Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως έργο ζωής.
Με οξυδέρκεια και μεγάλη έρευνα,
με γνώσεις και ιδιαίτερη κριτική σκέψη,
η Σώτη Τριανταφύλλου ‘‘χειρουργεί’’ την ευρωπαϊκή λογοτεχνία
σε ό,τι έχει σχέση με τον αντιαμερικανισμό
που συναντάμε στους συγγραφείς της…
Από τον Άγγελο Πετρουλάκη
Η Σώτη Τριανταφύλλου αποτελεί ιδιαίτερο και σημαντικό κεφάλαιο της σύγχρονης λογοτεχνίας μας. Παράλληλα ανήκει στους αρθρογράφους που διακρίνονται για το οξύ και μαχητικό τους πνεύμα και τον ιδιαίτερο υφολογικό χαρακτήρα των κειμένων τους.
Η συγγραφική παραγωγή της προκαλεί δέος. Επίσης και η ευρύτητα του γνωσιολογικού κόσμου της. Θεωρώ ιδιαίτερα τυχερούς τους αναγνώστες που μπορούν να παρακολουθούν το εύρος τής δραστηριότητάς της, αλλά και την ιδιαιτερότητα της σκέψης της.
Στο τελευταίο της βιβλίο καταπιάνεται με τον ‘‘αντιαμερικανισμό’’, όπως τον γνωρίζει ο αναγνώστης μέσα από τους ευρωπαίους συγγραφείς, αναζητώντας την ουσία τής αλήθειας και την αποκάλυψη των μύθων. Προσπάθεια τιτάνια, αφού το έργο απαιτεί λεπτομερή γνώση ενός τεράστιου καταλόγου λογοτεχνικών έργων από τον 16ο αιώνα μέχρι σήμερα, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής λογοτεχνίας.
«Συχνά, ο αντιαμερικανισμός είναι στοιχείο άρνησης της νεωτερικότητας, της τεχνολογίας και της δημοκρατίας», γράφει, ορθά, η Σώτη Τριανταφύλλου, για να συμπληρώσει, ακόμα ορθότερα: «Φυσικά, ακόμα συχνότερα, ο αντιαμερικανισμός είναι στοιχείο της αριστερής, αντικαπιταλιστικής ιδεολογίας και της αντίστοιχης προπαγάνδας».
Αντιμετωπίζοντας τον «λογοτεχνικό αντιαμερικανισμό», η Σώτη Τριανταφύλλου, από πολλές και διαφορετικές οπτικές, επισημαίνει την αδιάψευστη αλήθεια, πως «στο πέρασμα του χρόνου, οι ΗΠΑ έγιναν σύμβολο για την ατομική ελευθερία, για τον καπιταλισμό, για τον ιμπεριαλισμό, για τον συντηρητισμό και τη θρησκοληψία, για τη φυλετική ποικιλομορφία, για τον ρατσισμό και την πολυπολιτισμικότητα…» Ως αντικειμενικός, δε, κριτής, δηλώνει (και το αποδεικνύει σε όλη την έκταση του βιβλίου της) ότι η ίδια κατανοεί τον αντιαμερικανισμό «όταν βασίζεται στη γνώση και στην εμπειρία», ενώ στέκεται επιφυλακτική «έναντι των συγγραφέων που επαναλαμβάνουν κληρονομημένες ιδέες και στερεότυπα». Και είναι αλήθεια αυτό, αφού πολλά γνωρίζουμε μέσα από έργα Ευρωπαίων που είτε έζησαν για λίγο χρονικό διάστημα στις ΗΠΑ, όπως ο Κνουτ Χάμσουν, είτε δεν έζησαν ποτέ σ’ αυτές, όπως ο Χένρικ Ίψεν.
