Οι ειδικές μορφές τουρισμού (special interest tourism), σύμφωνα με τους Douglas, Douglas & Derret (2001), αντανακλούν τη διαρκώς αυξανόμενη διαφοροποίηση των ενδιαφερόντων της σύγχρονης κοινωνίας, σχετικά με την αξιοποίηση του «πολύτιμου» ελεύθερου χρόνου. Ο περιορισμένος διαθέσιμος χρόνος για διακοπές, στον 21ο αιώνα, κατευθύνει την τουριστική βιομηχανία προς την ανάπτυξη του «τουρισμού εμπειριών», σύμφωνα με τον Opaschowski (2001), ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι, οι σύγχρονοι τουρίστες «επιθυμούν να αγοράσουν εμπειρίες και όχι προϊόντα». (Trauer, 2006, p. 183).

Ο αγροτουρισμός αποτελεί μια ειδική, ήπια και εναλλακτική μορφή τουρισμού και όπως προδίδει το πρόθεμα του όρου (αγρό – τουρισμός), υποδηλώνει την τουριστική δραστηριότητα που αναπτύσσεται στην ύπαιθρο και πιο συγκεκριμένα, στο αγροτικό περιβάλλον.

Εικόνα 1 – 2.1.3 Ετυμολογία του όρου αγροτουρισμός

Πηγή: (Sznaijder, M. Przezborska, L. & Scrimgeour, F., 2009), ίδια επεξεργασία.

Ο Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης (ΕΛ.Ο.Τ.) (2003), αναφερόμενος στην ελληνική πραγματικότητα, περιγράφει τον αγροτουρισμό ως μια ήπια τουριστική μορφή ή και πολύ δραστηριότητα, η οποία υλοποιείται στον αγροτικό χώρο, με στόχο να φέρει σε επαφή τον επισκέπτη με τη φύση και τις δραστηριότητες της υπαίθρου, όπου μπορεί να ξεκουραστεί, να ψυχαγωγηθεί και να αισθανθεί τη χαρά της γνώσης και της ανακάλυψης. (ΕΛ.Ο.Τ., 2003).

Η αναπτυξιακή συμβολή του αγροτουρισμού στις τοπικές κοινωνίες υποδοχής, θεωρείται αδιαμφισβήτητη, καθώς οι πραγματικές, αναμενόμενες και πιθανολογούμενες θετικές του επιδράσεις αποτυπώνονται, τόσο στην οικονομία και την κοινωνία, όσο και στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον.

Οι οικονομικές επιδράσεις, από την ανάπτυξη του αγροτουρισμού, για τις αγροτικές κοινωνίες υποδοχής, εκδηλώνονται άμεσα, μέσω της αύξησης των λιανικών πωλήσεων των τοπικών αγροτικών προϊόντων, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την απόκτηση συμπληρωματικού εισοδήματος για τους αγρότες-επιχειρηματίες. Επίσης, ο αγροτουρισμός, συμβάλλει καταλυτικά στη βελτίωση της ποιότητας των προσφερόμενων προϊόντων και παρεχόμενων υπηρεσιών, καθώς και στην αύξηση του ΑΕΠ της κοινότητας, λόγω της ευρείας διασύνδεσης των τοπικών παραγωγικών πόρων, που προϋποθέτει η ανάπτυξή του. Παράλληλα, επιδρά θετικά και στην περαιτέρω (αναμενόμενη) οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, με την προσέλκυση επενδύσεων για την αναβάθμιση ή τη δημιουργία νέων αγροτουριστικών και συναφών τουριστικών και υποστηρικτικών επιχειρήσεων. (Αποστολόπουλος και Σδράλη, 2009).

