Γράφει ο Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης, Δρ. Βυζαντινής Φιλολογίας Α.Π.Θ.
Την πρώτη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη επισκόπου Πλαταμώνος συναντούμε σε πατριαρχικό έγγραφο του έτους 1363[1] (δυστυχώς δεν διασώζεται το όνομα του πρώτου αυτού επισκόπου). Πρόκειται για ένα συνοδικό έγγραφο (Απρίλιος 1363) με το οποίο η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κάλλιστος ο Α΄ (1350-1353 και 1354-1363) αθωώνει τον ανώνυμο επίσκοπο Πλαταμώνος από την κατηγορία ότι προβαίνει σε χειροτονίες πρεσβυτέρων και «καθιερώσεις», εγκαίνια δηλαδή ναών, έξω από τα όρια της επισκοπής του.
Ο ανώνυμος επίσκοπος, όπως προκύπτει από το παραπάνω συνοδικό έγγραφο, προκειμένου να υπερασπιστεί την αθωότητά του, κατέφυγε αρχικά στον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά (1296-1359), στην διοικητική και πνευματική εξουσία του οποίου υπαγόταν η επισκοπή Πλαταμώνος. Φαίνεται πως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς εκτιμούσε τον επίσκοπο, στον οποίο είχε αναθέσει την επισκοπή Λιτής, προτού αναλάβει τη διαποίμανση της επισκοπής Πλαταμώνος. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αντιλήφθηκε την αθωότητα του επισκόπου και τον εφοδίασε με τις αναγκαίες επιστολές, ώστε ο τελευταίος να καταφύγει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και να ζητήσει τη βοήθεια του Καλλίστου στην προσπάθειά του να απαλλαγεί από τις ανυπόστατες καυηγορίες.
Η Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στην οποία συμμετείχαν οι μητροπολίτες Ηρακλείας, Θεσσαλονίκης, Χαλκηδόνος, Ποντοηρακλείας, Βρυσέως και Ρωσίου, εξέτασε την υπόθεση του ανώνυμου επισκόπου Πλαταμώνος και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αφενός ο επίσκοπος Πλαταμώνος είναι αθώος, απαλλάσεται από την διατυπωθείσα σε βάρος του κατηγορία και μπορεί πλέον να ιερουργεί και να ασκεί τα καθήκοντά του «ανεμποδίστως και ακωλύτως» στην επισκοπική του περιφέρεια, ενώ αφετέρου οι κατήγοροι του λειτούργησαν με φθόνο και κακία, και μάλιστα δεν εμφανίσθηκαν ενώπιον της Συνόδου για να βεβαιώσουν τα όσα κατήγγειλαν. Αυτά είναι τα λίγα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας για τον πρώτο επίσκοπο Πλαταμώνος.
Πρώτος γνωστός επίσκοπος Πλαταμώνος είναι ο Γρηγόριος. Έζησε κατά τα τέλη του 15ου αι., όπως μαρτυρεί μια επιγραφή του έτους 1497 στην ‘‘Κομνήνειο’’ Μονή Στομίου. Ο Γρηγόριος ανέλαβε με δικά του έξοδα να κτισθεί το μαγειρείο της μονής, επί ηγουμενίας Νεοφύτου. Η επιγραφή είναι η εξής, όπως την μετέγραψε ο Απ. Αρβανιτόπουλος[2]: «† Έτους (͵ε΄) ζε (7005=1497) έκτίστη το παρόν μαγειρίον διά εξόδου του θεοφιλεστάτου επισκόπου Πλαταμώνος Γρηγόριος· ηγουμενεύοντος Νεοφύτου ιερομονάχου και επιστάτης Γριγόριος μοναχός †».
Ανατρέχοντας τον επισκοπικό κατάλογο της επισκοπής Πλαταμώνος αξίζει να σταθούμε στον επίσκοπο Γεράσιμο που αρχιεράτευσε κατά τα έτη 1798-1822, και έζησε την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Για τον Γεράσιμο δεν γνωρίζουμε πολλά. Το 1798 μαρτυρείται το όνομά του σε επιγραφή των Αγίων Θεοδώρων Ραψάνης[3]. Ο Γεράσιμος έζησε όχι μόνο τα δύσκολα χρόνια λίγο πριν την Επανάσταση, αλλά και την παρακμή των Αμπελακίων μετά τη διάλυση της «Συντροφίας». Ίσως η παρακμή και τα δεινά που επακολούθησαν, να ήταν ο λόγος που ανάγκασε τον Γεράσιμο να κτίσει επισκοπική κατοικία στο Λιτόχωρο. Γράφει ο Αμπελακιώτης γιατρός Ιωάννης Λεονάρδος στο έργο του ‘‘Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία’’ (1836) για την κατάσταση που επικρατούσε στα Αμπελάκια: «Αύτη η χαριτωμένη πόλις (εν. τα Αμπελάκια) εμπεριέχει την σήμερον ταύτα τα ωραία εξωτερικώς μεν γελώντα, εσωτερικώς δε κλαίοντα· παλάτια έρημα· πολλαί οικογένειαι τούτων μετοίκησαν εις Σμύρνην, Βουκουρέστιον, Κωνσταντινούπολιν, Βιέννην κ.τ. εξ.[4]» Συνεχίζοντας το οδοιπορικό του στη Θεσσαλία ο Λεονάρδος, όταν έφθασε στο Λιτόχωρο θα σημειώσει: «πλησίον ταύτης (δηλ. της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, μητροπολιτικού ναού του Λιτοχώρου) κείται και η επισκοπική καθέδρα, την οποίαν δι’ ιδίων εξόδων εκ θεμελίων έκτισεν ο προ 15 ετών αοίδιμος επίσκοπος Γεράσιμος[5].»