Είναι γεγονός πως οι Ευρωπαίοι συγγραφείς αντιμετώπιζαν πάντα τις ΗΠΑ μέσα από την υποκειμενικότητα του χαρακτήρα τους, φτάνοντας σε αντιφατικούς αφορισμούς, που η Σώτη Τριανταφύλλου, χωρίς να μπαίνει στη διαδικασία της κριτικής (προς τιμήν της), τους φέρνει στο φως, προσφέροντας στον αναγνώστη (και τον συστηματικό) ένα έξοχο εγχειρίδιο μνήμης. Για παράδειγμα: Αναφερόμενη στον Μπαλζάκ, ανασύρει ένα απόσπασμα από «Λυσιέν Λεβέν»: «…Προτιμώ την κομψότητα των ηθών μιας διεφθαρμένης βασιλικής αυλής[…] κι έχω ανάγκη από τις απολαύσεις ενός παλιού πολιτισμού[…] Αυτή η χώρα – πρότυπο μου φαίνεται ο θρίαμβος της ανόητης και εγωιστικής μετριότητας[…] Η δημοκρατία παραείναι δριμύ σύστημα για τις αισθήσεις μου». Ο ίδιος, όμως, στο «Περί έρωτος», αναφερόμενος στο δημοκρατικό σύνταγμα των ΗΠΑ, έγραψε: «Αυτό που πρέπει να θαυμάζουμε στην Αμερική είναι η διακυβέρνηση, όχι η κοινωνία».
Δεκάδες συγγραφείς παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες τού εκπληκτικού (για τους συνειδητοποιημένους αναγνώστες) αυτού βιβλίου, με παράθεση άπειρων χρήσιμων λεπτομερειών, τόσο για τους ίδιους τους συγγραφείς, όσο για το πνεύμα και την οπτική μέσα από την οποία έβλεπαν την Αμερική. Μια οπτική που συχνά περνούσε από το φίλτρο τής άγνοιας. «Λίγο προτού οι Ευρωπαίοι γνωρίσουν αληθινούς Αμερικανούς στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πίστευαν ότι οι περισσότεροι ήταν αγελαδάρηδες, κυνηγοί και διώκτες Ινδιάνων που ροβολούσαν στα δάση βαμμένοι με τα χρώματα του πολέμου», γράφει η Σώτη Τριανταφύλλου.
Ανάμεσα σ’ αυτούς τους συγγραφείς και κάποιοι από τους σημαντικότερους της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως ο Κίπλινγκ, που ισχυριζόταν ότι τα αγγλικά των Αμερικανών ήταν «η γλώσσα των κλεφτών», ο Όσκαρ Ουάιλντ, που σχολιάζει τον «άξεστο εμπορικό χαρακτήρα της Αμερικής, το υλιστικό της πνεύμα, την αδιαφορία για την ποιητική πλευρά των πραγμάτων, την έλλειψη φαντασίας και τα υπερβολικά υψηλά, δυσπρόσιτα ιδανικά», ο Ουέλλς και πολλοί ακόμα.
Η έρευνα της Σώτης Τριανταφύλλου είναι εξονυχιστική και αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς συμπληρώνεται από διακριτικές παρεμβάσεις τής κριτικής της ματιάς. Για παράδειγμα: Παρουσιάζει τον αντιαμερικανισμό τού Μπρεχτ, χωρίς όμως να αποσιωπήσει πως ο Μπρεχτ (που είχε γράψει πως «Τα λάθη των Σοβιετικών είναι λάθη φίλων, ενώ τα λάθη των Αμερικανών είναι λάθη εχθρών»), για τον εαυτό του είχε κρατήσει τις ευεργεσίες από την παραμονή του στην Αμερική: «Ο Μπρεχτ έμεινε στη Σάντα Μόνικα μέχρι που το κλίμα του μακαρθισμού άρχισε να τον βαραίνει ασφυκτικά… […] επέστρεψε στην Ευρώπη, έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του στην Ανατολική Γερμανία. Με αυστριακή υπηκοότητα και με τις καταθέσεις του σε ελβετική τράπεζα».
Παρόμοιες υπαινικτικές αναφορές γίνονται και για άλλους συγγραφείς, όπως τον Βρετανό Γκράχαμ Γκριν, που το 1984 σε συνέντευξή του είχε δηλώσει πως: «Θα προτιμούσα να τελειώσω τις μέρες μου στα γκουλάγκ, παρά στην Καλιφόρνια».
Στο βιβλίο της, η Σώτη Τριανταφύλλου, δεν αφήνει έξω και τους Έλληνες συγγραφείς, παραθέτοντας μια σειρά καταθέσεών τους, που μαρτυρούν τον αντιαμερικανισμό τους.
Κλείνοντας επισημαίνω και πάλι τη σπουδαιότητα του βιβλίου, το οποίο μας αποκαλύπτει για μια ακόμα φορά πόσο σημαντικό κεφάλαιο είναι η Σώτη Τριανταφύλλου για την ελληνική λογοτεχνία.
Ακολουθήστε το 
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