Οι κοινωνικές και ψυχολογικές επιδράσεις, συνδέονται πρωτίστως με την αλληλεπίδραση των ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικούς χώρους, τον αγροτικό και τον αστικό. Τόσο για τον αγροτικό πληθυσμό, όσο και για τους επισκέπτες/αστούς, οι θετικές επιδράσεις εντοπίζονται κυρίως, στις νέες και διδακτικές εμπειρίες που απορρέουν από τη γνωριμία και την συνύπαρξή τους. Για τους επισκέπτες/τουρίστες, ο αγροτουρισμός λειτουργεί εκπαιδευτικά, καθώς έρχονται σε άμεση επαφή με τα τοπικά πολιτιστικά στοιχεία, τα έθιμα, τις λαϊκές παραδόσεις, τον τρόπο ζωής και εργασίας των ντόπιων. Αντίστοιχα, για τον τοπικό πληθυσμό, προσφέρεται η δυνατότητα να παραμείνουν και να επιχειρήσουν στον τόπο τους, βελτιώνοντας τις συνθήκες εργασίας τους και αναβαθμίζοντας την ποιότητα της ζωής τους. Επιπλέον, ο αγροτουρισμός συμβάλλει στη διάσωση και αναβίωση επαγγελμάτων που τείνουν προς εξαφάνιση, στη διατήρηση τοπικών εθίμων και στην ανάπτυξη της λαογραφίας και των λαογραφικών τεχνών του τόπου. (Αποστολόπουλος, Κ. και Σδράλη, Δ., 2009).

Ακόμη, η ανάπτυξη του αγροτουρισμού, διασφαλίζει μια πιο δίκαιη κατανομή των κοινωνικοοικονομικών ωφελειών, που απορρέουν από τον τουρισμό, σε όλους τους ενδιαφερόμενους της τοπικής κοινωνίας, καθώς η αξιοποίηση των τοπικών παραγωγικών πόρων (φυσικών και ανθρώπινων), αποτελεί βασική προϋπόθεση και άμεση προτεραιότητά του, σύμφωνα με τη φιλοσοφία και τις αρχές που διέπουν τη συγκεκριμένη εναλλακτική μορφή τουρισμού, όπως αυτές διατυπώνονται στη διεθνή βιβλιογραφία.

Η συμβολή του αγροτουρισμού στο δομημένο περιβάλλον των περιοχών υποδοχής, θεωρείται εξαιρετικά σημαντική. Αφενός, συμβάλλει καταλυτικά στη διάσωση και διατήρηση του παραδοσιακού αρχιτεκτονικού τοπίου, με την αναπαλαίωση και την αισθητική βελτίωση των κτιρίων (π.χ. παραδοσιακοί οικισμοί), αφετέρου, αποτρέπει τις αυθαιρεσίες και την άναρχη δόμηση, καθώς η ανάπτυξη του αγροτουρισμού ρυθμίζεται από συγκεκριμένες χωροταξικές και πολεοδομικές προδιαγραφές.

Για το φυσικό περιβάλλον, η ανάπτυξη του αγροτουρισμού είναι αναμφισβήτητα ευεργετική, γιατί προστατεύονται τα φυσικά στοιχεία και αναδεικνύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής, ενώ οι αρνητικές επιπτώσεις είναι ελάχιστες, καθώς ο αγροτουρισμός αποτελεί μια ήπια τουριστική δραστηριότητα, που η ανάπτυξή της προϋποθέτει αναλλοίωτο και καθαρό φυσικό περιβάλλον. (Αποστολόπουλος, Κ. και Σδράλη, Δ., 2009).

Ακόμη, αντιμετωπίζεται το μείζον και διαχρονικό ζήτημα της διαρκούς αναζήτησης νέων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, καθώς η τουριστική δραστηριότητα συμπληρώνει το αγροτικό εισόδημα. (Awan, S. A., Saeed, A.F. & Zhuang, P., 2016).

Συνοψίζοντας, αποτελεί κοινή θεωρητική παραδοχή, αλλά και εμπειρική διαπίστωση ότι, η αγροτική επιχειρηματικότητα συνδέεται αμφίδρομα και δια δραστικά με την ποιότητα ζωής στην ύπαιθρο, ευνοώντας πολύπλευρα τις τοπικές κοινωνίες, όπου αναπτύσσεται. (Petrin, T. & Gannon, A., 1997).

• Τα ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά του τουριστικού «προϊόντος» της Θεσσαλίας

Η Θεσσαλία, σύμφωνα με το Marketing Plan του Τουριστικού Προϊόντος της Περιφέρειας Θεσσαλίας (Marketing Greece, 2016), λόγω της μεγάλης ποικιλομορφίας πόρων που απαντώνται στη γεωγραφική της έκταση, διαθέτει ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι άλλων τουριστικών προορισμών, ευνοώντας την ανάπτυξη ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού.