Επίσης μια ακόμη ενθύμηση μας προσφέρει κάποια στοιχεία για τον Γεράσιμο Πλαταμώνος, όταν το 1822 επισκέπτεται την Κρανιά Ολύμπου και προβαίνει και στη χειροτονία του ιερέως Γρηγορίου. Πρόκειται για ενθύμηση του έτους 1822 σε έντυπο Ευαγγέλιο του 1811 στην Κρανιά Ολύμπου, όπως τη μετέγραψε ο Κώστας Σπανός: «+1822 δίνου θήμησιν γράφο τον χρόνον/αυτόν ελιτούργισεν ο άγιος Γεράσιμος ο δεσπότις/την ημέραν του αγίου προφίτου ηλίου του θεσβήτου/εχειροτόνησεν ενάν π(απά) Γρηγόριο, τοτον/τον χρόνον επολεμούσαν ο Μοριάς.[6]»
Σύμφωνα με τον Λεονάρδο ο Γεράσιμος πέθανε στην Κρανιά, ενώ ο Κώστας Σπανός σημειώνει και την ημερομηνία της κοίμησής του, στις 31.7.1822[7]. Επίσης ο Πέτρος Γεωργαντζής ταυτίζει έναν ανώνυμο επίσκοπο Πλαταμώνος με το πρόσωπο του Γερασίμου, ο οποίος με την κήρυξη της Επανάστασης τέθηκε επικεφαλής ένοπλου τμήματος αγωνιστών, αλλά συνελήφθηκε από τους Τούρκους και σφαγιάσθηκε[8]. Μάλιστα ο θάνατός του θυμίζει το θάνατο του μαρτυρικού επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα, που έπεσε νεκρός μαχόμενος τους Τούρκους στη Χαλκομάτα Φθιώτιδος, στις 23 Απριλίου 1821, όταν τον φόνευσαν με τα σπαθιά τους, αφού πρώτα τον περικύκλωσαν και ήταν αδύνατη πλέον η διαφυγή του.
Αυτοί είναι ενδεικτικά κάποιοι από τους επισκόπους της επισκοπής Πλαταμώνος, των οποίων αξίζει να γίνει εύρυτερα γνωστή η παρουσία τους, αφού με το έργο τους στην επισκοπή, άφησαν έντονα τα ίχνη της παρουσίας τους και σημάδεψαν την πορεία του τόπου που με συνέπεια υπηρέτησαν. Αφήνουμε για τα επόμενα άρθρα την παρουσίαση των δύο εξεχουσών εκκλησιαστικών μορφών της επισκοπής, του Διονυσίου του Γ΄ (1763-1794) και του τελευταίου επισκόπου Αμβροσίου Κασσάρα (1877-1900).
(Συνεχίζεται)
[1] Βλ. Παπαδημητρίου, Η επισκοπή Πλαταμώνος και Λυκοστομίου, σ. 175 και σ. 357-358 (το κείμενο της επιστολής. Επίσης, βλ. για την έκδοση του εγγράφου: Fr. Miklosich-Jos. Müller, Acta et Diplomata Graeci medii aevi Sacra et Profana, Vindobonae 1860-1890, εδώ τόμ. Ι, σ. 444-445)
[2] Βλ. Απ. Αρβανιτόπουλος, ‘‘Ανασκαφαί και Έρευναι εν Θεσσαλία κατά το έτος 1910 [2. Αρχαϊκά και Βυζαντιακά Ευρήματα εν τη λεγομένη Μονή των Κομνηνών]’’, στο: Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1 (1910), σ. 192· Παπαδημητρίου, Η επισκοπή Πλαταμώνος και Λυκοστομίου, σ. 176.
[3] Βλ. Παπαδημητρίου, Η επισκοπή Πλαταμώνος και Λυκοστομίου, σ. 181.
[4] Βλ. Ιωάννης Αναστασίου Λεονάρδος, Νεωτερική της Θεσσαλίας Χωρογραφία, εν Πέστη της Ουγγαρίας 1836, σ. 154.
[5] Βλ. Λεονάρδος, Νεωτερική της Θεσσαλίας Χωρογραφία, σ. 105.
[6] Βλ. Κώστας Σπανός, Θεσσαλικές Ενθυμήσεις 1404-1881, (τόμ. Β΄: 1800-1881), Λάρισα 2014, σ. 133, αρ. 710.
[7] Βλ. Σπανός, Θεσσαλικές Ενθυμήσεις 1404-1881, σ. 133, αρ. 710. Ο Σπανός γράφει πως ο Γεράσιμος εκοιμήθη 7 μέρες μετά τη χειροτονία του ιερέα Γρηγορίου. Η χειροτονία όμως έγινε στις 20 Ιουλίου 1822, ημέρα της εορτής του Προφήτη Ηλία, όπως καταγράφεται στην ενθύμηση. Επομένως ο Γεράσιμος πέθανε στις 27 και όχι στις 31 Ιουλίου 1822.
[8] Βλ. Πέτρος Γεωργαντζής, Οι αρχιερείς και το Εικοσιένα (αντίδραση ή προσφορά;), Ξάνθη 1985, σ. 315-316· Παπαδημητρίου, Η επισκοπή Πλαταμώνος και Λυκοστομίου, σ. 182.
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
