, πιστεύετε ότι ήταν παράγωγο της κρίσης ή κάτι βαθύτερο ακόμα;
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, αρχίζει η μετατόπιση αυτή που περιγράφετε. Από το 1989 δρομολογούνται τεράστιες αλλαγές.
Τέσσερις χώρες εξαφανίστηκαν (ΕΣΣΔ, Γιουγκοσλαβία, Ανατολική Γερμανία και Τσεχοσλοβακία) και είκοσι τρεις νέες εμφανίστηκαν (Λιθουανία, Λεττονία, Εσθονία, Λευκορωσία, Ουκρανία, Ρωσία, Μολδαβία, Γεωργία, Αζερμπαϊτζάν, Καζαχστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Κροατία, Σερβία, Βόρεια Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και Κόσοβο – οι δύο τελευταίες, προτεκτοράτα του ΟΗΕ). Ήταν αλλαγές ηπειρωτικής κλίμακας, του μεγέθους που μπορούσε να προκαλέσει ένας μεγάλος, παγκόσμιου χαρακτήρα πόλεμος, και οι οποίες θυμίζουν την αναδιοργάνωση της Ανατολικής Ευρώπης στην πρώτη πολεμική δεκαετία 1912-1922.
Οι εξελίξεις αυτές ξανάφεραν στην Ευρώπη τον πόλεμο, τις σφαγές, τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς, ύστερα από μισό αιώνα ειρήνης. Εθνοτικές συγκρούσεις και εμφύλιοι πόλεμοι συνέβησαν επίσης στην Καυκασία: στη Νότια Οσετία, στην Αμπχαζία, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στην Τσετσενία. Και βέβαια, πολύ μεγαλύτερης έκτασης στην Ουκρανία. Συγκρούσεις που συνεχίστηκαν ή αναζωπυρώθηκαν και μετά το 2000. Όλα αυτά προκάλεσαν μεγάλες μετατοπίσεις πληθυσμών, προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα. Προκάλεσαν επίσης και τεράστια ανασφάλεια η οποία εκδηλώθηκε με συντηρητικές μετατοπίσεις, ξενοφοβία, εθνικισμό.
• Τα εθνικά θέματα, οι προκλήσεις των γειτόνων μας, η κούρσα των εξοπλισμών, η ετοιμότητα να αντιμετωπίσουμε κάθε επιβολή, είναι για μια ακόμα φορά στην επικαιρότητα. Έχουμε κάποιου είδους ταλέντο να δημιουργούμε εχθρούς και να χάνουμε τους φίλους μας;
Η ιστορία μας βοηθάει να σχετικοποιήσουμε τις απόλυτες αλήθειες μας, και να δούμε τον κόσμο και με τη λογική των άλλων. Να σχετικοποιούμε την εχθρότητα των εχθρών, και την φιλία των φίλων. Επίσης, να αποκωδικοποιούμε όρους όπως «εθνικά θέματα», «προκλήσεις των γειτόνων» κ.ο.κ. Μας βοηθά να πάρουμε αποστάσεις από την εποχή μας και να είμαστε πιο ψύχραιμοι και επιφυλακτικοί.
Παρουσίαση του βιβλίου στη Λάρισα
Ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Λάρισας στο πλαίσιο του προγράμματος «Η πόλη που Μαθαίνει» διοργανώνει εκδήλωση με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Αντώνη Λιάκου με τίτλο «Ο ελληνικός 20ος αιώνας» (Εκδ. Πόλις), την Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου στις 7.30 μ.μ., στο αμφιθέατρο του 4ου Δημοτικού Σχολείου Λάρισας (Ανθίμου Γαζή & Κουμουνδούρου 17-19). Οι καθηγητές Ιουλία Κανδήλα, Τάσος Μάττος και Νίκος Αρτινός θα συζητήσουν με τον συγγραφέα του βιβλίου για τα κρίσιμα ερωτήματα, τα θερμά σημεία της ιστορίας αυτού του αιώνα, τις αμφισβητούμενες ερμηνείες, τις τομές και τις μακροχρόνιες τάσεις που καθόρισαν τη δημογραφική, την κοινωνική και την πολιτική εξέλιξη της Ελλάδας, εν τέλει την πορεία της στην κρίση και τη μετάβασή της στον αιώνα που διανύουμε.
Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