Τα φυσικά μνημεία παγκόσμιας εμβέλειας, όπως τα Μετέωρα και ο Όλυμπος, η εύφορη Θεσσαλική πεδιάδα, που οδηγεί σε ένα ισχυρό πρωτογενή τομέα, σε συνδυασμό με τα ανεπτυγμένα δίκτυα μεταφοράς (οδικό και σιδηροδρομικό) και τα αναβαθμισμένα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, θεωρούνται σύμφωνα με την παραπάνω μελέτη, τα βασικότερα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα του προορισμού.

Οι παραπάνω πόροι, αν αξιοποιηθούν συνδυαστικά, θα μπορούσαν να διαφοροποιήσουν τουριστικά τις αγροτικές περιοχές της Θεσσαλίας και να αποτελέσουν το κεντρικό ανταγωνιστικό χαρακτηριστικό της Περιφέρειας, που θα αποτελέσει τον πυλώνα στήριξης και ανάπτυξη του αγροτουρισμού.

• Το μείγμα επικοινωνίας μάρκετινγκ για την προβολή και προώθηση του αγροτουριστικού «προϊόντος» Θεσσαλίας

Η βασικότερη ίσως προϋπόθεση, για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού, είναι η ύπαρξη επικοινωνίας, που προάγεται μέσω των λειτουργιών του τουριστικού μάρκετινγκ. Η επικοινωνία στο πλαίσιο του μάρκετινγκ, μεταξύ των τουριστών/καταναλωτών και των παραγωγών αγροτουριστικών «προϊόντων», συμβάλλει, τόσο στον εντοπισμό των ιδιαίτερων αναγκών και επιθυμιών των αγροτουριστών/καταναλωτών, όσο και στην κατανόηση των τάσεων της δυναμικά ανερχόμενης αγροτουριστικής αγοράς. Έτσι, γίνεται εφικτό, αφενός να ικανοποιηθούν οι ανάγκες και οι επιθυμίες των πελατών, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αφετέρου να αξιοποιηθεί η δυναμική της ζήτησης από τους παραγωγούς, προς όφελος των τουριστικών επιχειρήσεων και της τοπικής κοινωνίας. (Middleton, 2009).

Για την προώθηση του αγροτουριστικού «προϊόντος», συνιστάται να αποφεύγονται οι ενέργειες που αλλοιώνουν την εικόνα του αγροτουρισμού ή δεν είναι συμβατές με τη φιλοσοφία και το περιεχόμενό του. Επιβάλλεται η αξιοποίηση όλων των μέσων επικοινωνίας για τη διαφήμιση και την προβολή του, καθώς απευθύνεται σε όλες τις κατηγορίες (φύλο, ηλικία, εισόδημα) τουριστών.

Ιδιαίτερη βαρύτητα αποδίδεται στην ανάπτυξη προγράμματος εταιρικής–κοινωνικής ευθύνης, καθώς και στην οργάνωση/συμμετοχή σε κοινωνικές και εκπαιδευτικές εκδηλώσεις, πολιτιστικού, φιλανθρωπικού ή οικολογικού περιεχομένου.

Η διανομή (πώληση) του αγροτουριστικού «προϊόντος» υλοποιείται κυρίως με απευθείας πωλήσεις, για λόγους μείωσης του κόστους, δεδομένου ότι οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις είναι στην πλειοψηφία τους μικρές οικογενειακές μονάδες, που απευθύνονται και μπορούν να εξυπηρετήσουν περιορισμένο αριθμό πελατών. Αποφεύγεται η χρήση συμβατικών διαύλων (τουριστικά πρακτορεία, ταξιδιωτικά γραφεία), αφενός λόγω του υψηλού κόστους (το συνολικό κόστος επιμερίζεται στον περιορισμένο αριθμό πωλήσεων), αφετέρου λόγω της ιδιαιτερότητας και της επιδιωκόμενης εξατομίκευσης, που χαρακτηρίζει αυτήν την εναλλακτική μορφή τουρισμού.

Πρόσφατη έρευνα[1] του Νικολάου Δεδούση (2019), σχετικά με τους τρόπους ενημέρωσης επισκεπτών/τουριστών αγροτουριστικών προορισμών/επιχειρήσεων της Θεσσαλίας, αλλά και τους κύριους λόγους που επηρεάζουν τη λήψη της απόφασή τους, κατέδειξαν τα παρακάτω:

• Όσον αφορά στους σημαντικότερους λόγους, που οι επισκέπτες/τουρίστες, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στην έρευνα, αποφάσισαν να επιλέξουν κάποια αγροτουριστική επιχείρηση ή κάποιο αγροτουριστικό «προϊόν», του Θεσσαλικού προορισμού που επισκέφτηκαν, το 50,26%, αναφέρουν τις τιμές/προσφορές, το 48,72% δηλώνουν λόγω σύστασης από φίλους/γνωστούς (word of mouth communication), το 42,05% επειδή υπήρχε η δυνατότητα συμπληρωματικών δραστηριοτήτων, το 24,62% λόγω διαθεσιμότητας και το 17,95% επειδή η αγροτουριστική επιχείρηση είχε ενδιαφέρουσα προβολή. Ακόμη, το 15,38%, θεωρεί ότι, οι πιστοποιήσεις ποιότητας και τα τοπικά προϊόντα Π.Ο.Π. & Π.Γ.Ε., αποτελούν σημαντικούς λόγους.
• 

Πηγή: Έρευνα Μάρκετινγκ για την ανάπτυξη του Αγροτουρισμού στη Θεσσαλία. (Δεδούσης, 2019).

• Αναλύοντας κατά ηλικιακή κατηγορία, τις παραπάνω μεταβλητές, επιβεβαιώνεται η μεγάλη επιρροή που έχουν οι φίλοι/γνωστοί στην πιο νεαρή κατηγορία, 25-34, όπου το 66,67% δήλωσε ότι, επισκέφθηκε κάποια αγροτουριστική επιχείρηση στη Θεσσαλία, επειδή του την πρότειναν οι φίλοι/γνωστοί. Επίσης, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η μεταβλητή τιμές/προσφορές, 48,05%.
• Στις μεγαλύτερες ηλικιακές κατηγορίες, 55-64, η επιρροή των φίλων/γνωστών περιορίζεται στο 25%, ενώ σε ποσοστό 62,50% επιδρά η δυνατότητα συμπληρωματικών δραστηριοτήτων, γεγονός που επιβεβαιώνει τα αποτελέσματα πολλών σύγχρονων ερευνών (Silver Travel Advisor, 2017), σχετικά με το ενεργητικό προφίλ των 55+.
• 

Πηγή: Έρευνα Μάρκετινγκ για την ανάπτυξη του Αγροτουρισμού στη Θεσσαλία. (Δεδούσης, 2019).

• Συγκεκριμένες προτάσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη του αγροτουρισμού στη Θεσσαλία, μέσα από ένα ολοκληρωμένο μείγμα επικοινωνίας μάρκετινγκ.

Για την περαιτέρω ανάπτυξη του αγροτουρισμού στη Θεσσαλία και την ενίσχυση της βιωσιμότητας των επιχειρήσεων του αγροδιατροφικού τομέα, κρίνεται αναγκαίο να εκπονηθεί ένα Στρατηγικό Σχέδιο Μάρκετινγκ για την προβολή και προώθηση του αγροτουρισμού, που να συνδέει το αγροτουριστικό και αγροδιατροφικό «προϊόν» κάθε περιοχής με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου, εμπλέκοντας όλους τους ενδιαφερόμενους, παραγωγούς, επαγγελματίες και κατοίκους.

Στόχος είναι η ανάδειξη του αγροτουρισμού ως ένα διαφοροποιημένο πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης, με ιδιαίτερη «ταυτότητα» προϊόντων και υπηρεσιών, άρρηκτα συνδεδεμένων με τα τοπικά αγροκτηνοτροφικά προϊόντα διατροφής.

Προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσε να συμβάλλει η δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας για τον αγροτουρισμό, όπου σε επίπεδο Περιφέρειας θα παρουσιάζονται οι αγροτουριστικοί προορισμοί και όλες οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις, τα προσφερόμενα «προϊόντα» και λοιπές σχετικές πληροφορίες. (Αντίστοιχη εφαρμογή έχει αναπτύξει η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με την ονομασία «Αγροδιατροφική Σύμπραξη Στερεάς Ελλάδας» https://agrifoodcentralgreece.gr/).

Ακόμη, επιβάλλεται η ανάληψη πρωτοβουλιών, πρωτίστως από την Περιφέρεια, τους Δήμους και τους αναπτυξιακούς, τουριστικούς και εκπαιδευτικούς φορείς του τόπου (Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης  ΑΕΔΕΠ, Αναπτυξιακές εταιρίες, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Επιμελητήρια κ.α.), για το σχεδιασμό και υλοποίηση δράσεων και προγραμμάτων, που να στοχεύουν στη διερεύνηση και στην ενίσχυση προοπτικών συνεργασιών και συμπράξεων, οριζόντιας αλλά και κάθετης ολοκλήρωσης, ενισχύοντας έτσι τη διασύνδεση των παραγωγικών δυνάμεων κάθε περιοχής και διασφαλίζοντας ευρύτερη κοινωνική αποδοχή για την περαιτέρω ανάπτυξη του αγροτουρισμού, αλλά και την ενίσχυση της βιωσιμότητας των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον αγροδιατροφικό τομέα.

Σημείωση: Η παραπάνω έρευνα διεξήχθη τον Απρίλιο και Μάιο 2019, στο πλαίσιο της Διπλωματικής μου εργασίας, του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών: Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΔΤΕ), του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ), υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση του Καθηγητή Αλέξιου – Πατάπιου Κόντη.

Στην έρευνα συμμετείχαν 531 άτομα από όλη την Ελλάδα, εκ των οποίων οι 195 είχαν κάποια τουριστική εμπειρία από αγροτουριστικούς προορισμούς ή αγροτουριστικές επιχειρήσεις της Θεσσαλίας, που επισκέφτηκαν πρόσφατα. Για το 62,50% των επισκεπτών η εμπειρία ήταν πολύ πρόσφατη, εντός του τελευταίου έτους και για το 28,98% αρκετά πρόσφατη, τα τελευταία 1 με 2 έτη.   Η εν λόγω διπλωματική εργασία,  έχει αναρτηθεί από 29/09/2019 στο: https://apothesis.eap.gr/handle/repo/44527

Βιβλιογραφία

Awan, S. A., Saeed, A.F. & Zhuang, P., 2016. The Prospects of Agritourism Development in China. Journal of Economics and Sustainable Development, Issue Vol.7, pp. 8-13.

Marketing Greece, 2016. Μάρκετινγκ Τουριστικού Προϊόντος & Ανταγωνιστικής Ταυτότητας Θεσσαλίας. [Ηλεκτρονικό]
Available at: https://www.thessaly.gov.gr/data/anakoin/2016/an5667a.pdf
[Πρόσβαση 25 1 2019].

Petrin, T. & Gannon, A., 1997. Rural Development through Entrepreneurship. Rome: FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS.

Silver Travel Advisor, 2017. The Silver Travel Industry Report 2017: An analysis of the travel and holiday habits of the over 50s, s.l.: Silver Travel Advisor.

Sznaijder, M. Przezborska, L. & Scrimgeour, F., 2009. Agritourism. Oxfordshire, UK: CABI.

Trauer, B., 2006. Conceptualizing Special Interest Tourism: Frameworks for Analysis. Tourism Management, Issue 27, pp. 183-200.

Ανθοπούλου, Θ. Ιακωβίδου, Ο., Κουτσούρης και Α. Σπιλάνης, Ι., 2000. Χωρικές και Αναπτυξιακές διαστάσεις του αγροτουρισμού στην. Στο: Κ. Αποστολόπουλος, επιμ. Ανασυγκρότηση του Αγροτικού Χώρου. Εταιρία Αγροτικής Οικονομίας, Αθήνα: ΣΤΑΜΟΥΛΗ.

Αποστολόπουλος, Κ. και Σδράλη, Δ., 2009. Εναλλακτικός και Ήπιος Τουρισμός Υπαίθρου: Θεωρητική προσέγγιση και εφαρμογές. Αθήνα: Ελληνοεκδοτική.

Δεδούσης, Ν., 2019. Έρευνα Μάρκετινγκ για την ανάπτυξη του Αγροτουρισμού στη Θεσσαλία, Λάρισα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστημίο (ΕΑΠ).

ΕΛ.Ο.Τ., 2003. Ελληνική Προδιαγραφή. Αγροτουρισμός- Ορολογία και γενικές απαιτήσεις για τους παροχείς υπηρεσιών αγροτουρισμού. Αθήνα: Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης Α.Ε..

[1] Έρευνα μάρκετινγκ στο πλαίσιο Διπλωματικής εργασίας του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στη Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ). Διεξήχθη από 01 Απριλίου έως 30 Μαΐου 2019.

Ακολουθήστε το στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.